Παράνομο ξεμπαρκάρισμα στην Αθήνα

Ένα ταξίδι δεν είναι απλώς μια μετάβαση. Είναι γνωριμία με τόπους και ανθρώπους, είναι ιδέες, είναι εμπειρίες, είναι εικόνες και εντυπώσεις, είναι έμπνευση. Κάθε ταξίδι συνδέεται με μια πλούσια θεματολογία: από την τουριστική βιομηχανία μέχρι τις συγκοινωνίες, από τη γεωγραφία μέχρι την ιστορία, από τη λογοτεχνία μέχρι την τέχνη και από την οικονομική και κοινωνική οργάνωση μέχρι την οικολογία.

Στο πλαίσιο συνεργασίας του με τον «Τύπο Ιωαννίνων», ο Γιάννης Παπαδημητρίου, δικηγόρος και ένας άνθρωπος με μεγάλη διαδρομή στην πολιτική ζωή του τόπου και στα κινήματα, γράφει «για τα δικά μας ταξίδια», για περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς προορισμούς, για τόπους που έχει επισκεφθεί ή σκοπεύει να επισκεφθεί. Και πάντα με την ιδιαίτερη αυτή ματιά του, που βάζει στο επίκεντρο τον ταξιδιώτη και όχι τον τουρίστα. 

Προορισμός αυτής της εβδομάδας, η Aθήνα. Αφορμή για το ταξίδι, τα μάρμαρα του Παρθενώνα.

Toυ Γιάννη Παπαδημητρίου

Ασφαλώς ο Μητσοτάκης δεν διαθέτει το διεθνές κύρος της Μελίνας. Ούτε, όπως επισημαίνουν ορισμένοι, και την αξιοπιστία για να διεκδικήσει τα μάρμαρα του Παρθενώνα, στο βαθμό που οι συναλλαγές με εγχώρια και διεθνή κυκλώματα «θεσμοποιημένης» αρχαιοκαπηλίας αφαιρούν το αναγκαίο πλαίσιο αρχών από τη διεκδίκηση.

Για να αντιλαμβανόμαστε και τον πόλεμο της προπαγάνδας, προσθέτω ότι η επίσκεψη στο Βρετανικό Μουσείο είναι δωρεάν ενώ η Μενδώνη ανέβασε το εισιτήριο για την Ακρόπολη στα 30 ευρώ! Η διαχρονική έλξη της Ακρόπολης και των θησαυρών της αποτελεί το ερέθισμα για το σημερινό μας ταξίδι. Πάμε πίσω στην Αθήνα του 1867.

Είναι τα πρώτα χρόνια της δυναστείας των Γλύξμπουργκ και της βασιλείας του Γεωργίου του Α’, ο οποίος πάντως απουσιάζει πολλούς μήνες στην Αγία Πετρούπολη λόγω της προετοιμασίας των αρραβώνων του με την Όλγα.

Υπό καθεστώς αντιβασιλείας ο πρωθυπουργός Κουμουνδούρος ενισχύει την Κρητική Επανάσταση του 1866, πράγμα που λίγους μήνες αργότερα θα του στοιχίσει, κατά παραβίαση της καθιερωμένης στο Σύνταγμα του 1864 «αρχής της δεδηλωμένης», την αποπομπή της κυβέρνησής του από τα Ανάκτορα. Πιο κρίσιμη πάντως είναι η πληροφορία ότι λίγα χρόνια νωρίτερα η Αθήνα είχε ταλαιπωρηθεί από την τρομερή επιδημία χολέρας του 1854-55, που είχε εξοντώσει τρεις χιλιάδες ανθρώπους, δηλαδή το 1/10 του πληθυσμού της. Η ασθένεια είχε μεταδοθεί από τα αγγλογαλλικά στρατεύματα, που κατέλαβαν τον Πειραιά για να επιβάλουν στον Όθωνα την ουδετερότητα κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο.

Στις 14 Αυγούστου στο ίδιο λιμάνι καταπλέει το ατμόπλοιο πολυτελείας «Κουάκερ Σίτι», δυναμικότητας 150 επιβατών σε καμπίνες, που πραγματοποιεί μια από τις πρώτες αμερικάνικες κρουαζιέρες στη Μεσόγειο. Μεταξύ των επιβατών και ένας 31χρονος Αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας, που αργότερα θα γίνει διάσημος, ο Μαρκ Τουέιν. Το πεντάμηνο ταξίδι του στην Ευρώπη, με διάφορα συγκοινωνιακά μέσα, χρηματοδοτείται από την εφημερίδα «Alta California» του Σαν Φρανσίσκο, ώστε να δημοσιεύσει σ’ αυτή τις εντυπώσεις του.

Ο συγγραφέας, που γεννήθηκε ως Σάμιουελ Κλέμενς στο παραποτάμιο Hannibal (Αννίβα!) επί του Μισισσιπή, εγκατέλειψε στα 12 χρόνια του το σχολείο και περιπλανήθηκε σε διάφορες δουλειές (ενδεικτικά τιμονιέρης ποταμόπλοιων, αργυρωρύχος και τυπογράφος), μέχρι να αφοσιωθεί στη συγγραφή.

Με τα μεταγενέστερα μυθιστορήματα «Περιπέτειες του Τομ Σόγιερ» (1876) και «Περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν» (1884), αναγνωρίστηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς των ΗΠΑ. Έχοντας στο ενεργητικό του 29 διάπλους του Ατλαντικού και ένα γύρο του κόσμου, συγκαταλέγεται στους μεγάλους ταξιδιώτες όλων των εποχών και ο ίδιος φρόντιζε να το τεκμηριώσει: «Το ταξίδι αποβαίνει μοιραίο για την προκατάληψη, τη μισαλλοδοξία και τη στενομυαλιά και πολλοί άνθρωποι το χρειάζονται μόνο γι’ αυτό». Ούτως ή άλλως του οφείλουμε αρκετά σπινθηροβόλα αποφθέγματα και ένα από αυτά «Οι φήμες για τον πρόωρο θάνατό μου είναι σε μεγάλο βαθμό υπερβολικές», το χρησιμοποίησε και ο Τσακαλώτος για να απαντήσει στη φημολογία περί πολιτικού του θανάτου μετά από ένα Eurogroup.

Βρισκόμαστε όμως ακόμα στο 1867. Επειδή το Κουάκερ έρχεται από τη Νάπολη, που μαστίζεται από χολέρα, ο λιμενάρχης του Πειραιά επιβάλλει προληπτική καραντίνα 11 ημερών, πράγμα που οδηγεί τον καπετάνιο στην απόφαση μετά από τον ανεφοδιασμό, το επόμενο κιόλας πρωί, να αποπλεύσει για την Κωνσταντινούπολη. Προς μεγάλη απογοήτευση των επιβατών, οι οποίοι είναι διαποτισμένοι από τον μύθο της κλασσικής αρχαιότητας και επιθυμούν να τον ζήσουν από κοντά. Συγκεντρώνονται στο κατάστρωμα και με τη βοήθεια τηλεσκοπίου προσπαθούν να «ανακαλύψουν» την περιγραφόμενη στους τουριστικούς οδηγούς της εποχής τοπογραφία της αρχαίας Αθήνας.

Εκτός όμως από τον κοινό διακαή πόθο να πάνε στην Ακρόπολη, ο Τουέιν έχει ένα επιπλέον κίνητρο: αυτό του επαγγελματία γραφιά, που νοιώθει την πίεση να τη συμπεριλάβει στις υπό δημοσίευση ταξιδιωτικές εντυπώσεις του. Η παρανομία είναι μονόδρομος!

Το βράδι, μαζί με άλλους τρεις συνταξιδιώτες, βγαίνουν με βάρκα στη στεριά, αποφασισμένοι να διανύσουν με τα πόδια τα 5 μίλια μέχρι την Ακρόπολη και να αποφύγουν τους ελέγχους καραντίνας του κανονικού δρόμου. Προσανατολισμένοι από τους λόφους της Αθήνας, περπατώντας επί ώρες στα χωράφια με οδηγό το φως του φεγγαριού, κλέβοντας σταφύλια και κυνηγημένοι από σκυλιά, φτάνουν κάποια στιγμή, κατά την αφήγηση πάντα του συγγραφέα, στην ξύλινη πύλη της Ακρόπολης, την οποία όμως βρίσκουν κλειδωμένη! Επιχειρούν ανεπιτυχώς να την παραβιάσουν και στη συνέχεια να σκαρφαλώσουν σ’ έναν προμαχώνα αλλά η φασαρία κινητοποιεί τη φρουρά. Επιστρατεύεται επομένως το διαχρονικό όπλο της δωροδοκίας. Που υποθέτω ότι θα κόστισε πολύ φτηνότερα από τις βραδινές ξεναγήσεις για πλούσιους, που ανακοίνωσε ότι θα καθιερώσει η Μενδώνη!

Ο συγγραφέας περιφέρεται μαζί με τους άλλους στον Ιερό Βράχο, εκστασιάζεται από τον Παρθενώνα και τους υπόλοιπους ναούς και ελκύεται από την εικόνα των ακρωτηριασμένων αγαλμάτων, που ανακαλούν τις γνώσεις του για την Αρχαία Ελλάδα και του δημιουργούν την αίσθηση ενός τόπου φαντασμάτων.

Το ίδιο, αν όχι περισσότερο, εντυπωσιάζεται από το θέαμα της Αθήνας υπό το σεληνόφως. «Ο προφήτης, που νόμισε ότι του αποκαλύφθηκε το μεγαλείο της Ιερουσαλήμ, είναι σίγουρο πως στην πραγματικότητα είδε την Αθήνα», θα περιγράψει αργότερα στο κείμενο της ανταπόκρισης, κατέχοντας τη σωστή δοσολογία περιγραφής και βιώματος για να μαγέψει τους αναγνώστες του.

Η επιστροφή τους γίνεται με τον ίδιο τρόπο, και πάνω-κάτω με τις ίδιες περιπέτειες. Φτάνοντας τα ξημερώματα στον Πειραιά, αποφεύγουν μια αστυνομική βάρκα, προλαβαίνουν τον απόπλου αλλά ταυτόχρονα πληροφορούνται ότι θα μπορούσαν να επιχειρήσουν την ξενάγησή τους πολύ πιο άνετα, καθώς άλλοι δύο συνταξιδιώτες μίσθωσαν άμαξα στο λιμάνι.

Το ταξίδι του Μαρκ Τουέιν στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο δημοσιεύθηκε όντως σε συνέχειες στην Alta California και στη συνέχεια εκδόθηκε το 1869 σε βιβλίο υπό τον τίτλο «The Innocents Abroad» (Οι Αθώοι στο εξωτερικό), που αποτέλεσε μεγάλη εκδοτική επιτυχία και τον καθιέρωσε συγγραφικά. Κυκλοφόρησε προ 15ετίας και στα ελληνικά υπό τον τίτλο «Καν-καν, γάτες και πόλεις από στάχτη».

Τα χαρακτηριστικά, που τον έκαναν δημοφιλή - χιούμορ, στοχαστικότητα αλλά και ασέβεια - διαπερνούν και αυτό το βιβλίο, που σατιρίζει τόσο την αφέλεια των Αμερικανών επισκεπτών, λ.χ. να ακολουθούν τυφλά όσα γράφουν οι τουριστικοί οδηγοί, όσο και την υπεροψία της «πολιτιστικής υπεροχής» των Ευρωπαίων.

Αν και ο ίδιος και παραβίασε την καραντίνα και δωροδόκησε, δεν φείδεται επικρίσεων για τους Αθηναίους της εποχής: «Κάθε αγρός στη μακριά διαδρομή μας φυλασσόταν από έναν οπλισμένο φρουρό, μερικοί εκ των οποίων είχαν αποκοιμηθεί, αναμφίβολα, αλλά ήταν διαθέσιμοι σε πρώτη ζήτηση. Αυτό δείχνει τι είδους χώρα είναι η σύγχρονη Αττική - μια κοινωνία με πολύ αμφίβολους χαρακτήρες. Αυτοί οι άντρες δεν βρίσκονταν εκεί για να προστατέψουν την ιδιοκτησία τους από τους ξένους αλλά για να προστατευτούν ο ένας από τον άλλο - γιατί οι ξένοι σπάνια επισκέπτονται την Αθήνα και τον Πειραιά, κι όταν το κάνουν, το κάνουν μέρα και μπορούν να αγοράσουν όσα σταφύλια θέλουν σχεδόν τσάμπα. Οι σύγχρονοι Έλληνες είναι απατεώνες και καταπατητές ολκής, αν ισχύουν τα κουτσομπολιά που ακούγονται, κι εγώ πιστεύω πως ισχύουν».