Εκεί στα στάχυα…

«Τέλος πάντων, να, φαντάζομαι όλα κείνα τα πιτσιρίκια να παίζουνε ένα παιχνίδι σ’ ένα μεγάλο σικαλοχώραφο και τα ρέστα. Χιλιάδες πιτσιρίκια, και δεν είναι κανένας εκεί — θέλω να πω, κανένας μεγάλος — εκτός από μένα. Και γω στέκομαι φύλακας, στο χείλος ενός τρελογκρεμού. Αυτό που πρέπει να κάνω, είναι να τα πιάνω άμα κάνουνε να πέσουνε στο γκρεμό — θέλω να πω, άμα τρέχουνε και δε βλέπουνε πού πάνε, πρέπει να πετάγομαι από κάπου και να τα πιάνω. Αυτό θα κάνω όλη μέρα. Θα ‘μαι μονάχα ο φύλακας στη σίκαλη, να πιάνω τα παιδάκια και τα ρέστα. Το ξέρω πως είναι παλαβομάρα, αλλά είναι το μόνο πράμα που θα ‘θελα να ‘μαι στ’ αλήθεια. Το ξέρω πως είναι παλαβομάρα» 

Tζερόμ Ντέιβιντ Σάλιντζερ -Ο Φύλακας στη Σίκαλη

Τα παιδιά στα ιδρύματα ή σε ασυλικού τύπου δομές είναι αόρατα -αυτή είναι η πραγματικότητα. Ως κοινωνία τα βλέπουμε κάθε Χριστούγεννα, όταν λειτουργούν ως ντεκόρ μιας εορταστικής εκδήλωσης στο πλαίσιο μιας επονομαζόμενης εξωστρέφειας και επαφής με την κοινωνία, όταν τα διάφορα πολιτικά πρόσωπα φωτογραφίζονται μαζί τους για να επιδείξουν τα φιλάνθρωπα αισθήματά τους, όταν τα παιδικά χαμόγελα και το χριστουγεννιάτικο πνεύμα «καθαγιάζουν» τον ιδρυματισμό.

Τις υπόλοιπες 364 μέρες, δεν τα βλέπει κανείς. Κι αυτό το ξέρουμε όλοι. Το έχουμε κάνει όλοι. Όλοι όσοι σπεύδουμε να πάμε με την όποια σωστή πλευρά, όλοι όσοι προσπαθούμε να κατανοήσουμε με απλοϊκό και ίσως αφοριστικό τρόπο τι έχει συμβεί με την «Κιβωτό του Κόσμου», όλοι όσοι επιχειρούμε να εντοπίσουμε ενόχους και θύματα ή να αναδείξουμε μια κάποια μοναδική διαίσθηση του δικαίου που δεν την έχει κανείς άλλος.

Πέραν των καταγγελιών και του αποτελέσματος της έρευνας των αρμόδιων αρχών για την υπόθεση με την «Κιβωτό του Κόσμου», το μεγάλο και βαθύ πρόβλημα είναι ο ιδρυματισμός. Ο ιδρυματισμός των παιδιών, ο ιδρυματισμός των εργαζόμενων σε δημόσιες και ιδιωτικές δομές παιδικής προστασίας, ο «ιδρυματισμός» της κοινωνίας. Όλη η κοινωνία προσαρμόστηκε στην πραγματικότητα, στο γεγονός ότι υπάρχουν παιδιά σε ιδρύματα. Δεν έριξε ποτέ μια ματιά μέσα στα ιδρύματα γιατί δεν ήθελε. Της αρκούσε που ο εκάστοτε υπουργός ή κάποιο πολιτικό πρόσωπο, ανεξαρτήτως κόμματος, επισκεπτόταν ένα ίδρυμα, δημόσιο, ιδιωτικό ή εκκλησιαστικό, και έκανε δηλώσεις περί αξιόλογου έργου και έδινε συγχαρητήρια.

Την καθησύχαζε, και την παρηγορούσε το γεγονός ότι τουλάχιστον τα παιδιά βρήκαν «μια άλλη οικογένεια» πολύ καλύτερη από τη δική τους. Και ότι όλα πάνε καλά, γιατί το λέει ο υπουργός. Όσο καλά και αν πάνε τα πράγματα όμως, ένα ίδρυμα είναι ίδρυμα, λειτουργεί εκ των πραγμάτων με κακοποιητικό τρόπο στα παιδιά. Ας μην ξεχνάμε ότι τα περισσότερα παιδιά που βρίσκονται σε ιδρύματα, έχουν τουλάχιστον έναν από τους δύο γονείς εν ζωή.

Οι αδυναμίες του ιδρυματικού χαρακτήρα των δομών παιδικής προστασίας δεν είναι άγνωστη στους διοικούντες. Τα τελευταία ιδίως χρόνια, έχουν επισημανθεί ουκ ολίγες φορές τα προβλήματα και οι εκπτώσεις που γίνονται στα δικαιώματα του παιδιού. Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει καταγράψει σε ειδικές εκθέσεις του τις παρατηρήσεις του και τις προτάσεις του, όπως κι άλλοι φορείς (διαβάστε: «Εκτός ιδρυμάτων τα παιδιά»).

Η εισαγωγή και η παραμονή σε ένα ίδρυμα (πόσο μάλλον σε απομονωμένους τόπους όπως είναι η Πωγωνιανή) δεν μπορεί να είναι λύση. Μπορεί να είναι κάτι αναγκαίο για μια μικρή περίοδο και για έκτακτες περιπτώσεις, αλλά όχι δεν είναι λύση.

Και το ξέρει αυτό και η ελληνική πολιτεία, η οποία έχει βάλει στο λεξιλόγιό της εδώ και πολλά χρόνια τη λέξη «αποϊδρυματοποίηση». Μέχρι στιγμής όμως αυτή η λέξη έχει περιοριστεί στις δημόσιες σχέσεις. Προφανώς τα ιδρύματα δεν μπορούν να εξαφανιστούν σε μια μέρα. Από την άλλη, η πολιτεία δεν έχει επιδείξει κάποια αποφασιστικότητα σε εναλλακτικά μοντέλα φροντίδας των παιδιών.

Ο θεσμός της αναδοχής έχει αναγνωριστεί και με νόμο από το 2018 ως μια εναλλακτική μορφή φροντίδας για τα παιδιά που δεν βιώνουν σε κατάλληλο οικογενειακό περιβάλλον, ως ένας μεταβατικός θεσμός που μπορεί να οδηγήσει είτε στην επιστροφή του παιδιού στην οικογένειά του είτε στην υιοθεσία. Αναμφίβολα, δεν είναι μια εύκολη διαδικασία.

Και σίγουρα απαιτεί δομικές αλλαγές στον τομέα της παιδικής προστασίας, και δη στο δημόσιο. Και χωρίς εξειδικευμένο και κατάλληλο προσωπικό δεν μπορεί να γίνει τίποτα.

Η απομάκρυνση από την ιδρυματική κοινωνική φροντίδα δεν ήταν και δεν είναι επιλογή, αλλά μονόδρομος. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην πραγματική και καλύτερη δυνατή φροντίδα. Έχουν το δικαίωμα να είναι πιτσιρίκια. Όλα τους, ανεξαιρέτως…