Κρύβοντας τα αρχαία τον Νοέμβριο του 1940…

Τον Νοέμβριο του 1940, η κεντρική Αρχαιολογική Υπηρεσία έστειλε στις κατά τόπους διευθύνσεις της έγγραφο με όλες τις τεχνικές οδηγίες για την προστασία των αρχαίων των διαφόρων μουσείων από τους εναέριους κινδύνους. Ο πόλεμος είχε ξεκινήσει και οι βομβαρδισμοί αποτελούσαν μια νέα, σκληρή πραγματικότητα για τις πόλεις και τα χωριά.

Ο συναγερμός σήμανε όχι μόνο για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο οποίο βρίσκονταν τα πιο σημαντικά εκθέματα, αλλά και για τα μουσεία στην περιφέρεια. Αγάλματα, αγγεία και άλλα αρχαία αντικείμενα καταχώθηκαν σε δάπεδα, στις αυλές των μουσείων ή σε υπόγεια δημόσιων κτιρίων.

Στα Γιάννενα, το μόνο μουσείο που υπήρχε τότε, ήταν το Δημοτικό Μουσείο στο Τζαμί Ασλάν Πασά, στο Κάστρο. Τα πιο πολύτιμα αρχαία ή (μετα)βυζαντινά αντικείμενα είχαν μεταφερθεί ήδη από το 1936 στην Αθήνα (στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο) για μεγαλύτερη ασφάλεια.

Λίγες μέρες, μετά την έναρξη του πολέμου, μια τετραμελής επιτροπή ανέλαβε το έργο της απόκρυψης των μουσειακών εκθεμάτων. Τα έβαλε σε κιβώτια και, αφού τα σφράγισε, τα τοποθέτησε στην κλίμακα κάτω από τον μιναρέ του τζαμιού.

Το ίδιο το τζαμί, το οποίο είχε χαρακτηριστεί μνημείο από τη δεκαετία του ’20, και ο περιβάλλων χώρος του υπέστησαν όμως αρκετές ζημιές κυρίως κατά τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής. Στη μεγάλη έκθεση του 1946 «Ζημίαι των Αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατών κατοχής» της Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων του τότε υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας, αναφέρεται: «Κατεστράφη όλος ο χώρος πέριξ του Τζαμίου Ασλάν Αγά διά την μεταφοράν και τοποθέτησιν του πυροβολικού των. Τα έγχρωμα θωράκια, άτινα ήσαν εντός του Τζαμίου, ερρίφθησαν έξω και υπέστησαν ζημίας». Θωράκια είναι οι μαρμάρινες πλάκες που κλείνουν τα ανοίγματα μεταξύ δύο κιονίσκων.

Η εγκατάσταση ιταλικού στρατεύματος στον αρχαιολογικό χώρο του Τζαμιού, κάθε άλλο παρά τυχαία ήταν. Το πρόσχημα ήταν η προστασία του μνημείου –είχε προηγηθεί δε διαβεβαίωση ότι δεν θα γινόταν επίταξη μουσειακών κτιρίων.

Στην ίδια έκθεση σημειώνεται ότι «εις περίπτωσιν δε επιθέσεως και τυχόν βλάβης ή καταστροφής των αρχαιοτήτων επιρριφθή η ευθύνη εις ημάς ή τους συμμάχους αυτών»…

Σοβαρές ζημιές υπέστησαν επίσης και τα τείχη του Κάστρου, όπου εγκαταστάθηκαν πυροβόλα. Ακόμα και σήμερα, συναντά κανείς υπολείμματα «φωλιάς» πυροβόλου στα τείχη κοντά στο Σουφαρί Σεράι.