Ξενία: Ο «πόλεμος» για τα μοτέλ του ’60

Τα «Ξενία» αναδεικνύουν, με την κάθε ευκαιρία, το πρόβλημα της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Και όχι μόνο τώρα, στα μνημονιακά χρόνια, αλλά ανέκαθεν, ακόμα και στις παλιές καλές εποχές, όταν στα κουφάρια των «Ξενία» οι ιθύνοντες έβλεπαν μόνο επενδυτικές ευκαιρίες, παραγνωρίζοντας τη σημασία τους ως πολιτιστικό απόθεμα.

Την ίδια ώρα, αν και αποτελούν σημεία αναφοράς για τις πόλεις όπου βρίσκονται, φαίνεται ότι δεν αγαπήθηκαν και τόσο πολύ από τις τοπικές κοινωνίες ώστε αυτές να διεκδικήσουν αποτελεσματικά τη διάσωσή τους και την αξιοποίησή τους με σεβασμό στην αρχιτεκτονική κληρονομιά και την κοινωνική μνήμη. Ίσως επειδή τα ιδιαίτερα αυτά μοτέλ που αποτέλεσαν τη «σημαία» της τουριστικής πολιτικής τις δεκαετίες του ΄50 και του ’60, δεν έχουν κίονες και κιονόκρανα και δεν ξεχειλίζουν από… ελληνικότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι ζούμε σε μια χώρα που μπορούμε να «φαγωθούμε» μεταξύ μας για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στα σχολεία.

Από το 2003, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ελλάδας διεκδίκησε την κήρυξη και των 40 «Ξενία», που ανεγέρθηκαν μέχρι το 1967 ως διατηρητέα. Μπορεί να μην έχουν όλα την ίδια αρχιτεκτονική αξία, αλλά ο σύλλογος θεώρησε και θεωρεί ότι τα «Ξενία» σηματοδοτούν τον μεταπολεμικό μοντερνισμό και το όραμα μιας γενιάς δημιουργών που ήθελε την Ελλάδα σύγχρονη.

Το υπουργείο Πολιτισμού ήρθε να αναγνωρίσει την πολιτιστική αξία έστω κάποιων «Ξενία» πολύ αργά. Μόλις το 2008, χαρακτήρισε πέντε «Ξενία» διατηρητέα, ενώ το 2011 ακολούθησαν άλλα δύο. Ένας χαρακτηρισμός που μοιάζει βέβαια σαν «δώρο-άδωρο», καθώς σχεδόν και τα επτά μοτέλ ή καταρρέουν ή έχουν υποστεί πια ανεπανόρθωτες ζημιές.

Ο ΕΟΤ ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ

Όλα ξεκίνησαν στα τελη της δεκαετίας του ’50. Μετά την εφαρμογή του σχεδίου Μάρσαλ, ο τουρισμός αποτελεί μια από τις βασικές προτεραιότητες για την οικονομική ανάκαμψη της χώρας. Ο ΕΟΤ αναλαμβάνει ενεργό ρόλο. Την περίοδο 1950-1957 ο Χαράλαμπος Σφαέλλος, ως διευθυντής των Τεχνικών Υπηρεσιών του ΕΟΤ αρχίζει να υλοποιεί το πρόγραμμα μελέτης και ανέγερσης των «Ξενία». Από το 1957 ως το 1967 προΐσταται της Υπηρεσίας Μελετών ο πρωτοπόρος αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης, ο οποίος συγκεντρώνει γύρω του μια επίλεκτη ομάδα αρχιτεκτόνων (Ιωάννης Τριανταφυλλίδης, Φίλιππος Βώκος, Διονύσιος Ζήβας, Γιώργος Νικολετόπουλος κ.ά.). Οι βασικές αρχές του μοντερνισμού του Κωνσταντινίδη είναι ορατές σε «Ξενία» όπως της Μυκόνου, της Καλαμπάκας, της Άνδρου κ.ά. 

Το «πακέτο» των μοτέλ εξελίσσεται σύντομα σε μια μεγάλη πολιτιστική και οικονομική επιτυχία. Είναι οι εποχές που ο ελληνικός τουρισμός χτίζει τα «θεμέλιά» του. Επί δικτατορίας, χτίζονται κι άλλα «Ξενία» βάσει πια μιας πιο επιθετικής μορφής μαζικού τουρισμού που ακολουθήθηκε τότε. Μια πολιτική που ασκήθηκε και σε ήδη υπάρχοντα «Ξενία», με νέους ορόφους και προσθήκες, κατώτερης ποιότητας, να προκύπτουν. Σιγά σιγά τα μοτέλ άρχισαν να χάνουν την αίγλη τους. Ο ΕΟΤ τα εγκατέλειψε. Όσα δε, είχαν περάσει στα χέρια δήμων, κρατήθηκαν με το ζόρι. Από τη δεκαετία του ’90, τα «Ξενία», το ένα μετά το άλλο, έβαλαν λουκέτο. Από τότε μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε καμία ουσιαστική συζήτηση σε επίπεδο υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού για μια συνολική αντιμετώπιση της δημόσιας αυτής περιουσίας, για τη διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος και τους τρόπους επαναχρησιμοποίησης των μοτέλ.

Έτσι, άλλα από αυτά κατέληξαν «κουφάρια», άλλα χρησιμοποιούνται για δημαρχεία ή για δημόσιες υπηρεσίες, ενώ δύο -τρία ανακαινίζονται, όπως της Μυκόνου. Σήμερα, σχεδόν στο σύνολό τους τα «Ξενία» έχουν περάσει στα χέρια του ΤΑΙΠΕΔ μέσω της ΕΤΑ Α.Ε., με την πολιτεία να προσπαθεί να βρει επενδυτές, όχι ομολογουμένως με ιδιαίτερη επιτυχία.

 ΤΟ ΞΕΝΙΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Υπάρχουν βέβαια και τα Ξενία… που ανήκουν οριστικά στο παρελθόν. Μια τέτοια περίπτωση είναι το Ξενία Ιωαννίνων, που τον Μάιο του 2006 κατεδαφίστηκε μετά το πράσινο φως που έδωσε το Συμβούλιο της Επικρατείας και παρά τις έντονες αντιδράσεις οργανώσεων, πολιτών και τοπικού Τύπου. Τον δρόμο της κατεδάφισης πήραν τότε και άλλα «Ξενία», όπως του Ηρακλείου και των Χανίων. Το κάθε «Ξενία» είχε τη δική του ξεχωριστή αντιμετώπιση και η κάθε πόλη αναγκάστηκε να δώσει μόνη της τις μάχες.

Το πάλαι ποτέ «Ξενία» Ιωαννίνων, με αρχιτέκτονα τον Φίλιππο Βώκο

ΤΟ ΞΕΝΙΑ ΑΡΤΑΣ
Τη δική του μάχη δίνει σήμερα και το Ξενία Άρτας (με υπογραφή του Διον. Ζήβα), που βρίσκεται μέσα στο βυζαντινό κάστρο. Ο δήμος Αρταίων θέλει να το μετατρέψει σε ιδιωτικό ξενοδοχείο. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) του υπουργείου Πολιτισμού διαφωνεί όμως. Σύμφωνα με το σκεπτικό του, που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα, η ύπαρξη ενός ιδιωτικού ξενοδοχείου δεν συνάδει με τον δημόσιο χαρακτήρα του μνημείου, του κάστρου. Και ο «πόλεμος» μαίνεται…

Καρτ ποστάλ της δεκαετίας του '60 με το «Ξενία Άρτας»

ΤΟ ΞΕΝΙΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ
Το Ξενία Άρτας δεν είναι το μοναδικό που διασώζεται στην Ήπειρο. Υπάρχει και το Ξενία Ηγουμενίτσας (στην κεντρική φωτό τη δεκαετία του '60), το οποίο αποτελεί δημιούργημα του Άρη Κωνσταντινίδη. Μάλιστα, είναι ένα από τα λίγα Ξενία της χώρας που έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα. Η «λάμψη» του διατηρητέου όμως είχε χαθεί προ πολλού. Σήμερα φιλοξενεί τις εγκαταστάσεις του ΤΕΙ Ηπείρου και χρησιμοποιείται και ως φοιτητική εστία…