Το Πολυτεχνείο του 19ου αιώνα

Πριν από λίγους μήνες, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων πήρε το πράσινο φως για την ίδρυση Πολυτεχνικής Σχολής –ένα αίτημα που βρισκόταν σε εκκρεμότητα επί χρόνια. Στην ιστορία της πόλης όμως έχει καταγραφεί κι άλλο ένα Πολυτεχνείο, το οποίο λειτούργησε στα τέλη του 19ου αιώνα. Τότε το αποκαλούσαν και Αυτοκρατορικό Πολυτεχνείο ή Ισλαχανέ. Προφανώς, εκείνες τις εποχές, η έννοια του Πολυτεχνείου ήταν διαφορετική, με τέχνες όπως η αγγειοπλαστική, η ξυλουργική και η υποδηματοποιία να διδάσκονται. Σημειωτέον ότι ακόμα και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο είχε ξεκινήσει το 1837 ως σχολείο εκπαίδευσης μαστόρων και οικοδόμων.

Το γιαννιώτικο Πολυτεχνείο βρισκόταν λοιπόν εκεί που είναι σήμερα το στρατόπεδο Βελισσαρίου (δείτε εδώ).

Η θεμελίωσή του, λοιπόν, έγινε το 1869, και συγκεκριμένα στις 17 Νοεμβρίου (η ιστορία «αγαπάει» ιδιαίτερα τέτοιου είδους συμπτώσεις). Για την ανέγερσή του, πραγματοποιήθηκε έρανος, με πολλά γνωστά ονόματα της εποχής να προσφέρουν τον οβολό τους. Ο λόγιος και ιστοριοδίφης Δημήτρης Σαλαμάγκας (1894-1965) αναφέρει στα «Άπαντα» ότι το πολυτεχνείο χτίστηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του με εισφορές οι οποίες τον Μάρτιο του 1870 είχαν ανέλθει στα 84.245 γρόσια (περίπου 800 χρυσές λίρες). Την πρωτοβουλία για την ανέγερση της εκπαιδευτικής αυτής δομής είχε ο Ρασήμ πασάς, ο οποίος έκανε τότε μια σειρά από σημαντικές παρεμβάσεις.

Τον Ιούλιο του 1872 έγιναν τα εγκαίνια της έναρξης λειτουργίας του Πολυτεχνείου, όπου η φοίτηση ήταν τετραετής. Δίπλα ακριβώς από τις σχολές βρισκόταν ένα κτίριο το οποίο φιλοξενούσε τους μαθητές, κυρίως ορφανά παιδιά ηλικίας 12-14 ετών, ανεξαρτήτως θρησκείας, αλλά και ένα εργοστάσιο κεραμικής του οποίου η διεύθυνση είχε ανατεθεί στον Αθανάσιο Οικονόμου, που είχε σπουδάσει την τέχνη στη Γαλλία.

Δεν πέρασε ούτε ένας χρόνος, και η εφημερίδα «Γιάνγια-Ιωάννινα» κατέγραψε τα περί πλημμελούς λειτουργίας ενώ εκτιμούσε παράλληλα ότι το Πολυτεχνείο αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για τους άνεργους και φτωχούς νέους (παιδιά). 

«Επειδή το εν τη πόλει ημών Πολυτεχνείον ωκοδομηθέν εις σχέδιον λίαν ακατάλληλον και κείμενον μακράν εκτός της πόλεως δεν έλαβον μέχρι της σήμερον τας απαιτουμένας βελτιώσεις, βλέπομεν τους εν αυτώ φοιτώντας νέους μη εκπαιδευομένους ως δει… Προς δε βλέπομεν καθημερινώς παιδία άνεργα, γυμνά και ανυπόδητα περιφερόμενα εις τας οδούς, χάριν επαιτίας, και παρενοχλούντα τους διαβάτας. Εάν τα  παιδία  ταύτα στερώνται συγγενών και κηδεμόνων, όπως φροντίσωσι περί της βελτιώσεως της καταστάσεώς των, ταύτα δύνανται άριστα να εισαχθώσιν εις το Πολυτεχνείον, και ούτω και ταύτα τύχωσιν ανατροφής και οι διαβάται απαλλαγώσιν των οχληρών αυτών απαιτήσεων» (Κ. Κωστούλας, «Οι Πωγωνήσιοι εργολάβοι της Ηπείρου», 2002).

Το τέλος του Πολυτεχνείου εκτιμάται ότι ήρθε λίγα χρόνια αργότερα. Το πότε ακριβώς δεν έχει προσδιοριστεί, σίγουρα όμως πριν από το 1892, οπότε και υπάρχουν αναφορές για την ανέγερση στρατιωτικού ιπποστασίου κοντά στο «πρώην πολυτεχνείο». Γιατί το Πολυτεχνείο έκλεισε; Μία ενδιαφέρουσα ερμηνεία δίνει ο Δημήτρης Σαλαμάγκας, ο οποίος επικαλείται μαρτυρία συγγενικού προσώπου του διευθυντή του εργοστασίου κεραμικής. Σύμφωνα με τη μαρτυρία αυτή, το Πολυτεχνείο το διέλυσαν οι Οθωμανοί μετά από απαίτηση του προξένου της Αυστροουγγαρίας με το σκεπτικό ότι θα κινδύνευαν τα κεραμικά της Τσεχοσλοβακίας (διάσημα σήμερα)…

* Καρτ ποστάλ της πόλης των Ιωαννίνων προς τα τέλη του 19ου αιώνα