Όταν υπήρχε το «Ξενία» Ιωαννίνων

Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ξεκίνησε ένα κρατικό πρόγραμμα που στόχευσε στην ανάδειξη της ομορφιάς της Ελλάδας υπό την εποπτεία του ΕΟΤ. Μέρος του κρατικού αυτού προγράμματος ήταν τα ξενοδοχεία «Ξενία».

Ήταν η εποχή που η χώρα, με βάση και την εφαρμογή του σχεδίου Μάρσαλ, συνειδητοποιούσε ότι ο τουρισμός αποτελεί ένα δυνατό «χαρτί» για την ανάκαμψη της οικονομίας. Ήταν η εποχή που ο ΕΟΤ έκανε κάτι πρωτοποριακό: Έβαλε στην ατζέντα του τον μεταμοντερνισμό και ξεκίνησε να φτιάχνει πρότυπες ξενοδοχειακές μονάδες, ενσωματώνοντας τες στο τοπίο. Δεν ήταν τυχαίο φυσικά που επέλεξε εξαιρετικές τοποθεσίες για να δώσει το στίγμα μιας πολιτιστικής πολιτικής.

Το επιδραστικό αυτό πρόγραμμα με την κατασκευή δεκάδων «Ξενία» σε όλη τη χώρα υλοποιήθηκε σε δύο φάσεις: Η πρώτη φάση ήταν την περίοδο 1951-57 υπό τον Χαράλαμπο Σφαέλλο, διευθυντή των Τεχνικών Υπηρεσιών του ΕΟΤ, και η δεύτερη ήταν την περίοδο 1957-1967 υπό τον Άρη Κωνσταντινίδη. Ο σημαντικός αυτός έλληνας αρχιτέκτονας, ως προϊστάμενος της Υπηρεσίας Μελετών του ΕΟΤ, έφτιαξε μια ομάδα αρχιτεκτόνων που θα άφηναν τη σφραγίδα τους στην ελληνική μεταπολεμική αρχιτεκτονική, όπως ο Φίλιππος Βώκος και ο Διονύσιος Ζήβας.

Ο Φίλιππος Βώκος ήταν ο αρχιτέκτονας του «Ξενία» Ιωαννίνων (1959). Ο ΕΟΤ επέλεξε ως τόπο ανέγερσης του «Ξενία», το πάρκο Κουραμπά, στο κέντρο της πόλης των Ιωαννίνων. Αν και υπάρχουν δημοσιεύματα εκείνης της εποχής που υποδεικνύουν ότι η αρχική επιλογή του ΕΟΤ ήταν τα Λιθαρίτσια.

Φορείς της πόλης με προεξάρχοντα τον τότε δήμαρχο Γρηγόρη Σακκά με επιστολή τους προς τον πρωθυπουργό ζητούσαν να μη γίνουν το «Ξενία» στα Λιθαρίτσια αλλά στον Κουραμπά. Ο Κουραμπάς είναι θέση «τελείως απηλλαγμένη των ασχημιών της χθαμαλλής περιοχής της συνοικίας Σιαράβα και των Σφαγείων, άτινα διαταράσουσι και ασχημίζουσι την εκ των Στρατώνων (σ.σ. στα Λιθαρίτσια υπήρχαν ακόμα οι στρατώνες, οι οποίοι κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του ’60) θέαν και τα οποία δεν είναι εύκολον να εξουδετερωθώσι τουλάχιστον δια πολλά έτη».

Τη δεκαετία του ’60, στα Λιθαρίτσια άρχισε να ανεγείρεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, ενώ ο προμαχώνας παραχωρήθηκε στην Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών.

Κι έτσι ο Κουραμπάς έγινε ο τόπος του «Ξενία». Το ξενοδοχείο είχε δομημένη επιφάνεια 4.800 τ.μ. και 60 δωμάτια με 113 κλίνες. Η χωροθέτηση του «Ξενία» έγινε σε απόλυτη αρμονία με τον περιβάλλοντα χώρο πρασίνου του Κουραμπά και με σεβασμό στον χαρακτήρα αναψυχής που είχε για τους Γιαννιώτες ο χώρος.

«Ο ΕΟΤ δεν παρέλειψε να κατασκευάση και εδώ ένα ωραιότατο ‘Ξενία’, που βρίσκεται στην είσοδο της πόλεως, δεξιά, και είναι περιτρυγισμένο από κήπους, ενώ οι βεράντες του έχουν μια εξαιρετική θέα προς τη λίμνη» αναφερόταν χαρακτηριστικά σε αθηναϊκό δημοσίευμα της εποχής.

Τη δεκαετία του ’80 τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν, με τα «Ξενία» να παραχωρούνται στους Δήμους ή να μισθώνονται σε ιδιώτες. Το 1985 ο ΕΟΤ, ο οποίος είχε πάρει την απόφαση ότι δεν μπορεί να έχει τον ρόλο του ξενοδόχου, παραχώρησε το ξενοδοχείο στον Δήμο Ιωαννιτών. Ο Δήμος έφτιαξε και το μικρό αναψυκτήριο που αποτέλεσε τόπο συνάντησης και έγινε σημείο αναφοράς για την πόλη.

Συνέχισε δε να λειτουργεί το ξενοδοχείο για πολλά χρόνια. Μέσα στα χρόνια, το «Ξενία» φιλοξένησε συνόδους υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ, το 1988 και το 1994, με πρωτοβουλία του Κάρολου Παπούλια. Με αφορμή την άτυπη σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών το 1988, έγινε και η ανακαίνιση του ξενοδοχείου.

Το «Ξενία» συνέχισε τη διαδρομή του, αν και με πολλές δυσκολίες. Όπως και τα υπόλοιπα «Ξενία» της χώρας βρέθηκαν καταρχάς αντιμέτωπα με την έλευση του μαζικού τουρισμού, την υιοθέτηση ενός διαφορετικού οράματος για τον τουρισμό, ο οποίος μετατράπηκε σε «βαριά» βιομηχανία, και την αδυναμία ανταπόκρισης στις απαιτήσεις της αγοράς ή του επαναπροσδιορισμού της ταυτότητάς τους. Νέα ξενοδοχεία με ανέσεις και πολυτέλεια άρχισαν να χτίζονται παντού.

Την ίδια ώρα, οι κατά τόπους ιθύνοντες άρχισαν να απαξιώνουν και να εγκαταλείπουν σταδιακά τα «Ξενία». Πολλά από αυτά έγιναν κουφάρια.

Το «Ξενία» Ιωαννίνων έμελλε να γίνει ένα από τα λίγα της χώρας που κατεδαφίστηκαν. Το 2004, η τότε δημοτική αρχή αποφάσισε τη μίσθωση του κτιρίου σε ιδιωτική ξενοδοχειακή εταιρία.

Από το 2003, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ελλάδας διεκδικούσε την κήρυξη και των 40 «Ξενία», που είχαν ανεγερθεί μέχρι το 1967, ως διατηρητέα. Με το σκεπτικό ότι τα ξενοδοχεία αυτά σηματοδοτούν τον μεταπολεμικό μοντερνισμό, παρότι δεν εντοπιζόταν η ίδια αρχιτεκτονική αξία σε όλα τα «Ξενία».

Το υπουργείο Πολιτισμού όμως δεν συμφώνησε.

Στην πόλη των Ιωαννίνων υπήρξαν πολλές αντιδράσεις, χωρίς να λείπουν έντονα επεισόδια και συγκρούσεις. Η επιτροπή αγώνα που είχε συσταθεί τότε, έκανε προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά της απόφασης κατεδάφισης του ξενοδοχείου. Ο αγώνας δεν δικαιώθηκε.

Το υπουργείο Πολιτισμού ήρθε να αναγνωρίσει την πολιτιστική αξία έστω κάποιων «Ξενία» αργότερα. Μόλις το 2008, ξεκίνησε ο χαρακτηρισμός πέντε «Ξενία» της χώρας ως διατηρητέα, για να ακολουθήσουν οι ανάλογες διαδικασίες και για άλλα ξενοδοχεία. Για αρκετά από αυτά όμως ήταν πολύ αργά.

Στα Ιωάννινα, στη θέση του «Ξενία» ανεγέρθηκε ένα πολύ μεγαλύτερο ξενοδοχείο. Ένα κομμάτι της σύγχρονης αρχιτεκτονικής ιστορίας του τόπου χάθηκε, όπως χάθηκε και ένα απόθεμα δημόσιου χώρου.

*Κεντρική φωτογραφία: Το Ξενία τη δεκαετία του '90. Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών (Ι.Α.Δ.Ι., Ψηφιακό Αρχείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς Δ.Ι.