Μ. Κουντούρης: «Η γελοιογραφία πρέπει να είναι αναιδής»

Ο Μιχάλης Κουντούρης είναι σκιτσογράφος. Όχι ζωγράφος (εντάξει, είναι και αυτό) όπως νομίζανε παλιότερα όσοι το ρωτούσαν τι δουλειά κάνει, αλλά σκιτσογράφος. Έχει μια μακρά πορεία πλέον στην ελληνική γελοιογραφία, σήμερα εργάζεται στην ΕφΣυν και είναι συνεργάτης της «Σχεδίας», μαζί με ένα σωρό άλλα πράγματα που κάνει. Ο «Τύπος Ιωαννίνων» μίλησε μαζί του λίγο πριν τα επίσημα εγκαίνια της έκθεσης Made In Europe στο Θυμωμένο Πορτραίτο, κατάφερε να βγάλει άκρη γιατί οι συζητήσεις Κυριακή πρωί δεν είναι εύκολες. Είναι όμως ωραίες, ειδικά όταν ξεκινούν από τις εκθέσεις και την κοινωνικοπολιτική κουβέντα και καταλήγουν στον «Ευρωπαίο» και στον «Τρίτο δρόμο» του Γιάννη Ιωάννου (και κάμποσα ακόμα που δεν χωρέσανε)…

Αιχμηρός τίτλος και στόχος;

Φαίνονται και τα δύο. Έβαλα τη στόχευση στην αρχή και μετά την αιχμή. Είναι δουλειά των τελευταίων δύο χρόνων, των χρόνων αιχμής του προσφυγικού δράματος, τα πιο πολλά είναι στην ΕΦΣΥΝ και στην Σχεδία. Είναι αυτό που είδε ο καλλιτέχνης παρακολουθώντας τα πράγματα αυτά τα δύο χρόνια, ’15-’16. Από τη μια το δράμα των κυνηγημένων από τη φτώχια και τον πόλεμο και από την άλλη πώς αντέδρασε μια Ευρώπη που τη σχεδιάζαμε και τη νομίζαμε διαφορετική, σηκώνοντας ξανά τείχη και σύνορα.

«Κόβεται» στις εξετάσεις δηλαδή;

Είναι το πρώτο της σημαντικό τεστ και οικονομικό  και ανθρωπιστικό, και απέτυχε παταγωδώς κατά την άποψή μου.

Μπαίνουν και σε διαφορετική  σειρά τα σκίτσα από αυτή που φτιάχτηκαν; Δηλαδή, υπάρχουν αυτά που προλέγουν τα μεταγενέστερα;

Μερικές φορές ναι, έχουν εξελιχθεί έτσι. Επίσης, υπάρχουν γελοιογραφίες που θα μπορούσαν να μπούνε αυτούσιες δύο και τρία χρόνια μετά γιατί δεν έχει αλλάξει τίποτα. Και τα δύο, είναι θλιβερά όμως. Ίσως να είναι οι ευαισθησίες των καλλιτεχνών αυξημένες, αλλά είναι θλιβερά και τα δύο και να προλέγεις δύσκολες καταστάσεις και να μην αλλάζουν τα πράγματα και αν παραμένει δύσκολη η κατάσταση.

Δεν είναι κάπως στενάχωρο να κάνεις «θλιμμένο» σκίτσο;

Υπάρχει ένα κακό, που βαφτίζουμε τα σκίτσα «γελοιογραφία». Δεν γελοιοποιείς τίποτα, ούτε γελάς με αυτά. Το σατιρικό σκίτσο θα ήταν καλύτερη περιγραφή και ίσως γι αυτό η γελοιογραφία μας παρασύρει σε τέτοιες ερωτήσεις. Για να καταλάβεις, σε ένα σχολείο με ρωτήσανε τα παιδιά γιατί οι γελοιογραφίες είναι έγχρωμες και όχι ασπρόμαυρες και δεύτερον, γιατί δεν γελάμε με τα συγκεκριμένα σκίτσα. Περίμεναν δηλαδή ότι θα ήταν ασπρόμαυρα και αστεία τα σκίτσα. Είναι λυτρωτικό μερικές φορές η σάτιρα να σου προκαλεί χαμόγελο, αλλά όχι πάντα. Δεν μπορείς να γελάσεις με το γεγονός ότι η Ευρώπη, μόλις της χτύπησαν την πόρτα, την έπιασαν όλα τα ξενοφοβικά της. Ούτε με τα χάλια μας δεν μπορείς να γελάσεις δηλαδή… Γενικά οι κοινωνίες έτσι συμπεριφέρονται νομίζω. Όταν οι παππούδες μας ήρθαν κυνηγημένοι από απέναντι, οι Έλληνες εδώ δεν τους υποδέχθηκαν και με τον καλύτερο τρόπο.

Είναι και ταξικό το ζήτημα;

Ναι. Αυτοί που ασχολούνται με την ιστορία μπορούν να βρουν πολλά κοινά σημεία σε όλα τα προσφυγικά ρεύματα. Αλλά εδώ υποτίθεται ότι είναι μια Ευρώπη που είχε περάσει από όλα τα ρεύματα, από την Αναγέννηση, που καμαρώνει ότι στηρίζεται στον ελληνικό πολιτισμό, ότι έχει δημοκρατία, ελευθερίες…

Πώς ξεκίνησε η έκθεση;

Η έκθεση ξεκίνησε πριν το βιβλίο και με διαφορετικό τίτλο από το Ντίσελντορφ, στην γκαλερί του 50-50, του ομώνυμου περιοδικού δρόμου που είναι κάτι σαν τη «Σχεδία».  Οι σημαντικότεροι καλλιτέχνες στη Γερμανία έχουν περάσει από εκεί και η γκαλερί στηρίζει κοινωνικές δράσεις που είναι πολύ σημαντικό. Έμειναν κάποια έργα εκεί και σήμερα εκτίθενται στο δημαρχείο του Ντίσελντορφ, αν η μισή μου καρδιά είναι στα Γιάννενα, η άλλη μισή είναι στο Ντίσελντορφ δηλαδή. Εκεί, στην έκθεση, όπου με προσκάλεσε η Λέσχη Ελλήνων Συγγραφέων της Γερμανίας, ήταν και η πρώτη φορά που είδα από κοντά στο εργαστήριο που κάναμε ασυνόδευτα προσφυγόπουλα. Τα έργα που είναι εδώ, είναι μερικά ανάτυπα των πρωτοτύπων στο Ντίσελντορφ και μερικά καινούργια και αυτή η έκθεση πήγε στη βασιλική του Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο, με την πρόσκληση του Κοινωνικού Ιατρείου που κάνει τρομερή δουλειά εκεί. Την επισκέφθηκαν πάνω από 450 μαθητές και μαθήτριες και έκλεισε με συναυλία του Ρος Ντέιλι. Μετά, πήγε στη Θεσσαλονίκη, στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ και τώρα είναι εδώ, στα Γιάννενα.

Τα παιδιά τι λένε όταν βλέπουν την έκθεση;

Δεν μπορείς να φανταστείς. Κάναμε συνήθως μια εισαγωγή, πώς «διαβάζεται» δηλαδή ένα σκίτσο, σύμφωνα με τους κώδικες που υπάρχουν, όπως π.χ. ότι διαβάζονται από πάνω προς τα κάτω. Βλέπουμε ένα από αυτά λοιπόν, με τον τύπο που μιλάει σε συρματόπλεγμα, σκέφτεται σε συρματόπλεγμα και έχει καρδιά από συρματόπλεγμα. Και μου λέει μια κοπελιά: «Διαβάζεται και από κάτω προς τα πάνω: αν η καρδιά είναι συρματόπλεγμα, το μυαλό είναι συρματόπλεγμα και αυτά που λες είναι συρματόπλεγμα». Κατάλαβες τώρα;… Βέβαια, υπήρχε ποσόστωση και εκεί, όπως φανταζόμαστε τα παιδιά σχολείου: κάποια προσέχανε, κάποια ήταν αδιάφορα. Αλλά αυτά με τα οποία συζητάγαμε, κάνανε απίστευτες ερωτήσεις και συζητήσεις.

Το educartoon τι είναι;

Είναι μια παλιότερη προσπάθεια, στην οποία είμαστε τρεις κυρίως. Είναι γελοιογραφίες που προτείνονται ως εκπαιδευτικό υλικό για χρήση στην τάξη και τον «ανακάλυψε» ο αδερφός μου που είναι καθηγητής στο Βούπερταλ και αυτός που το  σχεδίασε και το «τρέχει» είναι ο Νίκος Νίκας, που είναι και εκδότης του βιβλίου. Είναι ένα ενδιαφέρον και αισιόδοξο κομμάτι, γιατί μετράς ανθρώπους, από τους εκπαιδευτικούς, που ψάχνουν να βρουν εργαλεία να κάνουν τη δουλειά τους καλύτερα. Και για να το συνοψίσω, είναι κάτι τελείως διαφορετικά από το Survivor…

Στη «Σχεδία» έχεις από την αρχή…

Καταρχάς να πω ότι η «Σχεδία» φτιάχτηκε από τα ξύλα της «Γαλέρας» (σ.σ. παλιότερου περιοδικού κόμικς και όχι μόνο). Είμαι από τους εθελοντές συνεργάτες. Γι αυτούς τους ανθρώπους που την τρέχουν καθημερινά, είναι μια δύσκολη δουλειά, αλλά και το συναίσθημα είναι απίστευτο. Σε ένα από τα πρώτα τεύχη που είχα πάει σε μια σύσκεψη που γίνεται πριν κυκλοφορήσει κάθε τεύχος, είχε έρθει ένας ηλικιωμένος πωλητής και μου είχε πει «δεν καταλαβαίνω τα σκίτσα σας, αλλά ευχαριστώ πολύ που είστε εδώ». Από το επόμενο τεύχος είχα βινιέτα και τη θεωρώ μια από τις πιο όμορφες υποχρεώσεις που έχω, κάθε βδομάδα.

Με τη λογοκρισία πώς τα πάτε οι γελοιογράφοι;

Το Charlie Hebdo ήταν μια ακραία περίπτωση. Στην Συρία σπάγανε τα χέρια σκιτσογράφων που έφτιαχναν σκίτσα κατά του καθεστώτος. Στην Τουρκία φυλακίζεσαι αν κάνεις σκίτσο με τον Ερντογάν και μάλιστα με σκίτσα πολύ βασικά, ψιλοαθώα. Λογοκρισίες προληπτικές ή «μπαίνει και φεύγεις». Γενικά, στοχοποιείται τελευταία η γελοιογραφία, τόσο που λέω σε μεγαλύτερους (ναι, δεν είμαι ο μεγαλύτερος) τι δουλειά κάνω και μου λένε «να προσέχεις γιε μου». Η γελοιογραφία είναι τέχνη, άρα πρέπει να είναι ελεύθερη. Η γελοιογραφία πρέπει να είναι αιρετική, πρόστυχη όχι απαραίτητα, αλλά αναιδής οπωσδήποτε. Όταν τα βάλεις αυτά μαζί, όσο οι κοινωνίες εξελίσσονται με τον τρόπο που εξελίσσονται τώρα, ο,τιδήποτε ελεύθερο θα πρέπει να καταστέλλεται. Αυτό το είδος καταστολής, δεν το είχαμε συνηθίσει.

Αγαπημένους ήρωες έχεις;

Η Μαφάλντα του Κίνο, ο Ισοβίτης του Αρκά, αν και με τον Κόκορα γίναμε άνθρωποι και ο «Ευρωπαίος» του Γιάννη Ιωάννου. Ο «Ευρωπαίος» ήταν για μένα ένα από τα ωραιότερα κόμικς. Είναι συγκλονιστική μορφή ο Ιωάννου.

Ευχαριστώ πολύ

Ευχαριστώ κι εγώ

Info

Το Θυμωμένο Πορτραίτο παρουσιάζει την «Made in Europe», την έκθεση σκίτσου του Μιχάλη Κουντούρη και τον ίδιο το δημιουργό. Παράλληλα, θα γίνουν εκδηλώσεις για το προσφυγικό ζήτημα. Τα εγκαίνια της έκθεσης και η παρουσίαση του βιβλίου του Μιχάλη Κουντούρη θα γίνουν την Κυριακή 2 Απριλίου στις 21.00. την εκδήλωση συντονίζει η Αθηνά Ζιώγα και συμμετέχουν οι Μιχάλης Κουντούρης, Φιλήμονας Καραμήτσος, Στάθης Παπασταθόπουλος. Θα ακολουθήσει συζήτηση.