Ο «Δεσπότης», ο Βοημούνδος και ο... ανώνυμος

Μπορεί η σημερινή μορφή του Κάστρου των Ιωαννίνων να οφείλεται στον Αλή πασά, ωστόσο το βυζαντινό παρελθόν της καστροπολιτείας δηλώνει και  αυτό το παρών του. Η έρευνα και η μελέτη της βυζαντινής περιόδου του Κάστρου έχουν προχωρήσει αρκετά  τα τελευταία χρόνια. Από τα πιο βασικά ίχνη του ενός άλλου παρελθόντος της πόλης, λοιπόν, είναι οι πύργοι. Οι πιο γνωστοί (και σε πιο ολοκληρωμένη μορφή) είναι τρεις: ο «πύργος» του Θωμά, ο πύργος του Βοημούνδου και ο… ανώνυμος πύργος στη βορειοανατολική ακρόπολη, σε αυτήν του τζαμιού του Ασλάν πασά.

Καταρχάς, οι παλιότερες μαρτυρίες για το Κάστρο καταγράφονται στο ιστορικό έργο της Άννης Κομνηνής «Αλεξιάδα», όπου περιγράφονται  και τα όσα έγιναν στην πόλη το 1082 με πρωταγωνιστή τον Νορμανδό Βοημούνδο. Κατά την ολιγόμηνη παραμονή του στα Γιάννενα, ο Βοημούνδος έφτιαξε μια τάφρο, επισκεύασε τα τείχη και οχύρωσε τη νοτιοανατολική ακρόπολη (ακρόπολη Ιτς Καλέ).

Η οχύρωση της ακρόπολης περιελάμβανε και την ανέγερση πύργων. Ένας από αυτούς –ένα μεγάλο τμήμα του συγκεκριμένα- κατάφερε να διασωθεί μέχρι σήμερα (κατά την οθωμανική κυριαρχία αποτέλεσε μέρος του σεραγιού του Αλή πασά), και αποκαλείται πύργος του Βοημούνδου. Ο διώροφος πύργος, ύψους 13 μ., βρίσκεται πολύ κοντά στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Δίπλα του κείτονται τα απομεινάρια του σεραγιού.

Στην απέναντι ακρόπολη, υπάρχει ένας άλλος πύργος, τον οποίο παλιότεροι ερευνητές τον απέδιδαν στον Βοημούνδο, εκτιμώντας ότι ο νορμανδός ηγεμόνας είχε επιλέξει αυτή την ακρόπολη να οχυρώσει. Η εκτίμηση αυτή παραμένει η λιγότερο αποδεκτή. Πια, θεωρείται ότι ο «ανώνυμος» πύργος προϋπήρχε της… επίσκεψης του Βοημούνδου στην περιοχή. Στον πύργο αυτόν έγιναν τα προηγούμενα χρόνια εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης από τις αρχαιολογικές υπηρεσίες. Σήμερα είναι επισκέψιμος στο εσωτερικό του (σε ώρες λειτουργίας του Δημοτικού Μουσείου μόνο, καθώς μετά η ακρόπολη κλείνει).

Ο πιο διάσημος πύργος είναι αυτός του Θωμά, στην εσωτερική πλευρά των τειχών του Κάστρου κοντά στην κεντρική πύλη. Οι αρχαιολογικές υπηρεσίες εκτιμούν ότι ο «πύργος» αυτός δεν ήταν πύργος αλλά μάλλον τμήμα της κεντρικής πύλης της βυζαντινής οχύρωσης της πόλης, η οποία βρισκόταν πιο δεξιά από τη σημερινή. «Η κεντρική πύλη θα πρέπει να πλαισιωνόταν από δύο πύργους» αναφέρεται στην έκδοση της πρώην 8^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων «Το Κάστρο των Ιωαννίνων».

Στην όψη του «πύργου» υπάρχει ένα μεγάλο τοξωτό άνοιγμα, ενώ σώζονται κατάλοιπα πλίνθινης επιγραφής με το όνομα ΘΩMΑC. Η πιο διαδεδομένη άποψη είναι ότι τον πύργο αυτόν τον έχτισε ο σέρβος ηγεμόνας (δεσπότης) της πόλης κατά την περίοδο 1367-1384 Θωμάς Πρελιούμποβιτς, ο οποίος είχε κάνει εκτεταμένες παρεμβάσεις στα βυζαντινά τείχη. Κατά μία άλλη άποψη, ο «πύργος» αποδίδεται στον Θωμά Κομνηνό, ηγεμόνα του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Ο Θωμάς δολοφονήθηκε το 1318 από τον ανιψιό του Νικόλαο Ορσίνι (οι δολοφονίες για την εξουσία, ακόμα και μεταξύ συγγενών, ήταν δημοφιλές θέμα στα χρόνια του Βυζαντίου)…

* Στην κεντρική φωτογραφία, ο πύργος του Βοημούνδου στο Ιτς Καλέ, με τα ερείπια του σεραγιού του Αλή πασά στα "πόδια" του