Το τέμενος του Ασλάν πασά και το πάρκο πολιτισμού

Πριν από μια πενταετία περίπου, ο Δήμος Ιωαννιτών και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα πάρκο πολιτισμού στην περιοχή γύρω από την ακρόπολη του Ασλάν πασά, στο Κάστρο.

Ήταν η στιγμή που η τοπική αυτοδιοίκηση αποφάσισε να έχει έναν δυναμικό ρόλο στην αποκατάσταση οθωμανικών μνημείων της πόλης, έχοντας βέβαια στο μυαλό της το εργαλείο του πολιτιστικού τουρισμού. Ωστόσο, εκείνη τη στιγμή, έστω και ασυνείδητα, έγινε και διαχειριστής της συλλογικής μνήμης, μιας μνήμης που συχνά αποτέλεσε (και αποτελεί) πεδίο σύγκρουσης.

Μέχρι τότε, ο Δήμος Ιωαννιτών δεν ασχολούνταν ιδιαίτερα με το οθωμανικό παρελθόν της πόλης και τα μνημεία, με τις σιωπές της ιστορίας να «κερδίζουν έδαφος». Οπότε η απόφασή του να κινητοποιηθεί, αποτελεί και ένα κομβικό σημείο μετάβασης από τη λήθη στη μη-λήθη.

Και σε αυτόν τον δρόμο συνεχίζει να βαδίζει και η δημοτική αρχή του Μωυσή Ελισάφ, η οποία από την αρχή της θητείας της ασχολήθηκε με το πάρκο πολιτισμού. Τον περασμένο Φεβρουάριο, προχώρησε στην υπογραφή προγραμματικής σύμβασης με το υπουργείο Πολιτισμού και την Περιφέρεια Ηπείρου ενώ ανέθεσε σε εταιρία τη συμβουλευτική υποστήριξη για την ωρίμανση και υλοποίηση έργων στην ακρόπολη του Ασλάν πασά.

Πού βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή; Ο Δήμος, ως φορέας υλοποίησης, προχωρά τον διαγωνισμό για την ανάδειξη κοινόχρηστων χώρων και τη σύνδεση της ακρόπολης του Ασλάν πασά με την ακρόπολη του Ιτς Καλέ –ένα έργο με προϋπολογισμό 2,3 εκατ. ευρώ, ενταγμένο στο ΕΣΠΑ-, ενώ η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων ετοιμάζεται (με αυτεπιστασία) να αποκαταστήσει το χαμάμ, το οποίο επίσης εντάχθηκε ως έργο στο ΕΣΠΑ με 1,2 εκατ. ευρώ. Για την οθωμανική βιβλιοθήκη δεν υπάρχουν κάποιες, γνωστές εξελίξεις.

Εξελίξεις υπάρχουν όμως για την αποκατάσταση του τεμένους του Ασλάν πασά. Εδώ και μία εβδομάδα, βγήκε στον αέρα η προκήρυξη συνοπτικού διαγωνισμού για την αρχιτεκτονική, στατική και ηλεκτρομηχανολογική μελέτη του τζαμιού, με προϋπολογισμό 74.000 ευρώ. Σύμφωνα με την προκήρυξη, θα χρειαστούν δέκα μήνες για την εκπόνηση και την έγκριση της μελέτης. Συνήθως βέβαια τέτοιου είδους μελέτες και διαδικασίες παίρνουν περισσότερο χρόνο. Όπως και να’ χει, το έργο της αποκατάστασης του τζαμιού δεν προλαβαίνει το τρέχον ΕΣΠΑ για να βρει χρηματοδότηση.

Το τζαμί οικοδομήθηκε στις αρχές του 17^ου αιώνα από τον Ασλάν πασά. Ο Ασλάν πασάς επέλεξε να χτίσει το ομώνυμο τζαμί όπως κι άλλα κτίρια (την εστία, τον μεντρεσέ κ.λπ.), δημιουργώντας ένα θρησκευτικό-εκπαιδευτικό σύνολο, εκεί που κάποτε ήταν το βυζαντινό διοικητικό κέντρο των Ιωαννίνων.

Το τέμενος Ασλάν πασά λειτούργησε ως τέμενος μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’20.  Εκείνα τα χρόνια, το τέμενος, και γενικότερα η ακρόπολη, αποτέλεσε τον τόπο καταφυγίου για δεκάδες οικογένειες προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Το 1925, το υπουργείο Πολιτισμού το κήρυξε μνημείο. Πέντε χρόνια, μετά ο Δήμος Ιωαννιτών το αγόρασε από την Εθνική Τράπεζα, στην οποία είχαν περιέλθει τα μουσουλμανικά ακίνητα μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Σκοπός της αγοράς ήταν να στεγαστεί εκεί το Δημοτικό Μουσείο της πόλης. Και το 1933, έγιναν τα εγκαίνια του Δημοτικού Μουσείου, όπου φιλοξενήθηκαν τα πάντα: αρχαιότητες, έργα μεταβυζαντινής τέχνης και κειμήλια από τις τρεις θρησκευτικές κοινότητες της πόλης. Στο γειτονικό δε κτίριο του μεντρεσέ, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο βρήκε στέγη η νεοσύστατη τότε Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Η σαρκοφάγος της Φωτικής στο τζαμί Ασλάν πασά τη δεκαετία του '30 (φωτ: Nelly's)

Στα τέλη της δεκαετίας του ‘60, όταν και το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων χτίστηκε στα Λιθαρίτσια, οι αρχαιότητες μεταφέρθηκαν, με τα κειμήλια των τριών θρησκευτικών κοινοτήτων να παραμένουν στο τζαμί.

Μέσα στην πορεία του χρόνου, στο τζαμί του Ασλάν πασά αλλά και στα παρακείμενα κτίρια έγιναν σωστικές παρεμβάσεις ή κάποιες εργασίες αποκατάστασης κυρίως στη στέγη. Το 1963, η Αρχαιολογική Υπηρεσία προχώρησε στην ανακατασκευή της εισόδου του τεμένους, όπως και της βυζαντινής πύλης εισόδου στην ακρόπολη.

Το τέμενος όπως και ο μεντρεσές υπέστησαν σημαντικές ζημιές τον χειμώνα του 1985 εξαιτίας κεραυνού. Γενικότερα, οι κεραυνοί αποτελούσαν μείζον θέμα για το τζαμί αυτό από τον 19^ο αιώνα ακόμα (διαβάστε εδώ). 

H κατάσταση σε τμήμα του τζαμιού το 1985, μετά τις ζημιές που προκάλεσε η πτώση του κεραυνού

Ο Δήμος Ιωαννιτών, υπό την επίβλεψη της τότε 8^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, προχώρησε σε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα αποκατάστασης των φθορών και συντήρησης, αλλά και επανέκθεσης των κειμηλίων. Τα χρόνια που ακολούθησαν, δεν έλειψαν και νέες παρεμβάσεις από τις αρχαιολογικές υπηρεσίες κυρίως, αλλά όχι μεγάλης κλίμακας. 

 Το τζαμί του Ασλάν πασά έχει τύχει γενικότερα μιας προσοχής. Είναι από τις λίγες εξαιρέσεις που ένα οθωμανικό μνημείο έγινε ακόμα και σύμβολο μιας πόλης μέσα από καρτ ποστάλ, διαφημιστικές καταχωρήσεις κ.λπ. (χωρίς να λείπουν, ωστόσο, και οι φωνές διαμαρτυρίας, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες).

Μακριά από τις καρτ ποστάλ και τις σχολικές φωτογραφίες, το τζαμί ως μνημείο έχει αρκετά προβλήματα. Η μελέτη που πρόκειται να αναθέσει ο Δήμος Ιωαννιτών, αποτελεί την αρχή για την αποκατάσταση του μνημείου. Δεν παύει όμως η ακρόπολη, γενικότερα, να απαιτεί πολύ περισσότερη φροντίδα για να αποκτήσει την εικόνα ενός αρχαιολογικού πάρκου.

* Φωτο αρχείου