Καβαφικές μέρες στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Το Αρχείο Καβάφη είναι το πιο γνωστό αρχείο στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Έχοντας έναν εμβληματικό χαρακτήρα, έχει εισέλθει πια στο πεδίο της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς. Εδώ και λίγες μέρες, το Αρχείο Καβάφη είναι ανοιχτό και διαθέσιμο σε όλους στο διαδίκτυο με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση. Μια ψηφιακή βιβλιοθήκη η οποία περιμένει τους καβαφιστές (ή cavafistas, όπως… επιτάσσει η ποπ κουλτούρα), τους μελετητές, τους ερευνητές, τους φοιτητές, τους απλούς αναγνώστες να τους «ταξιδέψει» στον κόσμο του αλεξανδρινού ποιητή.

Αυτή την εβδομάδα, ξεκίνησε ένα ιδιαίτερο «ταξίδι» στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Φοιτητές από δύο σχολές επιχειρούν μια πιο οργανωμένη μελέτη του ψηφιακού Αρχείου με την προσδοκία να προκύψουν νέες και δημιουργικές αναγνώσεις ή αποτυπώσεις του καβαφικού έργου. Το πρόγραμμα αυτό («Το Αρχείο Καβάφη πάει Πανεπιστήμιο») είναι η πρώτη φορά που υλοποιείται σε πανεπιστήμιο και γίνεται σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ωνάση. Μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Τάκη Καγιαλή, ο οποίος είναι και μέλος της επιστημονικής επιτροπής του Αρχείου Καβάφη. Ο σχεδιασμός του πιλοτικού αυτού προγράμματος έγινε με τον αναπληρωτή καθηγητή Ανθρωπολογίας της Τέχνης Χρήστο Δερμεντζόπουλο και με τη σύμπραξη στελεχών του Ιδρύματος.

Το καβαφικό Αρχείο κατάφερε να ενώσει δύο σχολές, δύο εργαστήρια, και να εισάγει έναν συνεργατικό τρόπο μάθησης, με τον οποίο τα ελληνικά πανεπιστήμια κάθε άλλο παρά εξοικειωμένα είναι. Αν μη τι άλλο, η σύμπραξη αυτή αποτελεί μια καινοτομία για τα πανεπιστημιακά δεδομένα. Από τη μια μεριά, το Εργαστήριο Νέας Ελληνικής Φιλολογίας με υπεύθυνο τον κ. Καγιαλή και από την άλλη το Εργαστήριο Ιστορίας της Τέχνης με υπεύθυνο τον κ. Δερμεντζόπουλο. Φιλολογία και τέχνη μαζί, για μια πειραματική διερεύνηση και προσέγγιση της καβαφικής ποίησης. Και όπως θύμισε εύστοχα η πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας Ελένη Χουλιαρά-Ράιου στη μικρή εκδήλωση-καλωσόρισμα των φοιτητών που έγινε το απόγευμα της Δευτέρας στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου, η αινιγματική γοητεία του καβαφικού έργου δεν ενδιαφέρει μόνο τη φιλολογία αλλά έχει εμπνεύσει τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο υπερρεαλιστής ζωγράφος Νίκος Εγγονόπουλος που έχει αποτίσει φόρο τιμής στα ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη.

Το Αρχείο Καβάφη περιλαμβάνει χειρόγραφα, φωτογραφίες, κείμενα ημερολογιακού χαρακτήρα και προσωπικά αντικείμενα. Πάνω από δύο χιλιάδες αρχειακά τεκμήρια ψηφιοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια, ενώ έγινε εκ νέου η τεκμηρίωση του υλικού. Εκ μέρους του Ιδρύματος Ωνάση, στο καλωσόρισμα της Δευτέρας, η Αγγελική Μούσιου εξήγησε ότι «το μεγάλο έργο ήταν η αναλυτική περιγραφή και η αρχειονομική και φιλολογική τεκμηρίωση».

Το Αρχείο Καβάφη, μετά τον θάνατο του ποιητή το 1933, κληροδοτήθηκε στον Α. Σεγκόπουλο, ο οποίος το διαχειρίστηκε αρχικά με την πρώτη του σύζυγο. Μετά τον θάνατο του Σεγκόπουλου, η διαχείριση πέρασε στη δεύτερη σύζυγό του, την Κυβέλη. Το 1969, ο μελετητής και καθηγητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας Γ. Π. Σαββίδης αγόρασε το Αρχείο, το οποίο είχε ξεκινήσει να μελετά ήδη χρόνια πριν. Το 2012, το Ίδρυμα Ωνάση το αγόρασε από τους κληρονόμους του Σαββίδη. Πριν από μερικά χρόνια, την ακαδημαϊκή κοινότητα την απασχόλησε έντονα ο τρόπος διαχείρισης του Αρχείου Καβάφη, με τους ερευνητές να μοιράζονται σε «στρατόπεδα» και να εκφράζουν διαφορετικές απόψεις για το πόσο ανοιχτό ήταν το αρχείο επί ημερών Σαββίδη και επί ημερών Ιδρύματος Ωνάση.

Στον επιστημονικό αυτόν διχασμό, μπαίνει τέλος με την ανοιχτή και ελεύθερη διαδικτυακή πρόσβαση στο Αρχείο Καβάφη. Το Αρχείο Καβάφη είναι διαθέσιμο σε όλους. Και η πραγματικότητα αυτή έρχεται να αναδείξει και άλλη μια διάσταση: Πόσα άλλα σημαντικά αρχεία, όχι μόνο λογοτεχνικά, παραμένουν κλειστά ή με περιορισμένη πρόσβαση μόνο σε εκλεκτούς, ακόμα και στην πόλη μας…

*Στο καλωσόρισμα των φοιτητών τη Δευτέρα, το παρών έδωσαν μεταξύ άλλων ο αναπληρωτή πρύτανη Μηνάς Πασχόπουλος και ο κοσμήτορας της Σχολής Καλών Τεχνών Ξενοφών Μπήτσικας.

* Στην κεντρική φωτογραφία, ο Κωνσταντίνος Καβάφης πηγαίνει σε έναν γάμο στην Αλεξάνδρεια. Όπως είπε η κ. Μούσιου, είναι η μοναδική φωτογραφία του Καβάφη σε εξωτερικό χώρο