Με μια Robot στο βουνό

Στο παραλίμνιο, δίπλα στο ξενοδοχείο Du Lac, σε ένα δρόμο που σχεδόν δεν είναι δρόμος, υπάρχει το όνομα του Κώστα Μπαλάφα.

Η δεύτερη περίοδος της ελληνικής φωτογραφίας οριοθετείται από ονόματα όπως αυτά της Nelly’s, της Βούλας Παπαϊωάννου, του Λέτσιου, του Ιωαννίδη και άλλων «σκαπανέων». Επειδή όμως δεν είναι όλοι ίδιοι, ανάμεσά τους υπήρξε και ο Μπαλάφας, ένας καλλιτέχνης αναφοράς.

Γεννημένος το 1920 στην Κυψέλη της Άρτας, πήγε μικρός στην Αθήνα για να δουλέψει, ακολουθώντας το δρόμο που πήραν πολλά παιδιά της εποχής. Επέστρεψε λίγο πριν τον πόλεμο, για να σπουδάσει στην Γαλακτοκομική σχολή Ιωαννίνων και όταν αποφοίτησε, συνέχισε τις σπουδές του στην Ιταλία.

Ο Μπαλάφας γνώρισε νωρίς τη συγκλονιστική για την εποχή καινοτομία της (πραγματικά) φορητής φωτογραφικής, σε μια Junior Kodak, το επαναστατικό μοντέλο που παραγόταν μεταξύ 1914 και τελών της δεκαετίας του ’20.

Στη συνέχεια και ενώ ο Β’ Παγκόσμιος είχε έρθει και στην Ελλάδα, ο Μπαλάφας απέκτησε με μεγάλες θυσίες μια γερμανική Robot. Η πρώτη Robot, που σχεδίασε ο Χάιντς Κίλφιτ, είχε το προτέρημα ότι έβγαζε φωτογραφίες σε κάδρο 24Χ24 και έτσι, οι στάσεις σε ένα τυπικό φιλμ της εποχής ήταν περισσότερες από όσα επέτρεπαν τα τότε φιλμ.

Το φιλμ άλλωστε ήταν πανάκριβο και δυσεύρετο, έτσι και αλλιώς, πολύ περισσότερο δε στην κατοχική Ελλάδα.

Λίγες μέρες μετά την κήρυξη του πολέμου, σε μια από τις φονικές αεροπορικές επιδρομές της ιταλικής αεροπορίας, η αεράμυνα των Ιωαννίνων καταφέρνει να ρίξει ένα αεροσκάφος. Τα αεροπλάνα της εποχής ήταν εξοπλισμένα με όργανα ακριβείας, τα οποία όμως μπορούσαν να λειτουργήσουν και… αυτόνομα (όπως πχ τα ελβετικά ρολόγια Jaeger με τα οποία εξοπλιζόταν η Λουφτβάφε) και γι αυτό συνήθως τα καταρριφθέντα αεροσκάφη έκρυβαν θησαυρούς.

O 20χρονος Μπαλάφας, έκτακτος υπάλληλος της Γαλακτοκομικής τότε, βρήκε έναν από αυτούς: ένα μεγάλο καρούλι φιλμ, στο οποίο έμελλαν να αποτυπωθούν μερικές από τις ιστορικότερες, γεναιότερες και τραγικότερες στιγμές της Ηπείρου και της Ελλάδας.

Ο Μπαλάφας δεν ήταν ένας συνηθισμένος καλλιτέχνης. Το 1942, αφού καταδικάστηκε σε φυλάκιση από ιταλικό δικαστήριο για την κατοχή παράνομου ραδιοφώνου, πέρασε στο βουνό και την Αντίσταση, στον ΕΛΑΣ. Τυφεκιοφόρος φωτογράφος, παρέδωσε κατόπιν ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά ντοκουμέντα τούτης της γωνιάς του πλανήτη,.

Μετά τον πόλεμο, ο Μπαλάφας ασχολήθηκε πιο επιστημονικά με τη φωτογραφία και συνέχισε να αποτυπώνει αυτό που ο ίδιος θεωρούσε σημαντικό: «Οι φωτογραφικές μου εικόνες παρουσιάζουν τις εμπειρίες από τη ζωή, με κοινωνικό προβληματισμό και προσωπικά βιώματα. Στο σύνολο της δουλειάς μου, προσπάθησα να καταγράψω – όσο μου ήταν μπορετό- την πάλη του λαού για να απαιτήσει τα δικαιώματά του και μαζί τη μεταβατικότητα των καιρών μιας κοινωνίας που αναγκάζεται να αλλάξει τρόπο ζωής με ένα γρήγορο ρυθμό» έλεγε ο ίδιος πολύ αργότερα, σε μια συνέντευξη.

Ο πρωτοπόρος της κάμερας, συνδέθηκε και με τις πρώτες τηλεοπτικές εκπομπές, ως ο πρώτος οπερατέρ, στην πρώτη εκπομπή της ΔΕΗ.

Ο, πάνω από όλα δάσκαλος, για όσους και όσες ασχολούνται με τη φωτογραφία στην Ελλάδα, πέθανε το 2011.