Άννα Κομνηνή, η πρώτη γυναίκα ιστορικός

Η Άννα Κομνηνή ήταν μέλος της δυναστείας των Κομνηνών, μιας από τις ισχυρότερες αυτοκρατορικές οικογένειες του Βυζαντίου.

Ήταν μια πριγκίπισσα, όχι όμως συνηθισμένη.

Η Άννα, γεννημένη το 1083 στην Πορφύρα (αν έχετε ακούσει τον προσδιορισμό «πορφυρογένητος», αναφέρεται ακριβώς σε αυτό το ανάκτορο) και ήταν κόρη του αυτοκράτορα Αλέξιου Α’ Κομνηνού, πρωτότοκη μάλιστα.

«Η Σαπφώ ήταν η πρώτη γυναίκα που έγραψε ποίηση και Άννα Κομνηνή αναμφίβολα η πρώτη που έγραψε ιστορία» αναφέρει ο Απόστολος Καρπόζηλος (2009) και προσθέτει ότι έτρεφε ελπίδες ότι θα διαδεχόταν τον πατέρα της στο θρόνο.

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή ή δωρεά, εδώ:

Υπήρξε μια συναρπαστική φυσιογνωμία, όχι μακριά από το εξουσιαστικό προφίλ των αυτοκρατορισσών του Βυζαντίου, αλλά σίγουρα, ξεχωριστή περίπτωση. Η «Αλεξιάδα» ήταν ένα χρονικό της αυτοκρατορικής περιόδου του πατέρα της, γραμμένο μάλιστα στο πρότυπο της επικής ποίησης. Στο μεταξύ, είχε… προλάβει να συνωμοτήσει κατά του αδερφού της Ιωάννη και να αποτύχει να πάρει την εξουσία, καθώς ο σύζυγός της φάνηκε απρόθυμος την τελευταία στιγμή.

Μάλιστα, φαίνεται ότι ο Νικηφόρος Βρυέννιος (ο σύζυγος) έκανε πίσω την κρίσιμη νύχτα κατά την οποία ο Ιωάννης θα δολοφονούνταν. Τελικά, ο Ιωάννης δεν τιμώρησε σκληρά τους συνωμότες, ωστόσο η Άννα δεν επανασυνδέθηκε με τον αδερφό της (Καρπόζηλος, 2009).

Έγραψε την «Αλεξιάδα» ενώ ήταν σε περιορισμό στη μονή Κεχαριτωμένης, στην Κωνσταντινούπολη. Στα 15 βιβλία του έπους, από τη μια εξυμνεί τον πατέρα της (έως και τον αγιοποιεί, σύμφωνα με την κριτική που έχει δεχθεί το έργο της), από την άλλη παραθέτει πολύτιμες πληροφορίες για το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, καθώς και για τις περιοχές όπου εκτεινόταν η αυτοκρατορία. Επίσης, το έργο της είναι η βασική πηγή για την Πρώτη Σταυροφορία.

Στην «Αλεξιάδα» υπάρχουν και τα Ιωάννινα. Η Άννα Κομνηνή περιγράφει την κατάληψη της πόλης από τον Βοημούνδο Α’ της Αντιόχειας, έναν από τους σημαντικούς αρχηγούς της Α’ Σταυροφορίας.

Το 1082 λοιπόν ο Βοημούνδος, γιος του Ροβέρτου Γυισκάρδου (ο οποίος επίσης αναφέρεται εκτενώς στο έργο της) επέδραμε και κατέκτησε τα Ιωάννινα, κρατώντας την περιοχή και οχυρώνοντας περαιτέρω την οχύρωση της πόλης με την «τάφρο του Βοημούνδου) και τη δεύτερη ακρόπολη στο Κάστρο.

Η περιγραφή του Βοημούνδου, βασικού αντιπάλου του πατέρα της για αρκετά χρόνια, είναι ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά  σημεία των περιγραφών, στο έργο της.

Η Άννα, η οποία αυτοχαρακτηριζόταν (και όχι αδικαιολόγητα) πανεπιστήμων: «…ου γραμμάτων ουκ άμοιρος, αλλά κα ιτο ελληνίζειν εις άκρον εσπουδακυία και ρητορικής ουκ αμελέτητως έχουσα και τας αριστοτελικάς τέχνας εύ αναλεξαμένη και τους Πλάτωνος διαλόγους (…) και ού περιαυτολογία το πράγμα, όσα η φύσις και η περί τας επιστήμας σπουδή δέδωκε ο Θεός άνθωεν επεβράβευσε και ο καιρός συνεισήνεγκε» (Αλεξιάς, Πρόλογος).

Στα Ιωάννινα, το όνομά της φέρει ένας μικρός δρόμος, δυσανάλογος με την προσωπικότητά της, που συνδέει τη Μητρόπολη με τη Γιοσέφ Ελιγιά.

Διαβάστε και την ιστορία των υπόλοιπων οδών των Ιωαννίνων

Πηγές:

Άννα Κομνηνή (2005) Αλεξιάς Αθήνα: Άγρα

Καρπόζηλος Απ. (2009) Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι τόμος Γ’. Αθήνα: Κανάκη