Αειφορία: Νέα φιλοσοφία ή πράσινος νεοφιλελευθερισμός;

Του Θουκυδίδη Μουτσόπουλου*

Τα τελευταία χρόνια οι όροι « Αειφορία», « Βιωσιμότητα» και «Πράσινη Ανάπτυξη» κυριάρχησαν στον δημόσιο λόγο. Η στροφή αυτή προς τα θέματα περιβάλλοντος και ανθρωπισμού, σε κάποιους δημιουργεί την ελπίδα ότι πιθανώς να δομείται ένα σύστημα πιο ανθρώπινο. Από άλλους ερμηνεύεται σαν μια όψιμη και ευκαιριακή «πράσινη» μετάλλαξη του νεοφιλελευθερισμού. Η καχυποψία αυτή εκτινάσσεται όταν τα πρόσωπα και οι οργανισμοί που υπερθεματίζουν σχετικά, δεν πείθουν ούτε για τα ηθικά ούτε για τα οικολογικά εχέγγυα τους.

Ισχύουν και τα δύο, δηλαδή, ενώ η Αειφορία είναι ξεκάθαρα ένα νέο πολιτικό, αναπτυξιακό, και τεχνο-οικονομικό πλαίσιο ουσίας, αυτό δεν αναιρεί την συχνά ευκαιριακή-επικοινωνιακή εκμετάλλευση του όρου, η οποία φτάνει ενίοτε να γίνεται «πράσινη» απάτη. Με μια σύντομη αναδρομή από τη δεκαετία του 1980, μέχρι το σημερινό διεθνές περιβάλλον πολλαπλών κρίσεων, θα εξετάσουμε ποια είναι το ουσιαστικά Αειφόρο παράδειγμα και γιατί είναι κρίσιμης σημασίας η υιοθέτησης του, αλλά και ποιες είναι οι ψευδεπίγραφες στρεβλώσεις.

Ο όρος Αειφόρος Ανάπτυξη ήρθε για πρώτη φορά ευρέως στην επικαιρότητα το 1987 όταν η Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, δημοσίευσε την Έκθεσή της με τίτλο: «Το Κοινό μας Μέλλον». Η Επιτροπή είχε συσταθεί κατόπιν πρωτοβουλιών του Ο.Η.Ε. και της Σουηδίας, υπό την πίεση των τεράστιων περιβαλλοντικών προβλημάτων που είχε δημιουργήσει η μανιακή «οικονομική δραστηριότητα» δεκαετιών, η οποία συσσώρευε πλούτο στον προηγμένο κόσμο, χωρίς να καταπολεμάται η ακραία φτώχεια στον αναπτυσσόμενο. Στην Έκθεση παρουσιάζονταν οι προαναφερθείσες προκλήσεις, και ορίζεται η Αειφόρος Ανάπτυξη σαν ένα πλαίσιο συγχρόνως Οικολογικό, Πολιτικό και Οικονομικό που συνοψίζεται ως: «Ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενιών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες.» Κυρίαρχες έννοιες είναι: η Ελάχιστη χρήση Πόρων, η Κοινωνική Ισότητα και η Συμμετοχική Δημοκρατική Διακυβέρνηση.

Η Έκθεση αυτή έχει μείνει γνωστή και ως Brundtland Report, καθώς Επικεφαλής της Επιτροπής ήταν η Gro Harlem Brundtland, Νορβηγίδα γιατρός εξειδικευμένη σε θέματα Δημόσιας Υγείας, και πολιτικός του Νορβηγικού Εργατικού Κόμματος που έχει υπηρετήσει ως Υπουργός Περιβάλλοντος και ως η πρώτη γυναίκα Πρωθυπουργός της Νορβηγίας. Ο συμβολισμός είναι σαφής: Η Αειφορία συνδέεται άρρηκτα και αποτελεί μετεξέλιξη του Σκανδιναβικού μοντέλου Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, θέτοντας πλέον ως απόλυτη προτεραιότητα τα θέματα Οικολογίας και Δημόσιας Υγείας, τα οποία ούτως ή άλλως συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους, στη θέση της νεοφιλελεύθερου τύπου Οικονομικής Ανάπτυξης-Διόγκωσης με όρους Α.Ε.Π.

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν η προσπάθεια για προβολή του νέου Αναπτυξιακού αφηγήματος ήταν συνεχής, αλλά χωρίς εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η απόλυτη επικράτηση του Αμερικάνικου νεοφιλελευθερισμού ήταν τόσο σαρωτική που δεν άφηνε περιθώρια  για εναλλακτικά αφηγήματα. Πρόβαλε το πλαστικό όνειρο της δημοσιότητας, της γρήγορης επιτυχίας και του πλουτισμού, και κυρίως της υπερκατανάλωσης. Το πρότυπο αυτό υποστηρίζονταν από τεράστια επιχειρηματικά συμφέροντα, καθώς και από δομημένη πολιτική προπαγάνδα που παρουσίαζε την υποτιθέμενη αυτή «ελεύθερη αγορά» σαν δήθεν προαπαιτούμενο για τη Δημοκρατία. Σημαντικό ρόλο και για την απόλυτη ιδεολογική – φιλοσοφική ηγεμονία του Αμερικάνικου νεοφιλελευθερισμού έπαιξε, εξ’ αντανακλάσεως, και η κατάρρευση και η πλήρης απομυθοποίηση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού.

Όμως καταλυτικές ήταν και οι αδυναμίες που έδειξε ότι έχει το μητρικό αφήγημα της Αειφορίας, η Σοσιαλιστική Δημοκρατία: Στη μεν Νότια Ευρώπη κυρίως, εκφυλίστηκε σε λαϊκισμό, σε ένα πολιτικό Χρηματιστήριο όπου το Κόμμα πλειοδοτεί παροχές πολυτελείας δημιουργώντας Δημόσιο Χρέος, προκειμένου να εξαγοράσει τις ψήφους των πολιτών. Στην δε Δυτική Ευρώπη εξελίχθηκε σε ξεκάθαρο νεοφιλελευθερισμό, όπου η ασυδοσία των επιχειρήσεων και των χρηματαγορών, και η παράλληλη αποδυνάμωση των Δημόσιων θεσμών, ήταν καταστροφική. Στην Ελλάδα είδαμε και τις δύο εκφάνσεις του φαινομένου εκφυλισμού της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας.

Από το 2007 και μετά, οι αλλεπάλληλες ισχυρότατες κρίσεις έφεραν νομοτελειακά την ευρεία αμφισβήτηση  του επικρατούντος οικονομικού–πολιτικού μοντέλου: Η χρηματο – οικονομική κρίση συντάραξε την παγκόσμια οικονομία, ενώ η «μεσοπρόθεσμη» Κλιματική αλλαγή, αποδείχτηκε ξεκάθαρα ανθρωπογενής επείγουσα Κλιματική κρίση, η οποία  άρχισε να δημιουργεί καύσωνες, πλημμύρες, και σοβαρή διαταραχή στην πρωτογενή παραγωγή, νωρίτερα από ότι είχε επισήμως προβλεφθεί. Ακολούθησε η κρίση δημόσιας υγείας που προκάλεσε ο covid-19 και εσχάτως η παρούσα Ενεργειακή κρίση.

Εν μέσω ρευστού σκηνικού και της μεγάλης πίεση που φέρνει σε όλους μας η μεγάλη Ενεργειακή-Οικονομική κρίση, είναι σημαντική η ψύχραιμη ανάγνωση της πραγματικότητας: Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές μας έφεραν ως εδώ, άσχετα αν αυτό-περιγράφονταν ως τέτοιες ή ως Σοσιαλιστικές, Προοδευτικές ή αλλιώς, και δεν μπορούν πλέον να συνεχιστούν. Η απαράδεκτη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν ήταν παρά η σπίθα της πιο πρόσφατης έκρηξης. Πολιτικό,  αναπτυξιακό και  στρατηγικό μονόδρομο αποτελεί η Αειφορία, και η κύρια πρακτική υλοποίηση αυτής είναι η Ενεργειακή Μετάβαση, που πρέπει να γίνει σε πραγματικό και όχι ονομαστικό πνεύμα Βιωσιμότητας και Ανθεκτικότητας:

Η εξοικονόμηση Ενέργειας είναι επιβεβλημένη, καθώς οι τεράστιες ανάγκες για Ενέργεια στις οποίες οδήγησαν οι προηγούμενες δεκαετίες υπερκαταναλωτισμού δεν είναι Βιώσιμες, όχι όμως εις βάρος των ασθενών οικονομικά ομάδων. Η μετάβαση από τους υδρογονάνθρακες στις Α.Π.Ε. είναι επιβεβλημένη περιβαλλοντικά, αλλά και ξεκάθαρος Στρατηγικός μονόδρομος. Ας ελπίσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα Έθνη–Κράτη θα σταματήσουν την αυτό-γελοιοποίηση βαφτίζοντας «πράσινες» τις νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων, τις συνεχείς επενδύσεις σε υποδομές φυσικού αερίου, ακόμα και τα πυρηνικά (!). Το ζητούμενο και σε Εθνικό και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο σήμερα είναι η χάραξη ουσιαστικής Στρατηγικής, χωρίς αντιφάσεις, και η αυστηρότατη Νομική-Οικονομική-Περιβαλλοντική–Χωροταξική Ρύθμιση των Πάρκων  Ανανεωσίμων, καθώς και της Αγοράς και των Δημοσίων Δικτύων Ενέργειας. Οι πολίτες και οι Δήμοι, είτε κατά μόνας είτε βέλτιστα συνεργαζόμενοι σε Ενεργειακές Κοινότητες, πρέπει να επενδύσουμε στην Ενεργειακή μας μετάβαση. Είναι η μόνες επιλογές που θα μας εξασφαλίσουν, όχι μόνο προστασία του Περιβάλλοντος και της Δημόσιας Υγείας, αλλά και την Οικονομική και Πολιτική μας χειραφέτηση.

* Ο Θουκυδίδης Μουτσόπουλος, είναι Επικεφαλής και Υπεύθυνος Στρατηγικού & Αναπτυξιακού Σχεδιασμού της νεοσύστατης Αυτοδιοικητικής Παράταξης «Αειφόρος Ήπειρος». Είναι Διπλ. Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Α.Π.Θ. με εμπειρία και μετεκπαιδεύσεις σε αντικείμενα Ενέργειας και Πληροφορικής σε Ελλάδα και Βόρεια Ευρώπη. Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού σε Δημόσια Διοίκηση και Στρατηγική, με εξειδίκευση σε θέματα Αειφόρου Ανάπτυξης και Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Πολιτικής από το Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης.  

(photo credit: Scopio-Steven Alisson)