Δύο ονόματα, ένα ποτάμι, ένα διασυνοριακό πάρκο

Αώος/Vjosa: Ένα ποτάμι που ρέει ελεύθερα για 270 χιλιόμετρα σε Ελλάδα και Αλβανία. Με εξαίρεση το φράγμα στις πηγές του, στην Πίνδο, είναι από τους τελευταίους ποταμούς ελεύθερης ροής της Ευρώπης που εκβάλλει στην Αδριατική Θάλασσα. Σχεδόν όλοι οι παραπόταμοί του επίσης είναι ελεύθεροι.

Η πραγματικότητα αυτή δεν είναι δεδομένη σε άλλα ποτάμια της Ευρώπης. Δεν είναι τυχαίο που η Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Βιοποικιλότητα θέτει ως στόχο την αποκατάσταση 25.000 χλμ. ποταμών, την απομάκρυνση δηλαδή φραγμάτων και άλλων τεχνητών παρεμβάσεων, έως το 2030.

Ο Αώος/Vjosa έχει την τύχη να είναι ελεύθερος. Κι έτσι πρέπει να παραμείνει συνεχίζοντας να αποτελεί έναν τόπο βιοποικιλότητας, πολιτισμού, συνάντησης ανθρώπων και ιστοριών.

Τα τελευταία χρόνια, μια διεθνή συμμαχία περιβαλλοντικών οργανώσεων (Ecoalbania, EuroNatur, RiverWatch, IUCN ECARO, ΜedINA, Πίνδος Περιβαλλοντική και Tour du Valat) προσπαθεί να κινητοποιήσει τους φορείς προς την κατεύθυνση του πρώτου διασυνοριακού ποτάμιου πάρκου μέσω της εκστρατείας «Σώζοντας τον τελευταίο ποταμό ελεύθερης ροής στην Ευρώπη». Και η προσπάθειά της έχει τα πρώτα της αποτελέσματα ήδη. Πριν από τρεις μήνες, το υπουργείο Τουρισμού και Περιβάλλοντος της Αλβανίας προχώρησε στην υπογραφή ενός μνημονίου συνεργασίας με την εταιρία Patagonia για τη δημιουργία εθνικού πάρκου Vjosa. Με αυτόν τον τρόπο, η αλβανική κυβέρνηση αποφάσισε να κάνει μια μεγάλη στροφή προς ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής του ποταμού και να εγκαταλείψει τα σχέδιά της για τη δημιουργία μεγάλων φραγμάτων. Η προσδοκία είναι ότι στις αρχές της άνοιξης του 2023, το εθνικό πάρκο Vjosa στην Αλβανία θα αποτελεί μια πραγματικότητα.

Στην Ελλάδα, τα πράγματα έχουν ως εξής: Το μεγαλύτερο κομμάτι του Αώου τελεί υπό καθεστώς προστατευόμενης περιοχής, βρίσκεται εντός του εθνικού πάρκου Βόρειας Πίνδου. Όχι όμως όλος ο Αώος. Η περιοχή από την Κόνιτσα μέχρι τα ελληνοαλβανικά σύνορα (όπως και ο Σαραντάπορος και ένα σημαντικό τμήμα του Βοϊδομάτη) παραμένει απροστάτευτη. Δεν υπάρχει κανένα καθεστώς προστασίας. Και οι προκλήσεις είναι πολλές, όπως η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, με το ενδιαφέρον διαφόρων επενδυτών να έχει εκφραστεί σε πρώτη φάση στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας.

Για τις περιβαλλοντικές οργανώσεις που προωθούν το διασυνοριακό πάρκο Αώου-Vjosa, η  επέκταση του καθεστώτος της προστατευόμενης περιοχής στον ποταμό και στους παραποτάμους του από την Κόνιτσα μέχρι τα σύνορα Ελλάδας-Αλβανίας κρίνεται αναγκαία.

Και την αναγκαιότητα αυτή την υπογράμμισαν σε πολιτικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας, από 19 έως 25 Σεπτεμβρίου, η Διεθνής Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN), η Πίνδος Περιβαλλοντική, το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) και το The Green Tank, με μια σειρά από συναντήσεις και εκδηλώσεις.

Στις 20 Σεπτεμβρίου, οι οργανώσεις είχαν συνάντηση στην Αθήνα με τον υφυπουργό Περιβάλλοντος Γιώργο Αμυρά, τον γενικό γραμματέα Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων Πέτρο Βαρελίδη και διευθυντικών στελεχών του υπουργείου. Το παρών στη συνάντηση έδωσαν και εκπρόσωποι της εταιρίας που εκπονεί αυτό το διάστημα την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την προστατευόμενη περιοχή της Πίνδου. Προφανώς, η συγκυρία έχει πολύ ενδιαφέρον.

Δύο μέρες μετά, ακολούθησε ευρεία σύσκεψη στα Γιάννενα, στην Περιφέρεια Ηπείρου, παρουσία του αντιπεριφερειάρχη Ιωαννίνων Κων. Σιαράβα. Η περιφερειακή αρχή Ηπείρου, σε ανακοίνωσή της, εκφράστηκε υπέρ του διασυνοριακού πάρκου καταθέτοντας την εκτίμηση ωστόσο ότι «πρέπει να γίνει οριοθέτηση της κοίτης του ποταμού, όπως και των παραποτάμων του, Σαραντάπορου και Βοϊδομάτη».

Την ίδια άποψη συμμερίστηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, και ο δήμαρχος Κόνιτσας Νίκος Εξάρχου κατά τη διάρκεια ημερίδας που διοργάνωσαν οι οργανώσεις την Πέμπτη 22 Σεπτεμβρίου στην Κόνιτσα, με σημαντική συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Τα περί οριοθέτησης του Αώου προχωρούν μέσω του προγράμματος «Αντώνης Τρίτσης». Η μελέτη «οριοθέτησης του ποταμού Αώου στον Δήμο Κόνιτσας», με συνολικό προϋπολογισμό 1,2 εκατ. ευρώ, εντάχθηκε στο εν λόγω πρόγραμμα τον Ιανουάριο του 2022. Στην περιγραφή της μελέτης, για την εκπόνηση της οποίας ο Δήμος Κόνιτσας έχει υπογράψει προγραμματική σύμβαση με την Περιφέρεια Ηπείρου, αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι θα γίνει διευθέτηση με έργα αντιπλημμυρικής προστασίας σε μήκος 1 χλμ όπως και αρχιτεκτονική ανάπλαση της ζώνης διευθέτησης, από το ιστορικό γεφύρι μέχρι το γεφύρι στην εθνική οδό.

Ο κ. Εξάρχου εξέφρασε δε τη θέση ότι μικρά υδροηλεκτρικά έργα θα μπορούσαν να γίνουν σε ρέματα που οδηγούν στον Αώο και στους παραποτάμους του. Υπέρ του διασυνοριακού ποτάμιου πάρκου τάχθηκε και ο δήμαρχος Ζαγορίου Γιώργος Σουκοβέλος.

Η εκδήλωση έγινε παρουσία διπλωματικών αρχών των δύο χωρών: της πρέσβη της Ελλάδας στην Αλβανία Σοφίας Φιλιππίδου, η οποία έκανε και χαιρετισμό, του γενικού προξένου Αργυροκάστρου Δημήτρη Σαχαρίδη και του γενικού πρόξενου της Αλβανίας στα Ιωάννινα Eltion Verleni.

Στην ημερίδα αυτή, οι οργανώσεις παρουσίασαν τέσσερις μελέτες στην κατεύθυνση της τεκμηρίωσης της επέκτασης του καθεστώτος προστασίας.

Το βασικό συμπέρασμα ήταν ότι η ανάπτυξη βιώσιμων τουριστικών δραστηριοτήτων σε συνδυασμό με την καλλιέργεια προϊόντων διατροφής υψηλής ποιότητας και την κτηνοτροφία μικρής κλίμακας μπορούν να αποτελέσουν βασικούς μοχλούς οικονομικής ανάπτυξης. Τη σημασία της έχει η επισήμανση περί στρατηγικά σχεδιασμένων πολιτικών εναλλακτικού τουρισμού και όχι μιας απρογραμμάτιστης τουριστικής ανάπτυξης.

Ο βασικός ερευνητής, συνεργάτης της IUCN και πρώην μέλος του προεδρείου της World Commission on Protected Areas, Andrej Sovinc έδωσε μεγάλη έμφαση στα σπάνια χαρακτηριστικά του Αώου: πολιτισμική αξία, φυσική αξία, αξία γεωλογικής κληρονομιάς, υδρομορφολογική αξία. Ο κ. Sovinc μίλησε για την ανάγκη εξισορρόπησης της φύσης με τις ανάγκες των ανθρώπων και εκτίμησε ότι μπορούν να βρεθούν λύσεις για όλες τις δραστηριότητες (π.χ. κυνήγι) μέσω του καθορισμού ζωνών.

Εκτίμησε ακόμα ότι η δημιουργία ενός διασυνοριακού πάρκου θα πρέπει να συνοδευτεί από μια κοινή επιτροπή διαχείρισης μεταξύ Ελλάδας-Αλβανίας.

Στα της προστασίας του Αώου, κατά την ημερίδα, επισημάνθηκε η σπουδαιότητα της αλλαγής του συστήματος άρδευσης του κάμπου της Κόνιτσας πριν από μερικά χρόνια, που σταμάτησε σημαντικά την άντληση νερού από το ποτάμι και τα επικείμενα έργα του αποχετευτικού συστήματος και της μονάδας βιολογικού καθαρισμού. Mια μεγάλη «πληγή» φαίνεται πως είναι όμως η παλιά, «αποκατεστημένη» χωματερή, δίπλα στον Αώο. Το περσινό σοβαρό περιστατικό με τα θαμμένα σκουπίδια να «ξεφεύγουν» και να «ταξιδεύουν» μέχρι την Πρεμετή της Αλβανίας, δεν ξεχνιέται εύκολα.

Άλλες δράσεις

Στις 23 Σεπτεμβρίου οι οργανώσεις πραγματοποίησαν διασυνοριακή δράση rafting με τη συμμετοχή Ελλήνων και Αλβανών (εκπρόσωποι Δήμων και διπλωματικών αρχών κ.λπ.) στέλνοντας το μήνυμα της συνεργασίας για τον ποταμό Αώο/Vjosa. Στη συνέχεια, ακολούθησε γεύμα στην Πρεμετή, όπου συζητήθηκαν οι προοπτικές διακρατικής προστασίας. Από αλβανικής πλευράς, η δράση υλοποιήθηκε με τη συμβολή της οργάνωσης EcoAlbania.

Την επόμενη μέρα, στην Κόνιτσα, έγινε το 3ο The Home River BioBlitz και μια εξερεύνηση της βιοποικιλότητας στο φαράγγι του Αώου, με τη συμμετοχή φοιτητών του Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ωφελούμενων του προγράμματος HELIOS από τα Γιάννενα και κατοίκων της περιοχής. Το βράδυ της ίδιας μέρας, το «αφιέρωμα» στον Αώο έκλεισε με μια ροκ συναυλία στην πλατεία της Κόνιτσας: Γιώργος Γάκης και Troublemakers από την Ελλάδα, Urban Band από την Αλβανία.