Στα «Απάτητα Βουνά» της Τύμφης και του Σμόλικα (κι όχι μόνο)

«Απάτητα Βουνά» (Untrodden Mountains): αυτή είναι η ονομασία ενός περιβαλλοντικού πρότζεκτ της κυβέρνησης, την ανακοίνωση του οποίου έκανε ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στην ομιλία του, την 1η Νοεμβρίου, κατά τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή στη Γλασκώβη. Στη Διάσκεψη αυτή όπου ο κ. Μητσοτάκης έδωσε τα εύσημα στην πολιτική του και όπου απέδωσε τις μεγάλες πυρκαγιές του καλοκαιριού στην κλιματική αλλαγή αποκλειστικά και μόνο.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη χρειάζεται κάτι για να της φτιάξει το (κατεστραμμένο) περιβαλλοντικό προφίλ της, το οποίο έχει επιβαρυνθεί τόσο από την οικολογική καταστροφή λόγω των πυρκαγιών αλλά και από τις αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών και αιρετών (ακόμα και «δικών» της) στην επέλαση των αιολικών πάρκων.

Tα «Απάτητα Βουνά» τής προσφέρουν μια καλή ευκαιρία. Πέραν των όποιων προθέσεων της κυβέρνησης, το πρότζεκτ αυτό δεν παύει να αποτελεί μια καλή ευκαιρία για την προστασία έξι βουνών στην Ελλάδα και ενδεχομένως, στο μέλλον, κι άλλων ορεινών όγκων.

Το κυβερνητικό πρόσωπο που χειρίζεται την όλη υπόθεση, είναι ο υφυπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Αμυράς. Την εβδομάδα που μας πέρασε, ο κ. Αμυράς, κατά την τοποθέτησή του στη Βουλή, στο πλαίσιο της συζήτησης για τον προϋπολογισμό, έθεσε τα «Απάτητα Βουνά» στην πρώτη γραμμή. «Θέτουμε σε προστασία έξι μεγάλους ορεινούς όγκους της χώρας, όπου ούτε νέοι δρόμοι ή παλιοί πρόκειται να χρησιμοποιηθούν ή να διανοιχθούν ούτε τεχνητές πλατφόρμες θα κατασκευαστούν, έτσι ώστε αυτό που η Ευρώπη το συζητά εδώ και πολλά χρόνια και δεν έχει τολμήσει να το κάνει, αυτό που οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής χρειάστηκαν 20 ολόκληρα χρόνια για να το εφαρμόσουν, δηλαδή τις περιοχές άνευ δρόμων, εμείς προχωράμε μπροστά και το κάνουμε πρώτοι στην Ευρώπη» τόνισε ο υφυπουργός.

Λίγες ημέρες πριν, σε τηλεοπτική εκπομπή της ΕΡΤ, ο κ. Αμυράς είχε δηλώσει: «Αν έχει δοθεί άδεια για έργο εκεί, δεν θα προχωρήσει. Θα σταματήσει το έργο. Θα υπάρχει απαγόρευση διάνοιξης δρόμων, με στόχο τα βουνά να μείνουν απάτητα», ανακοινώνοντας παράλληλα και την υπογραφή των σχετικών υπουργικών αποφάσεων.

Τα «Απάτητα Βουνά» είναι επί της ουσίας οι Περιοχές Άνευ Δρόμων (ΠΑΔ), όπως αυτές προέκυψαν μέσα από μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την οργάνωση «Πίνδος Περιβαλλοντική» και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, και συγκεκριμένα από το Εργαστήριο Διατήρησης Βιοποικιλότητας του Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών, με επικεφαλής την καθηγήτρια Βασιλική Κατή. Η χρηματοδότηση δε, ήταν από το «Πράσινο Ταμείο».

Η έρευνα αυτή, η οποία δημοσιεύτηκε το 2020 στο έγκριτο διεθνές περιοδικό Biological Conservation, ανέδειξε την εξής πραγματικότητα: η πιθανότητα να βρισκόμαστε οπουδήποτε στην Ελλάδα σε απόσταση μεγαλύτερη από ένα χιλιόμετρο μακριά από δρόμο, είναι κάτω από 5%. Εντόπισε δε έξι βουνά της Ελλάδας που υφίστανται σήμερα τις λιγότερες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις, καθώς είναι ελεύθερα από δρόμους κι άλλες τεχνητές επιφάνειες. Συγκεκριμένα οι πολύ μεγάλες Περιοχές Άνευ Δρόμων εντοπίζονται στα Λευκά Όρη της Κρήτης, στον Όλυμπο, στον Ταΰγετο και στο Σάος Σαμοθράκης, και σε δύο ηπειρώτικα βουνά: στον Σμόλικα και στην Τύμφη.

«Περιοχή Άνευ Δρόμων» ορίζεται επιστημονικά κάθε κομμάτι γης άνω του ενός τ.χλμ. που απέχει πάνω από ένα χιλιόμετρο από τον πλησιέστερο δρόμο. Στην Τύμφη πρόκειται για μια έκταση 115,66 τ. χλμ. (υψόμετρο: από 569 μ. έως 2.497 μ.) και στον Σμόλικα για μια έκταση 54,91 τ. χλμ. (υψόμετρο: από 1.196 μ. έως 2.637 μ.). Πρόκειται δηλαδή για μεγάλες αδιατάρακτες περιοχές υψηλής φυσικής, οικολογικής και αισθητικής αξίας, οι οποίες δεν είναι προσβάσιμες από οχήματα.

Η έρευνα είχε προτείνει να προστατευτούν αυτές οι περιοχές κατά προτεραιότητα στην Ελλάδα, θέτοντας ως διεθνή στόχο να προστατευτούν όλες οι μεγάλες περιοχές άνευ δρόμων καλύπτοντας τουλάχιστον το 2% της χερσαίας έκτασης κάθε ευρωπαϊκής χώρας. Και ο λόγος; Οι δρόμοι σχετίζονται με όλες τις κύριες απειλές για την απώλεια της βιοποικιλότητας και υποβάθμισης της λειτουργίας των οικοσυστημάτων, δηλαδή την αλλαγή της χρήσης γης, την εξάντληση των φυσικών πόρων, την κλιματική αλλαγή, τα ξενικά είδη και τη ρύπανση. 

Ένα καθεστώς προστασίας των έξι βουνών, αποκλείει εκ των πραγμάτων τις περιοχές αυτές από την ανάπτυξη αιολικών πάρκων, τα οποία βρίσκονται στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια. Συνάδει δε με τις ευρωπαϊκές πολιτικές για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και της μη δέσμευσης της γης και της μετατροπής της σε τεχνητές επιφάνειες, όπως και με την υποχρέωση της κάθε χώρας της Ε.Ε. να θέσει σε αυστηρό καθεστώς προστασίας το 10% της έκτασής της, με βάση τη νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για τη βιοποικιλότητας. Φαίνεται πως οι Περιοχές Άνευ Δρόμων θα χρησιμοποιηθούν από την Ελλάδα ως κριτήριο για τη θεσμοθέτηση των ζωνών αυστηρής προστασίας.

Με αφορμή τις εξελίξεις, η επιστημονικά υπεύθυνη της έρευνας των ΠΑΔ, καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών, Βασιλική Κατή επισημαίνει στον «Τύπο Ιωαννίνων»: «Κάθε πολιτική απόφαση πρέπει να βασίζεται σε επιστημονικά τεκμηριωμένες προτάσεις. Η πολιτική των απάτητων βουνών είναι μια τέτοια περίπτωση. Οι 6 Υπουργικές Αποφάσεις που υπογράφηκαν από τον υφυπουργό Γιώργο Αμυρά για τις πολύ μεγάλες ΠΑΔ και για το όρος Χατζή είναι μια πρωτοποριακή πολιτική της Ελλάδας στη σωστή κατεύθυνση. Σταματώντας την εισχώρηση των δρόμων στα παρθένα οικοσυστήματα αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα στη ρίζα του: εμποδίζουμε την αλλαγή χρήσης γης και τον κατακερματισμό των οικοσυστημάτων».

Σημειωτέον ότι από τις Περιοχές Άνευ Δρόμων έχει εξαιρεθεί ο Όλυμπος –κι αυτό επειδή από τον Σεπτέμβριο υπάρχει γι’ αυτόν καθεστώς προστασίας υπό τη μορφή Προεδρικού Διατάγματος.

Την ίδια ώρα, βρίσκεται σε εξέλιξη νέο ερευνητικό έργο με την επωνυμία «NATLAND» που επίσης χρηματοδοτείται από το «Πράσινο Ταμείο». Όπως αναφέρει η κα Κατή, η ερευνητική ομάδα έχει οριοθετήσει άλλες 39 ΠΑΔ έκτασης 10-50 τ.χλμ., με την προσδοκία ότι τα αποτελέσματα της νέας έρευνας θα ληφθούν υπόψη από τους μελετητές των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών για τις περιοχές Natura 2000 και θα υιοθετηθούν από το υπουργείο. Οι πρώτες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες για τις χρήσεις γης στις περιοχές του Natura 2000 ξεκίνησαν να τίθενται σε δημόσια διαβούλευση.

Η κα Κατή διευκρινίζει και το εξής: «Τα ‘απάτητα βουνά’ δεν νοούνται ακριβώς απάτητα από ανθρώπου πόδι, καθώς όλες οι ήπιες δραστηριότητες όπως η κτηνοτροφία ή ο τουρισμός επιτρέπονται, αλλά μάλλον απροσπέλαστα από αυτοκίνητα και μηχανές. Νομίζω δε πως έχουν τεράστια δυναμική να αποτελέσουν διεθνείς οικοτουριστικούς προορισμούς».

Η υπόθεση των «Περιοχών Άνευ Δρόμων» εκκρεμούσε στο υπουργείο Περιβάλλοντος εδώ και ενάμιση χρόνο. Πέρσι τέτοια εποχή, με επίκαιρη ερώτησή του ο βουλευτής του ΜέΡΑ25 Κρίτων Αρσένης είχε ζητήσει τη δέσμευση του υπουργείου Περιβάλλοντος για την προστασία των εν λόγω ορεινών περιοχών. Η απάντηση του υφυπουργού Περιβάλλοντος Δημήτρη Οικονόμου ήταν: «Θα αξιολογήσουμε τη μελέτη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και θα εξετάσουμε την ένταξη των περιοχών αυτών σε καθεστώς προστασίας».

Έναν χρόνο μετά, οι «Περιοχές Άνευ Δρόμων», που αποτελούν πάνω απ’ όλα ένα εργαλείο περιβαλλοντικής διαχείρισης, απέκτησαν έναν πιο… ελκυστικό τίτλο («Απάτητα Βουνά») και οδεύουν προς την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Δείτε ένα video για τις ΠΑΔ εδώ.

Και πιο αναλυτικά, τα αποτέλεσμα της έρευνας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και της «Πίνδος Περιβαλλοντική» εδώ.