Όταν η πόλη εξαφάνισε τους βασιλιάδες

Στον χάρτη της πόλης των Ιωαννίνων δεν θα συναντήσει κανείς ούτε ένα όνομα βασιλιά –ο Πύρρος πάντα αποτελεί εξαίρεση. Τους βασιλιάδες της νεότερης ιστορίας, η πόλη πήρε την απόφαση να τους διαγράψει από τους δρόμους, τις πλατείες, τη μνήμη της.

Βρισκόμαστε πίσω στη δεκαετία του ’80, όταν και αναπτύσσεται μια έντονη κινητικότητα όσον αφορά τις μετονομασίες οδών και πλατειών. Είναι η εποχή που την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία τη συνοδεύει ένα κύμα αλλαγών στον οδικό χάρτη των πόλεων.

Στα Γιάννενα, το κύμα των αλλαγών αυτών ήταν ιδιαίτερα σαρωτικό. Στη Θεσσαλονίκη η Βασιλίσσης Όλγας ή στην Αθήνα η  Βασιλίσσης Σοφίας μπορεί να παρέμειναν στη θέση τους, δεν συνέβη όμως το ίδιο στην πόλη μας. Κάθε ταμπέλα με όνομα βασιλιά ξηλώθηκε, με την τοπική αυτοδιοίκηση να διαγράφει με πάθος από τη μνήμη της κάθε βασιλικό ίχνος και να αποτινάζει κάθε σύνδεση της πόλης με την πάλαι ποτέ βασιλεία και τις πληγές που άφησε.

Δεν τη γλίτωσε ούτε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, ο οποίος συνδέεται με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων (εξ ου και το προσωνύμιο Κωνσταντίνος ο Ελευθερωτής). Ο σπόρος για την απάλειψη των ονομάτων των βασιλιάδων από τους δρόμους και τις πλατείες μπήκε επί δημαρχίας Σπύρου Κατσαδήμα (ΠΑΣΟΚ). Μετά τον θάνατό του το 1984, τα καθήκοντα δημάρχου πέρασαν στον Χαρίλαο Τόλη. 

ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Αυτός που πρωτοστάτησε και ανέλαβε πολιτικά και προσωπικά την όλη υπόθεση ήταν ο τότε αντιδήμαρχος Σπύρος Εργολάβος. Στην τοποθέτησή του στο δημοτικό συμβούλιο το 1986 σημείωνε μεταξύ άλλων: «Η δράση της βασιλείας στον εμφύλιο, και ιδιαίτερα της Φρειδερίκης, με τις συχνές επισκέψεις της και τα ιδρύματά της, δημιούργησε έντεχνα ένα φιλοβασιλικό κλίμα στην πόλη μας. Έτσι παρουσιάστηκε, για χρόνια, πως ο θεσμός της βασιλείας είναι δεμένος με την πόλη μας. Αυτός όμως είναι ένας μύθος. Σήμερα είναι καιρός για απομυθοποίηση».  

Αυτό δε που ενοχλούσε ακόμη περισσότερο τη δημοτική αρχή ήταν ότι βασιλιάδες περικύκλωναν το δημαρχείο, που αποτελεί «το κύτταρο της λαϊκής εξουσίας, τη γνησιότερη έκφραση του δημοκρατικού μας πολιτεύματος». Εκείνη την περίοδο, στα Γιάννενα είχαν απομείνει τα ονόματα τεσσάρων βασιλιάδων: Αλέξανδρος Α’, Παύλος, Κωνσταντίνος Α’ και Όλγα. Το όνομα του Κωνσταντίνου Α’ είχε δοθεί στην πλατεία μπροστά από το Δημαρχείο (μετά την απελευθέρωση μάλιστα), ενώ αυτό της βασιλίσσης Όλγας στην οδό δίπλα από το Δημαρχείο, εκεί που βρισκόταν μέχρι πρόσφατα η ΔΕΥΑΙ.

Με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου (κατά πλειοψηφία) το 1986, η πλατεία Κων. Ελευθερωτή έγινε πλατεία Δημοκρατίας (και αργότερα Ανδρ. Παπανδρέου), ενώ στη θέση της βασιλίσσης Όλγας ήρθε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.  Η οδός Αλεξάνδρου Α’ μετονομάστηκε σε οδό Δεξαμενής και η πλατεία Βασιλέως Παύλου, στην περιοχή του Γηροκομείου, σε πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου.

Η απάλειψη αυτή των ονομάτων των βασιλιάδων από την πόλη δεν έγινε εύκολα. Καταρχάς υπήρχε το «όχι» της αντιπολίτευσης. Ο δημοτικός σύμβουλος Κώστας Πέτσιος εξέφρασε την αντίθεσή του λέγοντας μεταξύ άλλων ότι «στο εξωτερικό, σε όποια χώρα κι αν βρεθείς, βλέπεις τις οδούς των πόλεων να κρατούν την ιστορία τους και να υπάρχουν ονόματα ανθρώπων που έπαιξαν στην ιστορία του τόπου τους είτε θετικό είτε αρνητικό ρόλο» και μίλησε για «μεθοδευμένες προσπάθειες».

Πέραν του «όχι» της αντιπολίτευσης, υπήρξε αντίδραση και από τη Νομαρχία Ιωαννίνων, η οποία δεν ενέκρινε τη σχετική απόφαση του δημοτικού συμβουλίου. «Θεωρούμε ότι η ακύρωση της αλλαγής των ονομάτων των βασιλέων είναι επιβεβλημένη όχι μόνο για λόγους νομικούς, ουσιαστικούς αλλά και για να μη διαταραχθεί η ιστορική συνέχεια του έθνους μας» τόνιζε η Νομαρχία, επικαλούμενη διαβουλεύσεις με την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών αλλά και τη σχετική εγκύκλιο περί μετονομασίας μόνο για εξαιρετικούς λόγους.

Η δημοτική αρχή αντέδρασε έντονα, κάνοντας λόγο για «υπονόμευση του έργου της τοπικής αυτοδιοίκησης». Εμμένοντας στις θέσεις του, το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε κατά πλειοψηφία να μην αποδεχτεί την ακυρωτική απόφαση της Νομαρχίας και να προχωρήσει στην τοποθέτηση των νέων πινακίδων των οδών δημιουργώντας μια ντε φάκτο κατάσταση. Μετά τη νέα αυτή απόφαση, η Νομαρχία υποχώρησε σιωπηλά, αποφεύγοντας την περαιτέρω ένταση. Και κάπως έτσι από τον οδικό χάρτη της πόλης η βασιλεία καταργήθηκε.

Ο ΔΙΩΓΜΟΣ... ΤΗΣ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗΣ

Η πρώτη πάντως επιχείρηση απάλειψης βασιλικών ονομάτων από τις οδούς της πόλης είχε γίνει τον πρώτο χρόνο της μεταπολίτευσης. Το 1975, αποχώρησε από τμήμα της λεωφόρου Δωδώνης (από τον Κουραμπά μέχρι την κεντρική πλατεία) ο Γεώργιος Β’. Εκτιμάται ότι την ίδια εποχή, αν και η σχετική απόφαση δεν βρέθηκε στο Ιστορικό Αρχείο του δήμου Ιωαννιτών, «έφυγε» και ο Γεώργιος Α’. Το όνομά του είχε δοθεί στο οδικό τμήμα από την κεντρική πλατεία μέχρι το δημαρχείο

Το 1975, έληξε και η.. βασιλεία της Φρειδερίκης. Ήταν το 1960 όταν ο δήμαρχος Γρηγόριος Σακκάς έδωσε το όνομα της σε δρόμο «ένεκεν ευγνωμοσύνης προς την λαοφιλεστάτην και φιλόλαον μητέρα των ελληνοπαίδων βασίλισσά μας» όπως είχε πει. Δεκαπέντε χρόνια μετά, η οδός Φρειδερίκης έγινε οδός Γυναικών Πίνδου.

# Φωτογραφία από το λεύκωμα του Αναστ. Παπασταύρου "Ιωαννίνων Ενθύμιον". Ο δρόμος που κάποτε λεγόταν Γεωργίου Α'