«Ένα πρωί ταχιά ταχιά…»: Mνημεία της Αντίστασης στα Γιάννενα

Η Ήπειρος είναι ένας τόπος οργωμένος με μνήμες του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος. Πρόσφατου, γιατί τα γεγονότα εντός της τρέχουσας εκατονταετίας είναι πολύ κοντινά ιστορικά, έστω και αν τα πρόσωπα χάνονται και τα χνάρια καλύπτονται.

Το 1940 και ό,τι ακολούθησε στον ελλαδικό χώρο όμως, ειδικά στην Ήπειρο, έχει ακόμα (και θα έχει) τους «φάρους» του.

Σημεία που καταγράφουν γεγονότα, ιστορικά, τραγικά, προσωπικά, ηρωικά, είναι διασπαρμένα κατά μήκος των δρόμων του νομού Ιωαννίνων. Μνημεία που έστησαν η αυτοδιοίκηση, σύλλογοι, πολιτικοί φορείς και απόγονοι, βρίσκονται σε διάφορα σημεία, άλλα γνωστά και άλλα ανύποπτα.

Σήμερα, με την ευκαιρία της επετείου των 81 ετών από την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο, αλλά και την «εποποιία των ανθρώπων» που ακολούθησε, ο Τύπος Ιωαννίνων ανατρέχει σε μερικά μνημεία που βρίσκονται κατά μήκος του εθνικού δικτύου και ίσως δεν τα έχετε επισημάνει.

«Με μια ψεύτικη καμπούρα, καβάλα στ' άλογο»: Ο ΕΛΑΣ στο Χάνι Καλλιθέας

Ο ΕΛΑΣ, η βασική στρατιωτική αντάρτικη δύναμη που πολέμησε τους κατακτητές σχεδόν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, «χτύπησε» αρχές Σεπτεμβρίου στο Χάνι Καλλιθέας, δίπλα στο δρόμο Ιωαννίνων-Κόνιτσας. Εκεί, σήμερα υπάρχει ένα από τα εντυπωσιακότερα μνημεία της Αντίστασης.

Ξημερώματα 7^ης Σεπτεμβρίου 1944, «μόλις έκρουσε ο ήλιος τον Κασιδιάρη», τμήμα του 85^ου συντάγματος του ΕΛΑΣ πλησίασε το Χάνι, όπου η Βέρμαχτ είχε το μπλόκο επιτήρησης του δρόμου. Ο Χαρίσης Ζδράβος περιγράφει: «Ντυμένοι με τα βλάχικα φτάσαμε τα μεσάνυχτα στα μεσοβουνιώτικα αμπέλια, όπου λουφάξαμε για ύπνο. Όμως από την υπερένταση δεν μας κολλούσε ύπνος. Λαγοκοιμόμασταν ώσπου να ξημερώσει. Μόλις έκρουσε ο ήλιος στον Κασιδιάρη (όπως ήταν το σύνθημα) φορτώσαμε στα ζώα που κουβαλούσαμε μαζί μας, άχυρα, τενεκέδια, κάπες και άλλα βλάχικα είδη και πήραμε ίσια το δημόσιο δρόμο που οδηγεί στην Καλλιθέα». Ο ίδιος ήταν ντυμένος τσέλιγκας, «με μια ψεύτικη καμπούρα και πήγαινα καβάλα σ΄ένα άλογο».

Με αυτή την προκάλυψη, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ πλησίασαν το χάνι και απάντησαν στον φρουρό ότι ήταν από τον Ερυθρό Σταυρό. Ο Λάζος Οικονόμου από τον Πύργο Κόνιτσας, στον οποίο είναι αφιερωμένο το μνημείο, μπήκε από τους πρώτους στο κτίριο, παλεύοντας σώμα με σώμα και σκοτώθηκε πρώτος.

Η ομάδα πήρε όπλα και πυρομαχικά και απομακρύνθηκε.

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν στις 8 Σεπτεμβρίου 1985.

Στο μπλόκο της Καννέτας, ο λοχαγός του ΕΔΕΣ

Στην άλλη άκρη του νομού, τις ίδιες μέρες περίπου ο ΕΔΕΣ στήνει ενέδρες στο γερμανικό στρατό, στην Καννέτα. Οι επιχειρήσεις κρατάνε μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου, κατά την πρώτη σύμπτυξη των ναζί, σε όλο το μήκος των δρόμων προς Φιλιππιάδα, αλλά και Ηγουμενίτσα.

Στις 2 Σεπτεμβρίου, πέφτει νεκρός στην ενέδρα της Κανέτας ο Ιωάννης Παπαχρήστος από τη Βούλιστα Παναγιά Φιλιππιάδας, στα 32 του χρόνια. Είναι λοχαγός του ΕΔΕΣ, υπενωματάρχης. Στο σημείο όπου σκοτώθηκε και σχεδόν απέναντι από το μνημείο της μάχης της Κανέτας, η μητέρα του Ανθούλα και ο αδερφός του Γιώργος, έστησαν ένα εικονοστάσι το 1948. Το ανακαίνισαν τα ανίψια του μόλις το 2020. Λίγο πιο πάνω υπάρχει το μνημείο για τους πεσόντες του ΕΔΕΣ, 1942-1944.

Ασπράγγελοι: «Εδώ εκτελέστηκαν ο παππούς και η γιαγιά μας»…

Ένα από τα πιο ανύποπτα και κρυμμένα μνημεία στους δρόμους, είναι ένα μικρό εικονοστάσι που βρίσκεται κοντά στη μονή Γεννήσεως Θεοτόκου, μετά τις Καρυές, στο δρόμο προς Ασπραγγέλους.

Μια λιτή, χειρόγραφη επιγραφή αναφέρει: «Εδώ εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς το 1943 ο παππούς και η γιαγιά μας, Χαρίσης και Βασιλική Μπονόβα»…

Η Βέρμαχτ εξεδέραμε κατά των Ασπραγγέλων στις 15/7/1943, καταστρέφοντας 122 από τα 140 καταγραμμένα σπίτια του χωριού. Δύο από τα θύματα του χωριού, ήταν το ζευγάρι Μπονόβα.