Μια τοιχογραφία, ένα γιαννιώτικο αρχοντικό και… το Βατικανό

Μια τοιχογραφία με θέμα τη νίκη του Μεγάλου Κωνσταντίνου εναντίον του Μαξεντίου στη Μουλβία Γέφυρα, είναι το πρώτο έκθεμα που συναντά ο επισκέπτης στο Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων. Με διαστάσεις 2,30x4,54 μ. κάθε άλλο παρά απαρατήρητη περνά.

Πριν από 50 χρόνια, η τοιχογραφία αυτή βρισκόταν σε ένα από τα αρχοντικά της πόλης των Ιωαννίνων, στην οδό Λόρδου Βύρωνος 7. Το αρχοντικό αυτό κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘60. Λίγο πριν, οι αρχαιολογικές υπηρεσίες φρόντισαν να διασώσουν την αναπαράσταση της Μάχης στη Μουλβία Γέφυρα. 

Μια αναπαράσταση-πιστό αντίγραφο του ομώνυμου έργου της αναγεννησιακής ζωγραφικής διά χειρός Giulio Romano (σε σχέδια Ραφαήλ) το οποίο κοσμεί την αίθουσα του Κωνσταντίνου στο Βατικανό.

Οι αρχαιολογικές υπηρεσίες λοιπόν την αποτοίχισαν και τη συντήρησαν και από το 1995, όταν και άνοιξε τις πόρτες του το Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων, εκτίθεται στο πιο κεντρικό σημείο του μουσείου.

Η «γιαννιώτικη» τοιχογραφία αποδίδεται στον ζωγράφο Αλέξανδρο Δαμίρη, με καταγωγή από Καλαρρύτες, και εκτιμάται ότι δημιουργήθηκε γύρω στο 1870. Ο Αλέξανδρος Δαμίρης, με σπουδές στο Σχολείο Τεχνών της Αθήνας και πολυταξιδεμένος, έμεινε στα Γιάννενα κάποια χρόνια, διδάσκοντας ιχνογραφία, χωρίς αμοιβή μάλιστα, στο Ελισαβέτειο Παρθεναγωγείο Ιωαννίνων.

Η τοιχογραφία αποτελούσε προφανώς παραγγελία του ιδιοκτήτη της οικίας, η οποία στα νεότερα χρόνια ήταν γνωστή ως οικία Κέλλη-Βενέτη (εκτός από τη Μάχη στη Μουλβία Γέφυρα, ο Δαμίρης ζωγράφισε και παραστάσεις νυμφών και κενταύρων).  

«Με δεδομένο ότι το εν λόγω έργο του Αλέξανδρου Δαμίρη αποτελεί ένα σπάνιο παράδειγμα μνημειακής σε κλίμακα και περιεχόμενο κοσμικής τοιχογραφίας όχι μόνο για την Ήπειρο αλλά γενικότερα για τον ελλαδικό χώρο, είναι πρόδηλη η σημασία που θα είχε αυτή η παράσταση για τους χριστιανούς ενοίκους και επισκέπτες της οικίας, η οποία οικοδομήθηκε μετά τη θέσπιση πολεοδομικών και οικιστικών ρυθμίσεων εκσυγχρονισμού από το οθωμανικό κράτος» αναφέρει η ιστορικός τέχνης Βιργινία Μαυρίκα στην ενδιαφέρουσα σχετική εργασία της («Η τοιχογραφία της ‘Μάχης στη Μουλβία Γέφυρα’ του Αλέξανδρου Δαμίρη: Μέγας Κωνσταντίνος και εθνική ιστοριογραφία τον ύστερο 19ο αιώνα»).

Οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις του οθωμανικού κράτους κατά τον 19^ο αιώνα δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για να «επιτραπεί» μια τέτοια τοιχογραφία. Την ίδια ώρα, το θέμα της τοιχογραφίας ήρθε να υπηρετήσει το γενικότερο πλαίσιο που διαμορφωνόταν στην ελεύθερη Ελλάδα εκείνη την εποχή, με το Βυζάντιο, και δη τον Μέγα Κωνσταντίνο, να παίρνει τη θέση του στην εθνική ιστοριογραφία.

* Η νίκη του Κωνσταντίνου στη Mουλβία Γέφυρα στον Τίβερη, κοντά στη Ρώμη, συνένωσε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και άνοιξε τον δρόμο για την αποδοχή του χριστιανισμού ως κύριας θρησκείας στην αυτοκρατορία. Πριν από τη μάχη, ο Κωνσταντίνος «είδε» το γνωστό όραμα με το «Εν τούτω νίκα».