«Παγερά και ανέφελος ξημέρωνεν η 20η Φεβρουαρίου»

O Κόλμαν Ράιχερ φον ντερ Γκολτς ήταν αυτός που διάλεξε το ύψωμα του Μπιζανίου (κοντά στα 900 μέτρα), ως οχυρωματική γραμμή για την πόλη των Ιωαννίνων.

Ο φον Γκολτς γεννήθηκε το 1843 ήταν Πρώσος, έζησε και σταδιοδρόμησε τη «χρυσή» εποχή της αυτοκρατορίας. Στην αυγή του 20ου αιώνα είχε ήδη το προσωνύμιο «Γκολτς πασάς», καθώς ήταν διοικητής του οθωμανικού στρατού στον πόλεμο του 1897.

Το 1910 ξεκίνησε η κατασκευή του οχυρού, από πειθαρχικά «τάγματα σκαπανέων» του τουρκικού στρατού. Επέβλεπε ο Βεχήπ πασάς, αδερφός του Εσάτ, ο «συνταγματάρχης  χαλαστής» όπως τον αποκαλεί ο Χρήστος Χριστοβασίλης. Ο Βεχήπ ήταν ο διοικητής των οχυρωμάτων κατά την απελευθέρωση.

Ο φον ντερ Γκολτς  το 1911 πήρε προαγωγή, αποστρατεύτηκε και ίδρυσε την Jungdeutschlandbund, μια εθνικιστική οργάνωση που κατέληξε, όπως και πολλές ακόμα, στο ακροδεξιό χωνευτήρι οργανώσεων υπό τον Μπάλντουρ φον Σίραχ, στη ναζιστική Γερμανία.

Αρκετά όμως με το γερμανό στρατάρχη.

Το οχυρό του Μπιζανίου περιλάμβανε μόνιμα και προσωρινά πολυβολεία, φτιαγμένα από οπλισμένο σκυρόδεμα υψηλής ποιότητας, ειδικά για την εποχή.

Επίσης περιλάμβανε παραπλανητικές θέσεις όπλων, αποθήκες υλικού, δεξαμενές νερού, καταλύματα κ.α.

Ήδη, από το Νοέμβριο του 1912, το οχυρό είχε ανακόψει την προέλαση του ελληνικού στρατού.

Η ικανότητα όμως της οχυρής θέσης και των έργων στο Μπιζάνι, ήταν ήδη γνωστά στον ελληνικό στρατό. Ο Αλέξανδρος Σακκελίων γράφει για τον «εργάτη μιναδόρο Πέτρο Παπαγιάννη από τα Ζευγάρια», που εργαζόταν στα οχυρωματικά έργα.

«Αφού συνωμίλησα με αυτόν και εξηκρίβωσα καλώς τα πατριωτικά του ανιδιοτελή αισθήματα, τον παρεκάλεσα να μας δώση, όσας πληροφορίας θα του εζητούντο δια τα πυροβολεία του Μπιζανίου, εις τα οποία αυτός κατεσκεύαζε τις φουρνέλες δια τον εκβραχισμόν και τα εγνώριζε σπιθαμήν προς σπιθαμήν».

Το Ηπειρωτικό Κομιτάτο είχε αναπτύξει ιδιαίτερη κατασκοπευτική δραστηριότητα, προετοιμάζοντας το έδαφος για την έλευση του ελληνικού στρατού. Ωστόσο, το οχυρό του Μπιζανίου έμοιαζε άπαρτο. Γι αυτό και ο ελληνικός στρατός αποφάσισε να το παρακάμψει.

Στις 4 Μαρτίου 1913 (με το παλιό ημερολόγιο, 19 Φεβρουαρίου), ο ελληνικός στρατός έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιο κατάληψης, το οποίο περιλάμβανε ραγδαίο βομβαρδισμό του Μπιζανίου και παραπλανητικά χτυπήματα κεντρικά και ανατολικά και γρήγορη επιθετική κίνηση από τα δυτικά, που ήταν αυτή η οποία έδωσε και την τελική νίκη.

Το Μπιζάνι, ως οχυρό, δεν έπεσε. Αυτό όμως δεν το γνώριζε η οθωμανική στρατιωτική διοίκηση, η οποία αποκόπηκε από το ανατολικό τμήμα του στρατού που διεύθυνε. Τελικά, τα ξημερώματα της 21^ης Φεβρουαρίου, παραδόθηκε στον ελληνικό στρατό και τα Γιάννενα υποδέχθηκαν τον παρελαύνοντα ελληνικό στρατό.

Πηγές

Τάσιος Θ, Σταμουλάκης Γ., Τζούμας Π. «Ενός αιώνος οπλισμένο σκυρόδεμα στο Μπιζάνι»

Χρηστοβασίλης Χρ. «Ο αδελφός του Εσάτ Πασά, Βεχήπ Βέης»

Σακελλίων Αλ. «Πώς πάρθηκαν τα σχέδια των οχυρών του Μπιζανίου» στο Ηπ. Εστία, τόμ. Γ', 1954, σελ. 134 (αρχείο Σαλαμάγκα)