Παύλος Μελάς, από τον Παρακάλαμο

Ο Παύλος Μελάς, γιος του Μιχαήλ Μελά και της Ελένης Βουτσινά, ήταν… από παντού. Ο ίδιος, γεννήθηκε στη Μασσαλία όπου ο πατέρας του εκείνη την εποχή χρημάτιζε πρόεδρος του Γαλλικού Καλλιτεχνικού Συλλόγου. Η μητέρα του ήταν από την Οδησσό, με καταγωγή από την Κεφαλλονιά. Ο πατέρας του, είχε γεννηθεί στη Σύρο. Ο επίκαιρος λόγω… μακεδονομαχιών στρατιωτικός, είχε καταγωγή από τον Παρακάλαμο. Ο γενάρχης της οικογένειας, ήταν ο Δημήτριος Μελάς, που κατά μια εκδοχή προερχόταν από τους Μελισσηνούς ή Μελισσουργούς. Ο Μιχαήλ Άγγελος, ο ιδρυτής του Δεσποτάτου της Ηπείρου, είχε παντρευτεί γυναίκα από τον κλάδο της οικογένειας που εγκαταστάθηκε στην Ήπειρο. 

Γενικά, ο Μελάς και η καταγωγή του είναι σχεδόν τόσο συζητημένη και «διεκδικήσιμη», όσο του Ομήρου ή του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Ο Απόστολος Δελής αναφέρει μεταξύ άλλων ότι το όνομα «Μελάς» ως ηπειρώτικος κλάδος της οικογένειας, εμφανίζεται στις αρχές του 18ου αιώνα, στην Παλιά Πογδόριανη, το σημερινό Παρακάλαμο. «Τον 17ο αιώνα, μετά την εξέγερση του επισκόπου Άρτης Διονυσίου του Σκυλοσόφου και τις αλλαγές που επέφερε η καταστολή της στην περιοχή της Ηπείρου, οι Μελάδες φαίνεται ότι απώλεσαν σημαντικό μέρος της έγγειας ιδιοκτησίας τους», προσθέτει.

Ο Μελάς ήρθε στην Ελλάδα στα 4 του χρόνια, στην Αθήνα όπου ο πατέρας του χρημάτισε και δήμαρχος. Αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός από τη σχολή Ευελπίδων και γνώρισε την αδελφή του Ίωνα και κόρη του Στέφανου Δραγούμη, Ναταλία. Ο Δραγούμης τον επηρέασε έντονα πολιτικά, όντας ένας από τους εκφραστές του ελληνικού εθνικισμού.

Ο ρόλος του στην «προπαρασκευή» του Μακεδονικού Αγώνα θεωρείται καίριος, αλλά και αμφιλεγόμενος ιστορικά. Ο Μελάς, με το ψευδώνυμο «Μίκης Ζέζας» που παρεμπιπτόντως ήταν τα χαϊδευτικά των δύο του παιδιών, έδρασε στην περιοχή του Μοναστηρίου, στην Καστοριά και τη Σιάτιστα.

Σκοτώθηκε στις 13 Οκτωβρίου του 1904, υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ιστορικά, καταγράφονται δέκα εκδοχές για το τι ακριβώς συνέβη στη Σιάτιστα όπου ο Μελάς έχασε τη ζωή του (και κυρίως, υπό ποιες συνθήκες σκοτώθηκε), με την πιο σταθερή εκδοχή να αναφέρει ότι το τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα κυνηγούσε τον επικηρυγμένο βοεβόδα Μήτρο Βλάχο. Ο θάνατος όμως ενός στρατιωτικού, γόνου μεγάλης αστικής οικογένειας, μόλις στα 34 του χρόνια, συγκλόνισε την κοινωνία της εποχής και λειτούργησε «πυροδοτικά» για την επίσημη στήριξη του Μακεδονικού Αγώνα.

Στα Γιάννενα, το όνομά του φέρει ο δρόμος στον οποίο βρίσκεται το ΙΚΑ