«Κάθε ταινία, είναι μια μικρή υιοθεσία»

Ο Πολιτιστικός Σύνδεσμος Ζαγορισίων κλείνει τα 100 του χρόνια φέτος, τα οποία γιορτάζει δεόντως, προετοιμαζόμενος εδώ και 1,5 χρόνο. Πριν από λίγες μέρες παρουσιάστηκε το «Ζιαφέτη του Λάκη», ένα cd που αποτυπώνει μια ιδιαίτερη ζαγορίσια συνάντηση. Σάββατο βράδυ, έγινε η πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ «Ως αργυρούς αιών» για τα 100 χρόνια του Συνδέσμου, το οποίο σκηνοθέτησε ο Σταύρος Ψυλλάκης. Ο  Τύπος Ιωαννίνων συνομίλησε με το βραβευμένο σκηνοθέτη, καθώς και με άλλους δύο συντελεστές της ταινίας, το Νίκο Διονυσόπουλο, επιμελητή μουσικών εκδόσεων και τον Πολύβιο Καρρά, παλιό πρόεδρο του συλλόγου.

Πότε ξεκινάει η προετοιμασία για το ντοκιμαντέρ;

Πολύβιος Καρράς: Είχαμε ξεκινήσει από μια αρχική έμπνευση του Γιώργου του Κοκκώνη, χρόνια τώρα συνεργάτη, να κάνουμε κάτι για τα 100 χρόνια του Συνδέσμου. Πέρυσι τον Μάρτιο αυτά. Με πρόταση του Γιώργου και της Μαρίας (Ζουμπούλη), πήγαμε με τα παιδιά σε διάφορα χωριά και κάναμε συνεντεύξεις με διάφορους ανθρώπους. Αρχές Νοέμβρη πέρυσι, ο Νίκος (Διονυσόπουλος) είχε μια άλλη ιδέα: να αλλάξουμε πλάνο και να πάμε σε άλλο επίπεδο...

Νίκος Διονυσόπουλος: …να πάμε σε επίπεδο με λόγο, εικόνα, που να μπορεί να αποτυπώσει όλη την πορεία του Συνδέσμου. Ο προβληματισμός ήταν αν μπορεί τελικά να γίνει αυτό με τα υπάρχοντα μέσα ή από κάποιον εξειδικευμένο σκηνοθέτη, που έχει την τεχνογνωσία του ιστορικού ντοκιμαντέρ. Εκεί πρότεινα τον Σταύρο Ψυλλάκη, βραβευμένο σκηνοθέτη, με τον οποίο έχω χρόνια συνεργασία. Στο άκουσμα του ονόματος, η Μαρία η Ζουμπούλη είπε ότι «αν δεχτεί ο Σταύρος, εγώ υπερθεματίζω».

Πώς το αποκαλούμε σωστά αυτό το ντοκιμαντέρ; Ιστορικό-ανθρωπολογικό; Θεματικό;

Στ. Ψυλλάκης: Θα καταφύγουμε σε νεολογισμούς, γιατί είναι ανάμεικτα τα στοιχεία. Ο ίδιος ο όρος «ντοκιμαντέρ» είναι πάρα πολύ ρευστός

Ν.Διον. … και ταυτόχρονα όμως συν-δηλώνει αυτό που είναι.

Σ.Ψυλ: Είναι και μια παραγγελία, δεν είναι ντροπή ο όρος.

Π. Καρ: Έτσι κάπως βρεθήκαμε και τα χνώτα μας ταιριάξανε αμέσως.  Ο Σταύρος δεν γνώριζε το χώρο, το Ζαγόρι, αλλά από την πρώτη στιγμή τον ερωτεύτηκε. Εμείς όμως δεν θέλαμε ένα ντοκιμαντέρ για το Ζαγόρι, αλλά για το Σύνδεσμο.

Ν. Διον:  Το Ζαγόρι έχει μια εξωστρέφεια, λόγω της φυσικής ομορφιάς κ.λπ. Ο Σύνδεσμος Ζαγορισίων όμως, έχει να κάνει με τη «χρήση» του Ζαγορίου, η κύρια δραστηριότητά του είναι η δραστηριότητα των ανθρώπων και των κοινοτήτων. Οπότε, ένα ντοκιμαντέρ που θα επικέντρωνε στη φυσική ομορφιά, αυτό που οι μη Ηπειρώτες γνωρίζουν ήδη δηλαδή, θα «κατάπινε» αισθητικά τα του Συνδέσμου ως ανθρώπινη παρουσία και εξέλιξη. Αυτή ήταν η λεπτή διαφορά για να υπάρξει η ισορροπία της φύσης, αλλά και τη δραστηριότητα του Συνδέσμου.

Μήπως αντιμετωπίσατε τον κίνδυνο να μετατοπιστεί το κέντρο βάρους προς τη μουσική, που είναι μια έντονη δραστηριότητα του Συνδέσμου;

Ν. Διον. Το κομμάτι της μουσικής έχει πάρει ηγεμονική θέση τα τελευταία χρόνια, σύμφωνοι, αλλά δεν ήταν ποτέ η κύρια δραστηριότητα του Συνδέσμου. Μπορεί λόγω του Πολύβιου που, πέρα από τη γενικότερη συμβολή του στο Σύνδεσμο και τα του Ζαγορίου, να είναι και ένας μερακλής, η μουσική να έχει το κομμάτι της, είναι όμως μια παρουσία που δεν ήθελε προσοχή για να αναδειχθεί. Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι υπήρχε και μια κοντινή εκδήλωση για το «Ζιαφέτι του Λάκη», ένα πολύ μεγάλο πρότζεκτ.

Στ. Ψυλ: Ήταν λοιπόν καθαρό από την αρχή ότι δεν κάνουμε μια δουλειά για το Ζαγόρι, αλλά για το Σύνδεσμο, ο οποίος εδρεύει στα Γιάννενα και έχει έγνοια τι συμβαίνει στο Ζαγόρι, δεν υποκαθιστά όμως τους τοπικούς συλλόγους. Είναι μια οντότητα που δρα ενοποιητικά, προσπαθεί να συνεργάζεται και να εμπεριέχει όλα τα χαρακτηριστικά και τις δραστηριότητες, χωρίς να τα καπελώνει. Τα τελευταία 15 χρόνια, αυτό που κατάλαβα, η οντότητα αυτή είχε μια πολύ έντονη παρουσία. Το οπτικό όμως υλικό από αυτά τα χρόνια, είναι το 90% και πλέον από τις παραστάσεις στο Πνευματικό Κέντρο, συν κάποιες περιφερειακές συναυλίες σε χωριά, τα ζιαφέτια, που ελάχιστα χρησιμοποιήθηκαν, μετά από παράκληση του ίδιου του Λάκη, οπότε έπρεπε να μιλήσουμε για τα 100 χρόνια ενός συνδέσμου, με οπτικό υλικό για τα τελευταία 15.

Πώς το λύσατε το πρόβλημα;

Στ. Ψυλ: Σε αυτές τις περιπτώσεις, προσπαθείς να δεις ποιο είναι το ισχυρό σημείο του υλικού και μέσα σε αυτό να διαχέεις τα υπόλοιπα κομμάτια, με διακριτικό τρόπο. Να παίρνεις πληροφορίες, άνισες οπτικά και να μπαίνουν με ένα τρόπο, όχι γραμμικής ανάπτυξης.  

Π. Καρ.: Παρακολουθώντας την εξέλιξη της δουλειάς πρέπει να πω ότι αρκετές φορές… χάθηκα με τον όγκο του υλικού. Βρήκαμε όμως λύσεις, όπως π.χ. με την άδεια που μας έδωσε το Ριζάρειο Ίδρυμα να χρησιμοποιήσουμε τις φωτογραφίες του (και το ευχαριστούμε).

Στ. Ψυλ.: Είχαμε και τα αποσπάσματα από την ταινία του Ροβήρου Μανθούλη για το Ζαγόρι.

Αυτό, πώς προέκυψε;

Στ. Ψυλ: Χάρη σε ένα εντελώς τυχαίο γεγονός. Με τον Ροβήρο Μανθούλη έχουμε φιλική σχέση. Μια μέρα λοιπόν που πίναμε έναν καφέ, με ρώτησε «τι κάνεις τώρα;» και του είπα για το πρότζεκτ του Ζαγορίου. «Ποιο Ζαγόρι;» μου λέει. «Εγώ ήμουν εκεί το ’61 και έκανα μια παραγγελία» συνεχίζει. Ήταν μια δουλειά για ένα διεθνή οργανισμό που ήθελε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο να αναδείξει τη δύναμη της ανθρώπινης θέλησης και δύναμης να επιτευχθούν κάποια πράγματα. Και πήγε ο Μανθούλης και το έκανε στο Ζαγόρι. Ευτυχώς, είχε το υλικό, γιατί συνήθως χάνονται αυτά μετά από κάποιο διάστημα. Έδωσα τα στοιχεία του Ροβήρου στον Πολύβιο, τον πήρε τηλέφωνο…

Π. Καρ: ευγενικότατος…

Στ. Ψυλ: … ναι όντως. Τεράστιος δημιουργός αλλά και πολύ προσιτός.

Π. Καρ: Από αυτό το φιλμ είχα δει ένα κομμάτι, του γάμου, χωρίς να ξέρω ότι είναι του Μανθούλη. Γνώριζα όμως τους μουσικούς που παίζανε…

Στ. Ψυλ: Ωστόσο, για να αντιμετωπιστεί το θέμα των ελλείψεων σε υλικό, χρειάστηκε κάτι που εγώ τουλάχιστον το κάνω σε όλα τα ντοκιμαντέρ μου. Μια καταγραφή του διαθέσιμου υλικού. Ξέρω ότι δεν λέω καμιά πρωτοτυπία, αλλά είναι μέθοδος που ακολουθώ απαρέγκλιτα.  Όλες οι παραστάσεις που πήρα, έγιναν αναλυτικά περιεχόμενα. Οι τάδε είναι εκεί, παίζουν αυτά τα τραγούδια, κατέγραφα ποιος χόρευε. Με αυτό τον τρόπο είχα αμέσως εικόνα για τα πάντα. Υπήρχαν καμιά δεκαριά αρχικές συνεντεύξεις, με κάποια προβλήματα στην εικόνα. Χρησιμοποιηθήκανε όμως, γιατί οι άνθρωποι λέγανε πράγματα σε αυτές. Μετά, πήραμε άλλες 25 συνεντεύξεις. Αυτές, απομαγνητοφωνήθηκαν κανονικά. Όταν τα έχεις αυτά μπροστά σου, οι ιδέες έρχονται. Βλέπεις από τις αφηγήσεις με ποια θέματα καταπιάνονται κ.λπ. Μετά, γίνονται οι ενότητες, οι πιο δυνατές προβάλλονται περισσότερο και έτσι, διευθετείται η κατάσταση.

Ν. Διον: Το υλικό ήταν άνισο από τεχνικής πλευράς. Προέρχεται από διαφορετικές εποχές, με διαφορετικά μέσα, ποιότητες κ.λπ. Πρέπει να ενοποιηθεί ένα χαώδες υλικό, από επαγγελματικό έως ποιότητας κινητού. Και στον ήχο είχαμε προβλήματα. Εγώ νόμιζα ότι θα κάνω μια μέρα, άντε δύο για να τον επεξεργαστώ και μου πήρε μια βδομάδα τελικά. Δυσκολεύτηκα πιο πολύ από ένα mastering σε cd.

Π. Καρ: Πάντα έμενα έκπληκτος από τον τρόπο με τον οποίο μπαίνανε σε σειρά τα πράγματα. Η πρώτη φορά που τα είδα, ήταν 7 Αυγούστου, με 45 βαθμούς στην Αθήνα. Όταν το είδαμε το ντοκιμαντέρ για πρώτη φορά, νόμιζα ότι είχα δει 2,5 ώρες ταινία κανονική, ενώ είχαν περάσει μόνο 38 λεπτά, καθώς ήταν τόσα τα νοήματα και τα διαφορετικά θέματα.

Στ. Ψιλ: Εκεί έρχεται η εμπειρία. Δεν είναι ότι έχεις διαφορετικά μυαλά από ό,τι είχες πριν από 20, 30 χρόνια, αλλά έχεις αυτοπεποίθηση. Είχα ήδη αντιμετωπίσει υλικά που ήταν 70 ώρες περίπου. Ναι μεν είναι δύσκολο λοιπόν το εγχείρημα, αλλά είσαι μέσα σου βέβαιος ότι θα τα καταφέρεις.

Υπάρχουν και άλλα πράγματα που δεν έχουμε δει; Σε υλικό; Επειδή ο καιρός περνάει, οι άνθρωποι φεύγουν, οι προφορικές μαρτυρίες λιγοστεύουν, υπάρχει υλικό άγνωστο που περιμένει να «ανακαλυφθεί»;

Ν. Διον: Πριν από καμιά 30χρόνια πήγα στη Νέα Υόρκη, στο Μετροπόλιταν, για να δω τους αμφορείς, σε μια έρευνα για τα αρχαία μουσικά όργανα. Ήταν τοποθετημένοι σε ράφια, σε κάτι τεράστιους διαδρόμους. Έφαγα εκεί τρεις ώρες περίπου και δεν ξαναπήγα ποτέ. Ήταν ένα μουσείο-αποθήκη, το σημαντικότερο μεν, αλλά όχι για μένα. Η σύγχρονη μουσειολογία λέει: κοιτάζεις ποιες ενότητες έχεις, διαλέγεις αυτό που θεωρείς αντιπροσωπευτικότερο και αναδεικνύεις τα ιδιαίτερα στοιχεία. Αν κάποιος θέλει να εμβαθύνει, πρέπει να προσπελάσει  το αρχειακό υλικό. Αυτό κάνει ο Πολύβιος, ψηφιοποιεί όλο το υλικό, οπότε κάποιος που θέλει να δει τις παραλλαγές και τις διαφορές, θα πηγαίνει εκεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι το έργο έχει τελειώσει. Μπορεί να ανοίξει μια άλλη ενότητα, με διαφορετικό λόγο ύπαρξης.

Υπάρχει υλικό τελικά;

Π. Καρ: Τεράστιο, θα μπορούσαν να εκδοθούν άνετα 40 cd μεγάλα, όχι μόνο 50 λεπτά.  

Όταν σας προτάθηκε η συνεργασία κ. Ψυλλάκη, δεν ξέρατε πολλά πράγματα για το Ζαγόρι. Πόσο γρήγορα τα μάθατε; 

Στ. Ψιλ.: Δεν ήξερα τίποτα. Ούτε μπορώ να ισχυριστώ τώρα ότι τα ξέρω όλα.

Φορτιστήκατε συναισθηματικά με αυτή τη γρήγορη γνωριμία;

Στ. Ψιλ: Δεν ξέρω γιατί, αλλά ανατρέχω συνέχεια σε αυτή τη σκηνή που μου έχει κάνει μεγάλη εντύπωση: βρίσκομαι στο Ψυχιατρείο Χανίων και ένας τρόφιμος σκάλιζε μια πέτρα. Τον ρωτάω αφελώς «τι φτιάχνεις;» και μου απαντάει «εγώ σκαλίζω και θα μου δείξει αυτό τι μορφή θα του δώσω». Αργότερα, διαπίστωσα ότι είναι μια έκφραση του Μιχαήλ Άγγελου. Ο συγκεκριμένος όμως τρόφιμος, αποκλείεται να την ήξερε, καθώς δεν είχε πάει ούτε στο δημοτικό.  Κάθε φορά μια ταινία είναι μια μικρή υιοθεσία. Εάν δεν υιοθετήσεις το εκάστοτε θέμα, δεν κάνεις τίποτε. Άπαξ και δώσαμε τα χέρια ότι θα γίνει, έπρεπε να το υιοθετήσω και το χαιρόμουνα, δεν το βαρέθηκα.

Π. Καρ.: Τον υποδεχθήκαμε τον Σταύρο και φάγαμε μαζί ένα βράδυ, ο Γιώργος Κοκκώνης, η Μαρία Ζουμπούλη, η Νίκη Ζούκη (που θέλω να την ευχαριστήσω ιδιαίτερα) και εγώ. Στο τέλος, ήμασταν σίγουροι ότι θέλουμε να κάνουμε αυτή τη δουλειά με τον Σταύρο, συγκεκριμένα.

Ν. Διον: Εγώ δεν είμαι Ηπειρώτης και έχω δουλέψει στο πεδίο, σε πολλά μέρη της Ελλάδας και έχω τη δυνατότητα να συγκρίνω. Ο συγκεκριμένος Σύνδεσμος έχει κάτι που ευτυχώς υπάρχει εκεί και δυστυχώς, πουθενά αλλού. Είναι κοινά αποδεκτός και δεν υπάρχουν μισόλογα και δεύτερες κουβέντες. Κρατάει ακόμα την αρχική του αποστολή, να είναι ένας ενοποιός σύνδεσμος, κάτι μοναδικό και σωτήριο για να μπορέσει να δουλέψει.

Σας ευχαριστώ όλους για τη συζήτηση

Ευχαριστούμε και εμείς