Ιτς Καλέ: η διαδρομή μιας ακρόπολης

To Ιτς Καλέ (εσωτερικό φρούριο), μία από τις δύο ακροπόλεις του Κάστρου των Ιωαννίνων, διαμορφώθηκε κυρίως την περίοδο του Αλή Πασά, στο πλαίσιο του ευρύτερου οικοδομικού, οχυρωματικού έργου στο Κάστρο.

Ήταν ο τόπος που επέλεξε για να αποτελέσει τη διοικητική και στρατιωτική του βάση.

Με την έλευση του Αλή πασά, η περιοχή άλλαξε τελείως. Χτίστηκε ένα πολυτελές σεράι, που καταλάμβανε πολύ χώρο (και που κάποια απομεινάρια του υπάρχουν και σήμερα), ανεγέρθηκαν κτίρια στρατωνισμού όπως μαγειρεία, πυριτιδαποθήκη κ.λπ. και ανακαινίστηκε το Φετιχιέ τζαμί το οποίο υπήρχε από τον 17ο αιώνα -μετά την έξωση των χριστιανών από το Κάστρο ως απόρροια της εξέγερσης του Διονύσιου Φιλόσοφου το 1611.

Ο λόγιος Δημήτρης Σαλαμάγκας μεταφέρει στα «Άπαντα» την περιγραφή του περιηγητή Έντουαρντ Ληκ για την πολυτέλεια του σεραγιού εν έτει 1805: «Ένα μεγαλόπρεπο δωμάτιο που μόλις τώρα έχει τελειώσει στο καινούργιο του παλάτι στο Κάστρο είναι πιθανό να μην ξεπερνιέται από κείνα που έχει ο ίδιος ο Σουλτάνος. Είναι σκεπασμένο με χαλί Γκομπελέν που έχει απάνω του το μονόγραμμα του Βασιλιά της Γαλλίας, κι αγοράστηκε από τον πράκτορα του πασσιά στην Κέρκυρα».

Με τον θάνατο του Αλή πασά κι αφού είχε προηγηθεί η πολιορκία της πόλης από τα σουλτανικά στρατεύματα την περίοδο 1820-22, το σεράι χρησιμοποιήθηκε ως οθωμανικό διοικητήριο. Mέχρι το 1870, όταν και ο Ρασήμ πασάς αποφάσισε να μεταφέρει τη διοίκηση εκτός Κάστρου, στο πλαίσιο εφαρμογής του μεγάλου μεταρρυθμιστικού σχεδίου (Τάνζιματ) της οθωμανικής αυτοκρατορίας, μιας θεσμικής μεταρρύθμισης που οδήγησε και αναμόρφωση των αστικών ιστών.

Ο Ρασήμ πασάς ήταν αυτός που ανέγειρε το οθωμανικό διοικητήριο στο κέντρο της πόλης, το οποίο κάηκε το 1930 (εκεί που βρίσκεται σήμερα το Δημαρχείο Ιωαννίνων).

Με την άσκηση μιας νέας πολιτικής, το Ιτς Καλέ ερήμωσε και το μεγαλύτερο τμήμα του σεραγιού καταστράφηκε.

Το Ιτς Καλέ σήμερα

Από την περίοδο της απελευθέρωσης και μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Ιτς Καλέ ταυτίστηκε με το στρατιωτικό νοσοκομείο «Άγιοι Ανάργυροι». Το πότε ανεγέρθηκε αυτό το νοσοκομείο παραμένει άγνωστο. Ο Ελληνικός Στρατός το χρησιμοποίησε ως στρατιωτικό νοσοκομείο για τρεις δεκαετίες. Το 1940, το νοσοκομείο βομβαρδίστηκε.

Μετά τον πόλεμο, το Ιτς Καλέ βρέθηκε και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής. Το εγκαταλειμμένο παλιό νοσοκομείο κατεδαφίστηκε. Στη θέση του ανεγέρθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’50 το βασιλικό περίπτερο με αρχιτέκτονα τον Αλέξανδρο Μπαλτατζή. Την ανέγερση του βασιλικού περιπτέρου την επιδίωκε πώς και πώς η τότε δημοτική αρχή του Γρηγόριου Σακκά. «Ως είναι υμίν γνωστόν η Α.Μ. ο Βασιλεύς ηυδόκησε να δεχθή την ανέγερσιν Βασιλικού Περιπτέρου (θερέτρου) ενταύθα και εντός του Φρουρίου και δη εις την θέσιν ένθα σήμερον ευρίσκεται το τέως Στρατιωτικόν Νοσοκομείον» έλεγε ο κ. Σακκάς στο Δημοτικό Συμβούλιο το 1958.

To Ιτς Καλέ ανήκε στον Ελληνικό Στρατό μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70, όταν και πέρασε πια στο υπουργείο Πολιτισμού. Νωρίτερα, οι αρχαιολογικές υπηρεσίες είχαν κάνει κάποιες αναστηλωτικές εργασίες σε μνημεία.

Το Ιτς Καλέ άρχισε να αντιμετωπίζεται ως αρχαιολογικός χώρος από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80, όταν ο τότε έφορος βυζαντινών αρχαιοτήτων Δημήτρης Τριανταφυλλόπουλος διεκδίκησε το πρώην πια βασιλικό περίπτερο για να γίνει το Βυζαντινό Μουσείο. Το Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων εγκαινιάστηκε τελικά το 1995.

Κατά τη δεκαετία του ’80, στο Ιτς Καλέ έγιναν αρκετές ανασκαφές από τον αρχαιολόγο Δημήτριο Κωνστάντιο, ενώ άρχισε να συγκροτείται και ο τρόπος ανάδειξης του χώρου ως αρχαιολογικού πάρκου.

Προς αυτήν την κατεύθυνση, τα επόμενα χρόνια, προχώρησαν εργασίες αποκατάστασης των μνημείων, όπως της πυριτιδαποθήκης (χώρος εκπαιδευτικών προγραμμάτων), του Θησαυροφυλάκιου (μουσειακός χώρος για την τέχνη της αργυροχοΐας), των μαγειρείων, τα οποία μετατράπηκαν σε αναψυκτήριο, του Φετιχιέ τζαμιού… Το 2017, στην ακρόπολη, ξεκίνησε και η λειτουργία του Μουσείου Αργυροτεχνίας Ιωαννίνων από το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς.

Σήμερα, η ακρόπολη του Ιτς Καλέ αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς των Γιαννιωτών και των επισκεπτών και έναν «ζωντανό» αρχαιολογικό χώρο. Και αναζητά τρόπους… σύνδεσης με την απέναντι ακρόπολη, αυτή του Ασλάν Τζαμιού.

Μια... ματιά στην απέναντι ακρόπολη του Ασλάν πασά από την κεντρική πύλη της ακρόπολης Ιτς Καλέ, όταν δεν υπήρχαν... εμπόδια στη διαδρομή. 

Επιχρωματισμένη καρτ ποστάλ της δεκαετίας του '50

Βιβλιογραφία:

«Το Κάστρο των Ιωαννίνων», Ιωάννινα, 2009, Υπουργείο Πολιτισμού, 8η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων»

Κανετάκης Γ., «To Κάστρο: Συµβολή στην Πολεοδοµική Ιστορία των Ιωαννίνων», Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, 1994

Σαλαμάγκας Δημ., Άπαντα, εκδόσεις Παπαζήση

Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών

* Στην κεντρική φωτο: Επιχρωματισμένη καρτ ποστάλ (IRIS) της δεκαετίας του '50, όταν το Ιτς Καλέ ανήκε στον Στρατό

** Και οι δύο επιχρωματισμένες φωτογραφίες (IRIS) προέρχονται από το αρχείο της Αμαλίας Τζώρα.