Η καλλιτεχνική και λογοτεχνική σπουδαιότητα της Ραβένας

Ένα ταξίδι δεν είναι απλώς μια μετάβαση. Είναι γνωριμία με τόπους και ανθρώπους, είναι ιδέες, είναι εμπειρίες, είναι εικόνες και εντυπώσεις, είναι έμπνευση. Κάθε ταξίδι συνδέεται με μια πλούσια θεματολογία: από την τουριστική βιομηχανία μέχρι τις συγκοινωνίες, από τη γεωγραφία μέχρι την ιστορία, από τη λογοτεχνία μέχρι την τέχνη και από την οικονομική και κοινωνική οργάνωση μέχρι την οικολογία.

Στο πλαίσιο συνεργασίας του με τον «Τύπο Ιωαννίνων», ο Γιάννης Παπαδημητρίου, δικηγόρος και ένας άνθρωπος με μεγάλη διαδρομή στην πολιτική ζωή του τόπου και στα κινήματα, γράφει «για τα δικά μας ταξίδια», για περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς προορισμούς, για τόπους που έχει επισκεφθεί. Και πάντα με την ιδιαίτερη αυτή ματιά του, που βάζει στο επίκεντρο τον ταξιδιώτη και όχι τον τουρίστα.

Προορισμός αυτής της εβδομάδας, είναι η Ραβένα της Ιταλίας.

Με το ταξίδι αυτό κλείνει ο κύκλος της συνεργασίας. Μέσα στους τελευταίους αυτούς μήνες γράφηκαν 20 κείμενα. Και ήταν ένα απολαυστικό «ταξίδι»...

typos-i

Του Γιάννη Παπαδημητρίου

Δεν είναι μόνο για τους Έλληνες επέτειος η 25^η Μαρτίου! Η Ιταλία έχει καθιερώσει την ημέρα αυτή ως Dantedi, λογοτεχνική επέτειο προς τιμήν του Ντάντε Αλιγκιέρι, ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς όλων των εποχών, δημιουργού της «Θείας Κωμωδίας» και πατέρα της σύγχρονης ιταλικής γλώσσας.

Αν και ο ποιητής ήταν Φλωρεντινός και έζησε λίγα χρόνια στη Ραβένα, είναι αυτή, που διεκδίκησε και κατοχύρωσε την πρωτοκαθεδρία στη μνήμη του. Ευκαιρία να πεταχτούμε στην πόλη των 160.000 κατοίκων στην ακτή της Αδριατικής.

Μπήκε δυναμικά στο παγκόσμιο προσκήνιο ως πρωτεύουσα του δυτικού τμήματος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 402 μ.Χ. υπό τον Ονώριο. Στη συνέχεια πέρασε σε βησιγοτθικά και κυρίως οστρογοτθικά χέρια, αποτελώντας από το 493 την έδρα του βασιλιά Θεοδώριχου.

Οι Οστρογότθοι είχαν εκχριστιανιστεί και συνυπήρχαν ομαλά με τους Λατίνους σε ένα θρησκευτικά ανεκτικό κράτος αλλά είχαν το μειονέκτημα να ακολουθούν τη διδασκαλία του Αρείου. Έτσι, στο όνομα της καταπολέμησης των αιρέσεων, ο Ιουστινιανός βρήκε ένα καλό πρόσχημα να επεκτείνει την κυριαρχία του στην ιταλική χερσόνησο, να στείλει τον στρατηγό Βελισάριο εναντίον τους και να καταλάβει την πόλη το 540. Το βυζαντινό Εξαρχάτο διήρκεσε 200 χρόνια ενώ στη συνέχεια ήρθαν οι Λομβαρδοί, οι Φράγκοι και κάμποσοι ακόμα κατακτητές. «Όταν θέλω να κατανοήσω την ιταλική ιστορία, παίρνω ένα τραίνο και πάω στη Ραβένα», είχε πει ο ιστορικός Αρνάλντο Μομιλιάνο.

Από τους 5^ο και 6^ο αιώνες σώζονται οχτώ μνημεία, που με τα ψηφιδωτά τους, εξαίσια δείγματα της παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής τέχνης, έχουν εγγυηθεί την εξέχουσα θέση της πόλης στη λίστα της Unesco. Τα ψηφιδωτά της Ραβένας, στάση προτεραιότητας για όσους σπουδάζουν Αρχαιολογία ή Τέχνη, έχουν εμπνεύσει διαχρονικά καλλιτέχνες, λ.χ. τον ζωγράφο Γκούσταφ Κλιμτ. Τα μνημεία είναι επισκέψιμα με ενιαίο εισιτήριο και ένας γύρος του ιστορικού κέντρου περιλαμβάνει τα εφτά.

Ξεκινάμε από τα δύο επιφανέστερα στα βορειοδυτικά, το Μαυσωλείο της αδελφής του Ονώριου Γάλλας Πλακιδίας (Galla Placidia) με τη μαγική ατμόσφαιρα, που δημιουργεί ο μπλε έναστρος ουρανός της οροφής, και τον Άγιο Βιτάλιο, τη μόνη μεγάλη εκκλησία της ιουστινιάνειας εποχής, που σώζεται ανέπαφη.

Στα ψηφιδωτά των πλαϊνών τοίχων της κόγχης απεικονίζονται ο Ιουστινιανός και η Θεοδώρα με τις ακολουθίες τους. Το ελαφρώς σκυθρωπό πρόσωπο του αυτοκράτορα συμπεριλαμβάνεται, ύστερα από την απόφαση κάποιας δημοτικής αρχής, και στο έμβλημα των Ιωαννίνων, καθώς στην εποχή του αποδίδεται, αν και υπό αμφισβήτηση, η ίδρυση της πόλης μας.

Νοτιότερα βρίσκονται το Βαπτιστήριο των Ορθοδόξων ή του Νέωνος και το Παρεκκλήσιο του Αγίου Ανδρέα στον πρώτο όροφο του Αρχιεπισκοπικού Μουσείου, όπου ο Χριστός και οι συνεχιστές του αναπαρίστανται ως πολεμιστές εναντίον των αιρετικών. Στα ανατολικά τέλος συναντάμε τα οστρογοτθικά μνημεία, τη Βασιλική του Αγίου Απολιναρίου του Νέου με δύο μεγάλες πομπές ανδρών και γυναικών μαρτύρων, το Βαπτιστήριο των Αρειανών και λίγο έξω από το ιστορικό κέντρο το Μαυσωλείο του Θεοδώριχου, την κατασκευή του οποίου ο αρχιτέκτονας Μανόλης Κορρές θεωρεί «επίτευγμα μηχανικής σκέψης», βλ. https://www.kathimerini.gr/culture/arts/1045259/to-mystirio-tis-ravennas-grifos-aionon/.

Κοντά του βρίσκεται το φρούριο Μπρανκαλεόνε, κατάλοιπο της 70χρονης βενετοκρατίας, που έχει μετατραπεί σε πάρκο.

Αν και ο κορυφαίος εκπρόσωπος της ελληνικής ταξιδιωτικής λογοτεχνίας Κώστας Ουράνης, στη συλλογή του «Ιταλία» του 1953, είχε περιγράψει μια πόλη παρακμιακή και πένθιμη, η δική μου αίσθηση είναι διαμετρικά αντίθετη.

Βρήκα τη Ραβένα λαμπερή και γεμάτη κόσμο στο πεζοδρομημένο μεσαιωνικό κέντρο, που περιβάλλει την Πιάτσα ντελ Πόπολο, ακόμα ένα έργο της βενετσιάνικης πολεοδομίας. Πολύ κοντά βρίσκεται η πλατεία του Αγίου Φραγκίσκου με την ομώνυμη εκκλησία του 5^ου αιώνα. Εδώ αρχίζει η «ζώνη της σιωπής», που διαμορφώθηκε ως περιοχή σεβασμού στη μνήμη του Δάντη κατά τον μεσοπόλεμο, με την υποστήριξη του μουσολινικού καθεστώτος.

Στον πολιτικό εξόριστο και περιπλανώμενο ποιητή πρόσφερε καταφύγιο ο άρχοντας της πόλης Γκουίντο των Πολέντα για τα τελευταία, και ίσως πιο ήρεμα, χρόνια της ζωής του μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1321. Εδώ ολοκλήρωσε τη «Θεία Κωμωδία», ένα φανταστικό ταξίδι του ποιητή στις 3 επικράτειες του κόσμου των νεκρών (Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισο), με οδηγούς αρχικά τον Βιργίλιο και στη συνέχεια την παντοτινή αγαπημένη του Βεατρίκη Πορτινάρι, που χάθηκε στα 24 χρόνια της.

Αιώνες αργότερα οι μοναχοί της Ραβένας αρνήθηκαν να επιστρέψουν τα οστά του στην αφιλόξενη όσο ζούσε Φλωρεντία και τα έκρυψαν, για να βρεθούν τυχαία το 1865 σε ένα ξύλινο κουτί και να τοποθετηθούν στο ταφικό του μνημείο. Η γενέτειρα περιορίστηκε να προσφέρει το λάδι του καντηλιού. Ο νεοκλασσικός τάφος του Ντάντε είναι τόπος διαρκούς προσκυνήματος και εκδηλώσεων, απαγγελιών κλπ. ενώ τον Μάιο διοργανώνεται στην πόλη το Festival Dantesco.

Στο γειτονικό φραγκισκανικό μοναστήρι στεγάζεται το Μουσείο του ποιητή, ένα ταξίδι στην ιστορία και τη φαντασία, με πολλά κειμήλια και τη βοήθεια των σύγχρονων τεχνολογιών.

Μία από τις αίθουσες ονομάζεται του Μοντεβιδέο, καθώς η διακόσμησή του χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από τις ιταλικές μεταναστευτικές κοινότητες της Ουρουγουάης, δείγμα της διαχρονικής εμβέλειας του ποιητή. Που έγινε ακόμη και γκράφιτι σε τοίχο, έργο του Βραζιλιάνου καλλιτέχνη Κόμπρα.

Η σχέση της Ραβένας με το νερό είναι ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο. Ιστορικά περιβαλλόταν από ποτάμια, βαλτοτόπια και λιμνοθάλασσες, που απαίτησαν έργα διευθέτησης ανά τους αιώνες. Καθώς οι προσχώσεις μετέφεραν την ακτή ανατολικότερα, το ιστορικό της λιμάνι επικοινωνεί με τη θάλασσα με το τεχνητό κανάλι Κορσίνι ή Καντιάνο του 18^ου αιώνα.

Η διάνοιξή του δεν ευνόησε μόνο τις θαλάσσιες μεταφορές αλλά και την εγκατάσταση ναυπηγείων και βιομηχανιών στις όχθες του, που προκάλεσαν πολλά προβλήματα ρύπανσης μέχρι τη δεκαετία του 1970. Σήμερα η περιοχή είναι στο επίκεντρο προγραμμάτων αστικής ανάπλασης και βιομηχανικής αρχαιολογίας και προσφέρεται για περιπάτους με στάση για καπουτσίνο ή ποτό.

Το αρχαίο λιμάνι όμως της πόλης, χρονολογούμενο από την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αυγούστου, βρίσκεται 8 χιλιόμετρα νοτιότερα, στην τοποθεσία Classe (Κλάση), που σήμερα έχει μετατραπεί σε αρχαιολογικό πάρκο. Η ιστορία του λιμανιού, που έκανε τη Ραβένα μια πολυεθνική πόλη του Μεσαίωνα, αναπλάθεται υποδειγματικά στο Μουσείο Classis, πρώην εργοστάσιο παραγωγής ζάχαρης.

Σε μικρή απόσταση βρίσκεται το σημαντικότερο μνημείο του αρχαιολογικού πάρκου, ένας ακόμα Άγιος Απολινάριος εντός της λίστας της Unesco. Στα ψηφιδωτά της βασιλικής στην Κλάση ο πολιούχος της Ραβένας απεικονίζεται στο κέντρο ενός αγροτικού τοπίου με ζώα, πτηνά και φυτά. Η εικόνα ολοκληρώνεται με τη μεγάλη πινέτα, τον αρχέγονο πευκώνα, που ο Δάντης περιέγραψε ως επίγειο παράδεισο στη «Θεία Κωμωδία».

Καθώς η περιφέρεια της Εμίλια Ρομάνια θεωρείται η γαστρονομική πρωτεύουσα της Ιταλίας, δεν θα δυσκολευτείτε στο καλό φαγητό. Κυριαρχούν τα ζυμαρικά και έχετε να επιλέξετε μεταξύ των γεμιστών cappelletti, των pasatelli με ζωμό κοτόπουλου, της γαριδομακαρονάδας και του ριζότου με θαλασσινά.

Η piadina είναι η γνωστή πίτα, που μπορεί να γεμίσει με οτιδήποτε, ενώ την τοπική λίστα εδεσμάτων συμπληρώνουν τα μύδια, η σούπα χελιού και το μαλακό τυρί σκουακερόνε. Συνοδεύστε το γεύμα σας με κόκκινο κρασί Σανγκιοβέζε (αίμα του Δία) ή με γλυκό αφρώδες Λαμπρούσκο.

Η ακτή της Αδριατικής και προς τις δύο κατευθύνσεις είναι γεμάτη από υπερκορεσμένες το καλοκαίρι παραλίες, υγροτόπους και γραφικούς ιστορικούς οικισμούς, όπως το Κομάκιο στα βόρεια και το Τσεζενάτικο στα νότια, όχι μακριά από τον Ρουβίκωνα - τον ποταμό του Ιουλίου Καίσαρα όχι την πολιτική οργάνωση! Μια πιο απαιτητική σε χρόνο εκδρομή θα σας φέρει στην Φεράρα, την αναγεννησιακή πόλη του οίκου των Έστε, επίσης ανήκουσα στη λίστα της Unesco, και πατρίδα ή έδρα πολλών λογοτεχνών - Αριόστο, Τορκουάτο Τάσο, Τζόρτζιο Μπασάνι κλπ. - αλλά και του σκηνοθέτη Μικελάντζελο Αντονιόνι. 

Σημειωτέον ότι η Φεράρα και οι υγρότοποι του Πάδου είναι από τις πιο φιλμογραφημένες περιοχές της Ιταλίας, αριθμώντας κάπου 300 παραγωγές.