Εκεί που μάθαιναν και τέχνες

Στην οδό Ανεξαρτησίας, απέναντι από το Γυαλί Καφενέ, το κτίριο Γ. Σταύρου, που σήμερα φιλοξενεί τις υπηρεσίες της Εκπαίδευσης, αποτελούσε για έναν αιώνα περίπου το καταφύγιο πολλών ορφανών ή φτωχών παιδιών. Εκεί σε αυτό το «έργο τέχνης», όπως χαρακτηρίστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού το 1981, με τα νεοκλασικά και νεοαναγεννησιακά στοιχεία, με την επιβλητική είσοδο και με τον ζωγραφικό διάκοσμο του εσωτερικού, λειτούργησαν και σχολές παραδοσιακών επαγγελμάτων.

Όλα ξεκίνησαν το 1869, όταν ο γιαννιώτης έμπορος, πρώτος τραπεζίτης του ελληνικού κράτους και πρώτος διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Γεώργιος Σταύρου με τη διαθήκη του δώρισε στην πόλη των Ιωαννίνων ένα οικόπεδο και ένα σεβαστό για την εποχή ποσό για την ανέγερση και λειτουργία ενός ορφανοτροφείου αρρένων με σκοπό την εκμάθηση βιοποριστικών χειρωνακτικών επαγγελμάτων. Στο οικόπεδο που δώρισε, βρισκόταν κάποτε το αρχοντόσπιτο του πατέρα του, του Σταύρου Ιωάννου, υπουργού οικονομικών του Αλή πασά. Η κατοικία αυτή, που συνόρευε τότε με ένα κανάλι της λίμνης, καταστράφηκε το 1820.

Την εκτέλεση της διαθήκης του Γεωργίου Σταύρου ανέλαβαν στενοί συνεργάτες του στην Εθνική Τράπεζα. Η ανέγερση του ορφανοτροφείου δεν ήταν εύκολη υπόθεση, καθώς η οθωμανική διοίκηση διατηρούσε τις ενστάσεις της. Μετά από πολλά εμπόδια, ο θεμέλιος λίθος μπήκε τελικά τον Ιούλιο του 1882. Με πολλές προσπάθειες και αρκετά παρατράγουδα (π.χ. κατάχρηση χρημάτων) η κατασκευή του κτιρίου ολοκληρώθηκε το 1886. Σύμφωνα με έκδοση του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας το 2010, την αρχιτεκτονική μελέτη εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες της τράπεζας, Θ. Τόμπρος και Ι. Δέδες, με τον πολωνικής καταγωγής μηχανικό της οθωμανικής διοίκησης στα Γιάννενα Σιγισμόνδο Μινέικο να αναλαμβάνει την εκτέλεση του σχεδίου. Όσον αφορά τον κανονισμό λειτουργίας του ορφανοτροφείου, αυτός προέβλεπε ως διοίκηση ένα τοπικό συμβούλιο με πρόεδρο τον εκάστοτε μητροπολίτη. Από το 1887 έως το 1980 (αν και με κάποιες διακοπές) το κτίριο Γ. Σταύρου εξελίχθηκε σε έναν σημαντικό φορέα στήριξης και εκπαίδευσης ορφανών και άπορων νέων της περιοχής. 

Σημαντικός σταθμός στην όλη διαδρομή του κτιρίου αυτού, ήταν η ίδρυση σχολής αργυροχρυσοχοΐας το 1930, μετά από επιμονή της λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη και πρωτοβουλία του μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα. Οι μαθητές δεν διδάσκονταν μόνο τις τεχνικές του ασημιού, αλλά και σχέδιο. Σημαντικοί ασημουργοί όπως ο Αλέξανδρος Τζουμάκας δίδαξαν σε αυτή τη σχολή. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησε σε παύση της λειτουργίας της σχολής. Η σχολή άνοιξε ξανά το 1948 για να κλείσει οριστικά στα τέλη της δεκαετίας του '60.

Παράλληλα, η εκμάθηση των διαφόρων παραδοσιακών τεχνών, όπως της ξυλουργικής ή της επεξεργασίας μαρμάρου, μεταφέρθηκε σε κτίρια, ιδιοκτησίας της Μητρόπολης Ιωαννίνων, κοντά στον Άγιο Νικόλαο Κοπάνων. Το κτίριο Γ. Σταύρου στην οδό Ανεξαρτησίας συνέχισε να λειτουργεί ως ορφανοτροφείο-οικοτροφείο μέχρι το 1980...

Στα μέσα της δεκαετίας του '80, το μεγάλο αυτό κτίριο, ιδιοκτησίας της Μητρόπολης Ιωαννίνων, στέγασε διοικητικές υπηρεσίες της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Εκείνη την περίοδο έγιναν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης του κτιρίου από την τότε Νομαρχία Ιωαννίνων, με αφορμή την υπό κατάρρευση στέγη. Με τη μετακόμιση των υπηρεσιών της Ιατρικής στην πανεπιστημιούπολη, το κτίριο έμεινε άδειο για πολλά χρόνια. Μέχρι που, μετά από συνεννόηση της τότε Νομαρχίας και της Μητρόπολης, έγινε η στέγαση των υπηρεσιών της Εκπαίδευσης.

* Καρτ ποστάλ (εκδ. Ιωαννίδης, 1908).  «Ιωαννίνων Ενθύμιον. Τα γιάννενα μέσα από τις καρτποστάλ» του Αν. Παπασταύρου