Δύο δρόμοι, δύο προτομές

Τα Γιάννενα έγραψαν με τον δικό τους τρόπο την ιστορία της εθνικής αντίστασης και του εμφύλιου πολέμου στους δρόμους της πόλης. Σημαντικό ρόλο στην αλλαγή του «οδικού» χάρτη έπαιξε η αναγνώριση της εθνικής αντίστασης 1941-1944 με νόμο που ψηφίστηκε στη Βουλή τον Αύγουστο του 1982.

Το ΠΑΣΟΚ, με μια πολιτικά οξυδερκή κίνηση, προσπάθησε να πετύχει την εθνική συμφιλίωση. Μέχρι και σήμερα, πάντως, η κοινωνία δεν έχει καταφέρει να κατανοήσει το παρελθόν της. Δεν είναι τυχαία ούτε η δυναμική εμφάνιση της «Χρυσής Αυγής» αλλά ούτε και η τροφοδότηση, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, στην πολιτική σκηνή ενός εμφυλιοπολεμικού κλίματος.

Στα Γιάννενα, λοιπόν, το πρώτο κεφάλαιο της όλης ιστορίας γράφεται με εμφυλιακούς όρους το 1958 από τον δήμαρχο Γρηγόρη Σακκά. Λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Ναπολέοντα Ζέρβα, το δημοτικό συμβούλιο δίνει το όνομα του αρχηγού του ΕΔΕΣ σε οδό της πόλης. Με την απόφαση αυτή, η οδός Μανωλιάσσης, η οποία εκτεινόταν πέραν της πλατείας Ομήρου, μετονομάζεται σε Ναπ. Ζέρβα. Στη σχετική συνεδρίαση, οι δημοτικοί σύμβουλοι εξαίρουν την προσωπικότητα του Ζέρβα. «Η πόλις μας και η Ήπειρος εν γένει εις αυτόν οφείλει την σωτηρίαν της από τον συμμοριτισμόν» και «το κίνημά του ήτο το μόνον που ενεφανίσθη ως εθνικόφρον» αναφέρουν δημοτικοί σύμβουλοι.

Σχεδόν 30 χρόνια μετά, το 1985 επί δημαρχίας Χαρίλαου Τόλη, το δημοτικό συμβούλιο παίρνει κατά πλειοψηφία την απόφαση να δώσει στον δρόμο μετά την πλατεία Ομήρου μέχρι την οδό Εφύρας, στα Ζευγάρια, το όνομα του Άρη Βελουχιώτη. Η συνεδρίαση εκείνη ήταν δύσκολη και δηλωτική του διχασμού. Η μείζονα αντιπολίτευση (ΝΔ) εκφράζει τη διαφωνία της, με τον επικεφαλής της Θεόδωρο Γεωργιάδη να διαβάζει στο σώμα αποσπάσματα βιβλίων και δημοσιεύματα κατά του Βελουχιώτη. Η παράταξη προτάσσει δε ως λύση τη «λήθη».

Η πιο επεισοδιακή μάχη όμως στο δημοτικό συμβούλιο έγινε το 1990, όταν πάρθηκε απόφαση για την τοποθέτηση προτομής του Άρη Βελουχιώτη στην πλατεία Ομήρου. Η συζήτηση γίνεται σε τόσο υψηλούς τόνους που καταλήγει σε χειροδικία εκ μέρους του επικεφαλής της αντιπολίτευσης (ΝΔ) Γιώργου Κωνσταντόπουλου σε βάρος του δημοτικού συμβούλου Γιώργου Μάκη με αφορμή τον ρόλο τμήματος του ΕΔΕΣ τα χρόνια της Κατοχής. Νωρίτερα, ο δήμαρχος Φίλιππας Φίλιος είχε επιχειρήσει να κάμψει τις αντιδράσεις λέγοντας: «Σε έναν δρόμο που έχει το όνομα του πρωτοκαπετάνιου φυσικό είναι και δίκαιο να υπάρξει η προτομή του. Δεν χρησιμοποιούμε την πλειοψηφία μας στο δημοτικό συμβούλιο για να ξηλώσουμε την οδό Ναπ. Ζέρβα. Δεν υπήρξε όμως τέτοια σκέψη. Ούτε ζητήσαμε να ιδρύσουμε κανένα μουσείο του ΕΛΑΣ, πράγμα που έγινε αλλού». Στην ίδια συνεδρίαση, η παράταξη της ΝΔ πρότεινε να στηθεί παράλληλα και προτομή του Ζέρβα στην αρχή της ομώνυμης οδού. «Δεν μπορούμε να μιλάμε για αντίσταση και να τη μονοπωλεί το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Εγώ προτείνω να μπει η προτομή του στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα στην ‘Αίγλη’ και του Άρη Βελουχιώτη στην πλατεία Ομήρου» ανέφερε ο  κ. Κωνσταντόπουλος. Η πρόταση δεν έγινε αποδεκτή.

Λίγα χρόνια αργότερα, το δημοτικό συμβούλιο επί δημαρχίας Τάσου Παπασταύρου (ΝΔ) θα αποδώσει την ανάλογη τιμή στον Ναπ. Ζέρβα, με την αντιπολίτευση να διαφωνεί.

Η προτομή του Άρη Βελουχιώτη, λοιπόν, τοποθετήθηκε το 1991 στην πλατεία Ομήρου και αποτελεί δημιούργημα του γιαννιώτη γλύπτη Κώστα Καζάκου, ο οποίος είχε φτιάξει τον ανδριάντα του Βελουχιώτη στη Λαμία. Η προτομή του Ναπολέοντα Ζέρβα διά χειρός του Πέτρου Μωραΐτη στήθηκε το 2000 στο παρκάκι της «Αίγλης», στην αρχή της ομώνυμης οδού. Και κάπως έτσι το αφήγημα της εθνικής αντίστασης πήρε σάρκα και οστά στους δρόμους της πόλης.

* Η φωτογραφία είναι του σπουδαίου φωτογράφου Κώστα Μπαλάφα. Ο Άρης Βελουχιώτης και ο Στέφανος Σαράφης μπαίνουν στα Γιάννενα τον Δεκέμβριο του 1944