Κάνναβη στο Ζαγόρι, «Ταμπλάς» στο Μέτσοβο

Πώς ήταν το Ζαγόρι και το Μέτσοβο τον 15ο ή τον 16ο αιώνα; Πόσοι οικισμοί υπήρχαν; Τι καλλιεργούσαν; Ποιες είναι οι παλιότερες οικογένειες των τόπων αυτών; Πολλά και ενδιαφέροντα ερωτήματα για την ιστορία του τόπου και τις ρίζες των ανθρώπων, έρχονται να απαντήσουν δύο έρευνες που έχουν ανατεθεί από τον Σύλλογο Άνω Σουδενιωτών Πάτρας και τον Εξωραϊστικό Σύλλογο Μετσόβου αντίστοιχα.

Μεγάλο μέρος της όλης δουλειάς έγινε σε οθωμανικές πηγές των αρχείων της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας, και συγκεκριμένα σε φορολογικά κατάστιχα, σε ιδρυτικές πράξεις βακουφιών, σε σουλτανικούς ορισμούς, σε επετηρίδες (επιχειρηματικοί οδηγοί της εποχής), σε ιεροδικαστικές αποφάσεις. Τη δουλειά αυτή ανέλαβε εκ μέρους των συλλόγων ο οθωμανολόγος Παναγιώτης Κοντόλαιμος, ο οποίος ήταν ο βασικός ομιλητής στην ημερίδα με θέμα «Η ιστορία και τα μνημεία της Ηπείρου μέσα από τις οθωμανικές πηγές» που διοργάνωσε η Περιφέρεια Ηπείρου (στην ίδια ημερίδα, παρουσιάστηκαν και στοιχεία για το τζαμί της Καλούτσιανης, διαβάστε εδώ).

Σε αντίθεση με ό,τι θα περίμενε κανείς, οι Οθωμανοί κρατούσαν λεπτομερή απογραφικά στοιχεία για φορολογικούς λόγους ιδίως από τον 15ο έως τον 18ο αιώνα. Όπως είπε και ο κ. Κοντόλαιμος, μπορεί για την περίοδο από τα τέλη του 17ου αιώνα και μετά να υπάρχουν σημαντικές πηγές για την Ήπειρο, όπως η βιβλιογραφία του ιστοριογράφου Ιωάννη Λαμπρίδη, αλλά για την προηγούμενη περίοδο η μόνη διέξοδος είναι οι οθωμανικές πηγές.

To Ζαγόρι

Η έρευνα για το Ζαγόρι, η οποία έχει ολοκληρωθεί, κατέληξε στη διεύρυνση των ιστορικών γνώσεων μέχρι τις αρχές του 16ου αιώνα. Όπως προέκυψε από τα οθωμανικά αρχεία της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας, το 1564 υπήρχαν 58 οικισμοί, ενώ το 1602 οι οικισμοί ήταν 54 έναντι των 49 οικισμών που υπάρχουν σήμερα. «Πού πήγαν οι υπόλοιποι οικισμοί. Τα εξαφάνισε η οικονομική κρίση του 17ου αιώνα» ανέφερε ο κ. Κοντόλαιμος. Εκ των πραγμάτων, η έρευνα περιορίζεται στα χωριά Άνω και Κάτω Πεδινά (Σουδενά).

Στο φορολογικό κατάστιχο του 1564 που εντοπίστηκε, φαίνεται ότι στα Άνω Πεδινά υπήρχαν 4 συνοικίες με 81 οίκους και ότι η παραγωγή αφορούσε το λινάρι, τα δημητριακά, τις ζωοτροφές, τον μούστο, τα μελίσσια, τα καρύδια, τα κηπευτικά και τα οικόσιτα παραγωγικά ζώα.  Στο φορολογικό κατάστιχο του 1602, απογράφεται μόνο μία συνοικία, ενώ στην παραγωγική διαδικασία προστίθεται και ένα άλλο προϊόν: η κάνναβη για την υφαντική.

Όσον αφορά τα Κάτω Πεδινά, το 1564 καταγράφονται 70 οίκοι ενώ η παραγωγή είναι ταυτόσημη με αυτήν των Άνω Πεδινών (με εξαίρεση τα καρύδια). Το 1602 οι οίκοι ανεβαίνουν στους 83.

Το Μέτσοβο

Η έρευνα για το Μέτσοβο ξεκίνησε τον περασμένο Δεκέμβριο με τη συμμετοχή και του ιδρυτικού μέλους του Εξωραϊστικού Συλλόγου Μετσόβου, του οδοντίατρου Δημήτρη Φούντη. Η πρωτοβουλία του συλλόγου για την αναζήτηση των ριζών των Μετσοβιτών έγινε με αφορμή το αρχείο της Αγγελικής Χατζημιχάλη που βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη.

«Μια σημαντική ανακάλυψη στα οθωμανικά αρχεία είναι η εύρεση μιας σχεδόν πλήρους σειράς φορολογικών κατάστιχων για την περιοχή του Μετσόβου που χρονολογούνται από το 1454 και εξής και περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την οικονομία και την πληθυσμιακή κατανομή της περιοχής» ανέφερε ο κ. Κοντόλαιμος. «Η δημοσίευση των εγγράφων αυτών θα φωτίσει με τον καλύτερο τρόπο την ιστορία του Μετσόβου από τον 15οι έως τον -17ο αιώνα και θα αποκαλύψει μεταξύ των άλλων και τα ονόματα των σημαντικότερων και παλιότερων οικογενειών» πρόσθεσε.

Σε φορολογικό κατάστιχο του 1454, στο κοινό του Μετσόβου καταγράφονται οι οικισμοί: Μέτσοβο, Νιχώρι, Κάτω Κοιτώνα, Επάνω Κοιτώνα, Τερνοβλιστά, Βιτίνα (Βοτονόσι) και Μίλα (Μηλιά). Η μελέτη αυτού του κατάστιχου δίνει και έναν μεγάλο αριθμό οικογενειακών ονομάτων της περιοχής όπως Καλιμάρης, Μπαγιάνης, Ταμπλάς, Μπαλάνος, Αρβανίτης και πολλά άλλα –συνολικά 140 ονόματα. Το κατάστιχο μόνο για το Μέτσοβο (Μιτσόβο), περιλαμβάνει 145 οικογένειες. Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι από τα έξι φορολογικά κατάστιχα που έχουν εντοπιστεί, προκύπτει ότι μία από τις πιο παραδοσιακές οικογένειες του Μετσόβου, αυτή των Αβέρωφ, είχε κάποτε φαρμακεία.

Στα οθωμανικά αρχεία, εντοπίστηκε και ένα κεκοσμημένο φιρμάνι του 1768 που αναφέρεται σε Ζαγόρι και Μέτσοβο. «Η μελέτη του θα βοηθήσει σημαντικά στην έρευνα για τα ειδικά προνόμια των ορεινών περιοχών» τόνισε ο κ. Κοντόλαιμος.

Στην ενδιαφέρουσα αυτή ημερίδα, το παρών έδωσε αρκετός κόσμος, μεταξύ των οποίων ο περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέκος Καχριμάνης, ο δήμαρχος Ιωαννιτών Θωμάς Μπέγκας, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιώργος Καψάλης, ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κώστας Σουέρεφ…