H γειτονιά των αρχοντόσπιτων

Από τον 17ο αιώνα ήδη, υπήρχε μια συνοικία που φημιζόταν για τα αρχοντόσπιτά της: η συνοικία Μπαχράμ πασά. Επρόκειτο για την περιοχή της βόρειας εισόδου της πόλης των Ιωαννίνων, η οποία περικλειόταν από τις οδούς Ανεξαρτησίας, Παύλου Μελά και Βαλαωρίτου. Το μεγάλο «χτύπημα» στη συνοικία αυτή ήρθε το 1820, όταν αρκετά αρχοντικά κάηκαν από τον Αλή πασά στο πλαίσιο της άμυνάς του απέναντι στα σουλτανικά στρατεύματα. Αρκετά από τα αρχοντικά συνέχισαν να υπάρχουν - λίγα από αυτά αντέχουν μέχρι σήμερα, με την αίγλη τους όμως να έχει χαθεί.

Πολλά από τα αρχοντόσπιτα βρίσκονταν στη σημερινή οδό Ανεξαρτησίας, όπου αναπτυσσόταν και η αγορά της πόλης. Στα χρόνια του Αλή πασά, η Ανεξαρτησίας (ονομασία που ήρθε μετά την απελευθέρωση), ονομαζόταν η οδός του Σαράι Μαχαλά. Ο Βασίλειος Πυρσινέλλας τη χαρακτηρίζει μάλιστα ως τη σπουδαιότερη οδός της πόλης όπου υπήρχαν τα μεγάλα χριστιανικά σπίτια της πόλης. Όσο για την ονομασία «Σαράι», η πιο διαδεδομένη άποψη είναι ότι αυτή προήλθε από το σαράι που είχε ανεγείρει στην περιοχή στα τέλη του 16ου αιώνα ο Ζουλφικάρ αγάς, βαλής των Ιωαννίνων.

Ένα από τα πιο σημαντικά αρχοντικά που υπήρχαν στην υποσυνοικία του Σαράι μαχαλά, και συγκεκριμένα στην οδό Λόρδου Βύρωνος, ήταν το αρχοντικό του Νικολού Αργύρη το οποίο το είχαν πολλοί περιηγητές και το έχουν περιγράψει. Μάλιστα ο άγγλος αρχιτέκτονας Cockerell το έχει αποτυπώσει σε μια χαλκογραφία (στη φωτογραφία). Το αρχοντικό κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά (τον «μεγάλο χαλασμό», όπως αποκαλείται) το 1820.

Μια ενδιαφέρουσα κατοπινή μαρτυρία για τη γειτονιά των αρχοντόσπιτων είναι αυτή της ανιψιάς του γάλλου υποπροξένου στα Γιάννενα Nora Bielecka. Η μαρτυρία αυτή καταγράφεται στις αρχές του 20ου αιώνα: «Όταν μπαίνει κανείς στην πόλη από τη βόρεια είσοδο, η εντύπωση είναι πολύ καλύτερη γιατί περνάει από τη συνοικία των προξενείων, που έχει σπίτια πολυτελούς εμφανίσεως με κεραμίδια...».

Σήμερα, λίγα αρχοντόσπιτα έχουν απομείνει. Άλλα κατάρρευσαν ή καταρρέουν ενώ άλλα προτίμησαν την αντιπαροχή κατά τις δεκαετίες του '50 και του '60 κυρίως.

* Φωτογραφία από το λεύκωμα του Αν. Παπασταύρου «Ιωαννίνων Εγκώμιον»