Τα 190 χλμ. του… άλλου Αώου

Φωτορεπορτάζ: Πηνελόπη Θωμαΐδη/Hans Lucas

Σε συνεργασία με την «Πίνδος Περιβαλλοντική»

Την ώρα που η νέα Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα της Ε.Ε. με ορίζοντα το 2030 κάνει λόγο για την αποκατάσταση 25.000 χιλιομέτρων ευρωπαϊκών ποταμών προκειμένου να ανακτήσουν την ταυτότητά τους ως ποταμοί ελεύθερης ροής, υπάρχει ένας ποταμός που είναι ήδη «ελεύθερος».

Ο ποταμός Αώος/Vjosa αποτελεί έναν από τους τελευταίους ποταμούς ελεύθερης ροής της Ευρώπης. Ωστόσο, η απειλή κατασκευής φραγμάτων είναι πάντα παρούσα. Περιβαλλοντικές οργανώσεις και πολίτες δεν έχουν σταματήσει να δίνουν τη μάχη τους για την αποτροπή σχεδίων φραγματοποίησης.

Ο Αώος/Vjosa (Βιόσα, όπως είναι η ονομασία του στα αλβανικά), μήκους 260 χλμ., κυλά στη διασυνοριακή περιοχή μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας. Πηγάζει από τη Βόρεια Πίνδο και, αφού διανύσει μια διαδρομή 70 χλμ., εισέρχεται στην Αλβανία και εκβάλλει στην Αδριατική Θάλασσα. Το μοναδικό φράγμα που υπάρχει στον Αώο, εδώ και δεκαετίες, βρίσκεται στις πηγές του, κοντά στο Μέτσοβο.

Στην Αλβανία, τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ένα δυναμικό περιβαλλοντικό κίνημα για την αποτροπή των σχεδίων κατασκευής μεγάλων υδρολεκτρικών έργων στον ποταμό Vjosa, και συγκεκριμένα στις περιοχές Pocem και Kalivac. Προς το παρόν οι σχεδιασμοί έχουν «παγώσει», με την αλβανική κυβέρνηση να έχει υποσχεθεί τη δημιουργία ενός εθνικού φυσικού πάρκου. Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις τόσο στην Αλβανία όσο και στην Ελλάδα δεν παύουν ωστόσο να βρίσκονται σε εγρήγορση.

Ο ποταμός Αώος αποτελεί ένα ανεκτίμητο περιβαλλοντικό απόθεμα, ένα ζωντανό δυναμικό οικοσύστημα, ένα καταφύγιο για πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας, ένα πολιτιστικό τοπόσημο που δεν έχει πάψει να συνδιαλέγεται με τον άνθρωπο. Ένα «ελεύθερο» ποτάμι που πρέπει να παραμείνει «ελεύθερο».

Η αστική μη κερδοσκοπική εταιρία «Πίνδος Περιβαλλοντική» πραγματοποίησε στις αρχές του φθινοπώρου ένα οδοιπορικό στη Νότια Αλβανία, σε μια προσπάθεια γνωριμίας με τον ποταμό στην άλλη πλευρά των συνόρων. Μια προσπάθεια που εντάσσεται σε πρόγραμμα που υλοποιεί η «Πίνδος Περιβαλλοντική» σε συνεργασία με τους διεθνείς εταίρους Ecoalbania, EuroNatur, RiverWatch, IUCNECARO, ΜedINA και Tour du Valat για έναν Αώο/Vjosa ελεύθερο από φράγματα και για τη δημιουργία του πρώτου διασυνοριακού πάρκου που θα προστατεύει και θα αναδεικνύει τη σημασία αυτού του ιδιαίτερου οικοσυστήματος.

Με το οδοιπορικό αυτό, επιχειρείται η ανάδειξη της βιοποικιλότητας του Vjosa, η συνύπαρξη της Φύσης με τον Άνθρωπο, η αλληλεπίδραση του ποταμού με τις ζωές των ανθρώπων και του πολιτισμού τους, η κατανόηση των στοιχείων που δένουν τις περιοχές από όπου περνάει ο Αώος/Vjosa. 

Κατά μήκος του ποταμού, αλλά και σε παραποτάμους, αναπτύσσονται πολλές δραστηριότητες με επίκεντρο τον Vjosa. Από κτηνοτροφία, γεωργία και ψάρεμα μέχρι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως κάμπινγκ και ράφτινγκ. Στο οδοιπορικό, η Πηνελόπη Θωμαΐδη συνάντησε ανθρώπους που της μίλησαν για τους φόβους που έχουν, για το πώς θα αλλάξει η ζωή τους, για το πώς ο τόπος τους δεν θα είναι πια ο τόπος τους, αν ο ποταμός Vjosa δεν προστατευτεί.

Περνώντας τα αλβανικά σύνορα το τοπίο αλλάζει χαρακτηριστικά. Στο δρόμο προς Πρεμετή, στα αριστερά μας το ποτάμι και οι ψηλές κορυφές της Νεμέρτσικας.

«Τρεις μήνες έχει να βρέξει, το ποτάμι ξεραίνεται. Το ποτάμι είναι πολύ σημαντικό για τα ζώα κι αν γίνουν φράγματα θα στερέψει. Θα είναι καταστροφή και για τους ντόπιους και για τα ζώα και για τους τουρίστες που έρχονται» μας λέει ο Shazan Laskaj, κτηνοτρόφος από το χωριό Çarshove. Τα 220 αιγοπρόβατά του ποτίζονται καθημερινά στον Vjosa.

Δίπλα από το πέτρινο γεφύρι του ποταμού Langarice, τα φυσικά θερμά λουτρά αποτελούν δημοφιλή προορισμό.

Ο Langarice είναι παραπόταμος του Vjosa και έχει ήδη τρία μικρής κλίμακας υδροηλεκτρικά έργα στη διαδρομή του, με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί η ροή του.

Βράδυ στο Albtourist Eco Camping. Το κάμπινγκ είναι μέρος διαμονής και συνάντησης ανθρώπων από διαφορετικά μέρη του κόσμου. Συναντάμε τη Liese Herdewyn, νεαρή ανθρωπολόγο από το Βέλγιο. Μερικά χρόνια πριν ακολούθησε με ωτοστόπ ένα νεαρό ζευγάρι Γερμανών που μιλούσαν με θαυμασμό για τον ελεύθερο ποταμό Vjosa τον οποίο ήθελαν να διασχίσουν με τα καγιάκ τους. Από τότε επιστρέφει κάθε χρόνο σ’ αυτό το «παραδεισένιο οικοσύστημα», το οποίο αποτέλεσε εντέλει θέμα της διατριβής της.

Η ιδιοκτήτρια του Αlbtourist Eco Camping, Dona Tabacu, μας λέει: «Υπάρχει μια πιο πρόσφατη και πιο μεγάλη απειλή από τα φράγματα: oι έρευνες υδρογονανθράκων κοντά στο ποτάμι. Οι άνθρωποι πρέπει να έρθουν εδώ, να επισκεφτούν το ποτάμι, να καταλάβουν τι ακριβώς προστατεύουν! Έχουμε το τελευταίο ελεύθερο ποτάμι».

Ο Vjosa αποτελεί έναν τόπο δημοφιλή για δραστηριότητες όπως το ράφτινγκ. «Ο Vjosa είναι η ψυχή μου. Δεν θέλω να γίνει καμία παρέμβαση στο ποτάμι. Αν μείνει ανέγγιχτο, τότε άνθρωποι από όλον τον κόσμο θα θέλουν να το επισκεφτούν»: Ο Elision Ndina, 28 ετών, είναι οδηγός ράφτινγκ από την Πρεμετή.

H πόλη Permet, 10.000 κατοίκων, είναι χτισμένη στην όχθη του Vjosa. To 2017, o Δήμος της Πρεμετής μαζί με τους Δήμους Kelcyre, Memaliaj, Tepelene και Selenice έστειλαν ανοιχτή επιστολή στην κυβέρνηση για τη σημασία διατήρησης του ποταμού. Η αντιδήμαρχος Πρεμετής Aulona Meshini μας λέει: «Από το ποτάμι ζούμε όλοι: οι αγρότες, ο αγροτουρισμός και ο τουρισμός». Η αλβανική κυβέρνηση έχει υποσχεθεί τη δημιουργία ενός Φυσικού Πάρκου (Nature Park).  Η αντιδήμαρχος θέτει και την παράμετρο της κλιματικής αλλαγής: « Το ποτάμι μπορεί να στερέψει εξαιτίας της ανόδου της θερμοκρασίας που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή. Μπορεί να μην μπορούμε να κάνουμε άμεσα κάτι γι’ αυτό, αλλά ας μη χειροτερέψουμε την κατάσταση φτιάχνοντας φράγματα». Επισημαίνει δε ότι η βιώσιμη ανάπτυξη τόσο στην ελληνική όσο και στην αλβανική πλευρά πρέπει να είναι το ζητούμενο.

Στάση στη «συνάντηση» του Δρίνου με τη Vjosa, κοντά στο Τεπελένι. Η πεδιάδα απλώνεται μπροστά μας, με τους ελαιώνες να κάνουν την εμφάνισή τους.

Και η διαδρομή συνεχίζεται. Επόμενη στάση ο παραπόταμος του Vjosa, Bence, όπου σχεδιάζεται ένα φράγμα με τους κατοίκους να διαμαρτύρονται. Στο Quesarat, συναντάμε τον Bardosh Lama, ο οποίος επέστρεψε στον τόπο του μετά από 20 χρόνια μετανάστευσης στην Ελλάδα. «Το ποτάμι Vjosa είναι το τελευταίο άγριο ποτάμι. Αν γίνουν τα φράγματα, θα πλημμυρίσουν όλα».

Στο Kalivac… Εκεί που δόθηκε μία από τις σημαντικές μάχες του περιβαλλοντικού κινήματος για να σταματήσει ένα μεγάλο υδροηλεκτρικό έργο. Το παλιό εργοτάξιο δηλώνει το παρών.

Η γέφυρα του Pocem, που ενώνει τις περιοχές Gjirokastre και Vlore, είναι το σημείο όπου ήταν προγραμματισμένη η κατασκευή ενός ακόμα φράγματος, η οποία έχει προς το παρόν ανασταλεί μετά από δικαστική απόφαση του 2017.

Επίσκεψη στο χωριό Kute, εκτάσεις του οποίου θα πλημμυρίσουν αν πραγματοποιηθεί το φράγμα του Pocem. «Να είστε σίγουροι ότι δεν θα γίνουν φράγματα. Δεν έχουμε πεθάνει ακόμα!» μας λέει ο Kuitim Salai, 71 ετών, μάγειρας και ιδιοκτήτης καφενείου στο Kute. O Demir Muratai, ο οποίος έχει πάρει μέρος στις διαμαρτυρίες των κατοίκων ενάντια στην κατασκευή του συγκεκριμένου φράγματος: «Θα ήταν ωραία να γίνει εθνικό πάρκο, θα σήμαινε ανάπτυξη για το χωριό μας με επίκεντρο το περιβάλλον».

Κοντά στο δέλτα του ποταμού Vjosa. Ψάρεμα με δίχτυα που λέγονται bilanche, σταθερές κατασκευές με τροχαλίες που βυθίζουν και σηκώνουν μεγάλα τετράγωνα δίχτυα κοντά στις όχθες του ποταμού. Το τοπίο είναι πλέον εντελώς επίπεδο, με χαμηλή βλάστηση και άμμο. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος δρόμος και σήμανση που να οδηγεί στο ποτάμι. Η απόσταση από όχθη σε όχθη είναι περίπου 150μ.

Στην κεντρική φωτογραφία: Κατά μήκος του ποταμού Vjosa συναντάει κανείς δεκάδες κρεμαστές γέφυρες όπως αυτή στο χωριό Petran, στην περιοχή Πρεμετής