Τα Φώτα και η τραγική ιστορία της Μανταλένας

Πριν από 600 χρόνια, κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, η πόλη των Ιωαννίνων (που τότε περιοριζόταν στο Κάστρο) καταγράφει στις σελίδες της ιστορίας της ένα τραγικό περιστατικό που συνδέεται με τα Θεοφάνια.

Την ημέραν των Θεοφανίων του 1402, μια γυναίκα και ένα παιδί σκοτώθηκαν μπροστά στα μάτια όσων παρακολουθούσαν τη λιτανεία όταν κατέρρευσε το μπαλκόνι ενός αρχοντικού. Το παιδί, πέντε ετών, λεγόταν Μανταλένα και ήταν η κόρη του αφέντη-δεσπότη των Ιωαννίνων (1385-1411) Ιζαού Μπουοντελμόντι, και η άλλη γυναίκα, μια αρχόντισσα, Καυσοκαβάδαινα.

Η τελετή της κατάδυσης του σταυρού στη λίμνη γινόταν και τότε στη συνοικία του Λειβαδιώτη (πλατεία Μαβίλη) και μάλιστα στο ίδιο σημείο που γίνεται και σήμερα. Τις προηγούμενες δεκαετίες του 20ου αιώνα και κατά διαστήματα, η τελετή είχε... μετακομίσει και πιο δίπλα, είτε στον Μώλο είτε στην Κυρά Φροσύνη.

Πίσω στην ιστορία της Μανταλένας, όλα έγιναν όταν η πομπή επέστρεφε από τη λίμνη και έμπαινε στην πόλη, δηλαδή στο Κάστρο. Τη στιγμή που περνούσε μπροστά από την ακρόπολη του Ασλάν πασά, όπου τότε βρισκόταν το παλάτι του δεσπότη των Ιωαννίνων, συνέβη το φοβερό ατύχημα, όπως αυτό καταγράφεται στο «Χρονικό των Ιωαννίνων» (τοπικές χρονογραφίες, γραμμένες από άγνωστο συγγραφέα).

«Εξαίφνης εχάλασε το μετατάρσιον (σ.σ. το μπαλκόνι) το έμπροσθεν του γουλά, επί του οποίου ήταν πολλαί αρχόντισσαι, και έπεσεν η αυθεντοπούλα κυρία Μανδελίνα, μετ' αυτής και η Καυσοκαβάδαινα, και τω θανάτω παρεδόθησαν, και ετέρα γυνή, ήτις εσώθη...». Όπως αναφέρει ο ιστορικός Λέανδρος Βρανούσης στη μελέτη του «Ιστορικά και τοπογραφικά του μεσαιωνικού κάστρου των Ιωαννίνων» (1968), η φονευθείσα τον Ιανουάριο του 1402 αυθεντοπούλα ήτο νήπιον, το πολύ πέντε ετών. «Η λέξη αυθεντοπούλα σημαίνει την θυγατέρα του αυθέντου ή αφεντός, όπως ελέγετο ο δεσπότης. Ήτο δε τότε δεσπότης των Ιωαννίνων ο Φλωρεντινής καταγωγής Ησαύ ή Ιζαού, εις την πολύκλαδον οικογένειαν του οποίου προσφιλές ήτο το βαπτιστικόν όνομα Maddalena» σημειώνει ο Βρανούσης.

Μπορεί τα Φώτα στα μεσαιωνικά Γιάννενα να στιγματίστηκαν από το τραγικό αυτό περιστατικό, αλλά στα ελεύθερα Γιάννενα τα Φώτα ήταν πιο χαρούμενα. Η εφημερίδα «Ήπειρος» καταγράφει εν έτει 1914 τα συναισθήματα του εορτασμού της ημέρας αυτής, συγκρίνοντάς την με την ιστορική μέρα της απελευθέρωσης, στις 21 Φεβρουαρίου του 1913. «Έπειτα από την ευτυχισμένην και ιστορικήν ημέραν της 21ης Φεβρουαρίου τα Γιάννινα ηυτύχησαν, ελευθερωμένα, να εορτάσουν, πολλάς ημέρας αλησμονήτων εορτών θρησκευτικών και εθνικών μεγάλων εορτών, που άλλοτε τάς εώρταζαν, σιωπηλά, θλιμμένα, με το περίλυπον και συλλογισμένον κεφάλι των μεγάλων δυστυχών, οι οποίοι δέονται νοητικά εις τον ουρανόν να δώση απαλλαγήν των πόνων και των δεινώντων. Μαζύ όμως με όλας τας αναμνήσεις των εορτών τούτων, η μία πλέον ανεξάλειπτος και πλέον επιβλητική και γόησσα θα μείνη και η ανάμνησις της προχθεσινής ημέρας των Θεοφανείων»...

* O εορτασμός των Θεοφανείων, στον Μώλο, στις αρχές της δεκαετίας του 80, με τον φακό του Άγγελου Καλογερίδη