Ατομικισμός και εκλογική συμπεριφορά

Του Βασίλη Τσίκαρη*

Η ιδεολογική επικράτηση του ατομικισμού έναντι της συλλογικής δράσης και στάσης είναι αυτό που παράγει τα εκλογικά αποτελέσματα που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Η αποτελεσματικότητα, η ατομική και συλλογική ωφέλεια που μπορεί να προσφέρει η συλλογική δράση  απαξιώθηκε μεθοδευμένα τις τελευταίες δεκαετίες  και τη θέση της πήρε ο άκρατος ατομικισμός σε όλα τα επίπεδα.

Σύλλογοι, σωματεία, συνεταιρισμοί, κόμματα κλπ, οι βασικοί εκφραστές της συλλογικής δράσης, έχουν απαξιωθεί πλήρως στη συνείδηση των πολιτών. Οι αξίες, η ηθική και οι αρχές της συλλογικής δράσης που αναδείχθηκαν την περίοδο της αντίστασης και της αντιδικτατορικής δράσης ξόδεψαν πλέον και τα τελευταία τους αποθέματα. Τελευταία αναλαμπή της συλλογικής προσέγγισης ήταν η αντιμνημονιακή δράση και αλληλεγγύη που ανέδειξε σε κυβερνητική θέση την αριστερά.

Οι ιδεολογικοί εκφραστές του ατομικισμού μέσα και από θεσμικές παρεμβάσεις φροντίζουν καθημερινά για την εμβάθυνση και θωράκιση της ιδεολογικής αυτής επικράτησης (π.χ. θεσμοθέτηση της ατομικής σύμβασης εργασίας!). Είναι ο πιο σίγουρος δρόμος διαιώνισης της πολιτικής διαχείρισης των  μαζών προς όφελος των οικονομικών συμφερόντων. Η στρατηγική και τακτική του «Εγώ» έναντι του «Εμείς» εμπεδώθηκε και επικρατεί στη κοινωνική συνείδηση και συμπεριφορά των πολιτών.

Στην υπονόμευση των αξιών της συλλογικής δράσης είχε ιδιαίτερη συμβολή ο χώρος της κεντροαριστεράς. Προσωπικές στοχεύσεις στελεχών περιβλήθηκαν με το μανδύα της συλλογικότητας εισάγοντας το μικρόβιο του ατομικισμού στο χώρο που κυρίαρχα εκπροσωπούσε τη συλλογικές αξίες.

Το φαινόμενο αυτό το συναντάμε τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό και κομματικό επίπεδο. Η πρακτική αυτή κατεδάφισε στη κοινωνική συνείδηση το πραγματικό ηθικό πλεονέκτημα της αριστεράς: αυτό της ανιδιοτελούς προσφοράς και δράσης. Αναπόφευκτα το «όλοι το ίδιο είναι» βρήκε τη δικαίωσή του στη συνείδηση των πολιτών.

Ο πολίτης, απογοητευμένος από την υπονόμευση της συλλογικής προσέγγισης και λύσης των προβλημάτων του, αναζητά προσωπικές λύσεις και δρόμους για την αντιμετώπισή τους. Είναι προφανές ότι θα απευθυνθεί στους γνήσιους ιδεολογικούς εκφραστές  του ατομικισμού και των προσωπικών λύσεων στα προβλήματα της καθημερινότητάς του χωρίς να μπαίνει στη διαδικασία προβληματισμού των μακροπρόθεσμων συνεπειών.

Σ’ αυτό το ιδεολογικό περιβάλλον ο οποιοσδήποτε αντίπαλος -σε εθνικό, περιφερειακό, τοπικό επίπεδο- έναντι των «επαγγελματιών ρουσφετολόγων» δεν έχει καμία τύχη. Ο πιο ακέραιος και ικανός αντίπαλος είναι καταδικασμένος να αποτύχει.

Από αυτή την οπτική σκοπιά δεν συνιστούν έκπληξη τα αποτελέσματα στις εθνικές εκλογές πολύ δε περισσότερο η απόλυτη επικράτηση  στις περιφέρειες και δήμους με ποσοστά που ανατρέπουν κάθε λογική εξήγηση. Δεν συνιστά έκπληξη η καθολική σχεδόν επικράτηση των εκφραστών του ατομικισμού στη Θεσσαλία παρά τις τεράστιες ευθύνες τους για τις ανυπολόγιστες καταστροφές.

Οι πολίτες στη Θεσσαλία αναζητούν προσωπικούς δρόμους επίλυσης των προβλημάτων επιβίωσης τους και εναποθέτουν τις ελπίδες τους σε αυτούς που έχουν εμπειρία στη ρουσφετολογία. Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία.

Η ανάκτηση του ελλείματος αξιοπιστίας στη συλλογική δράση και την αναγκαιότητά της απαιτεί άλλες προσεγγίσεις και προσανατολισμούς. Σίγουρα όμως δεν ταυτίζεται και σαφώς δεν εξαντλείται σε διακηρύξεις και εκκλήσεις «ανοίγματος» στην κοινωνία.

Δυστυχώς, θα χρειαστούν πολλά χρόνια σκληρής δουλειάς και παραδειγματικής στάσης ζωής για να αποκατασταθεί μια σχέση εμπιστοσύνης των πολιτών στις αρχές και τις αξίες της συλλογικής δράσης.

*Ο Βασίλης Τσίκαρης είναι καθηγητής Χημείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων