3 Οκτωβρίου 1943, πρωί.

Το πιο κοινότοπο πράγμα που μπορεί να πει κανείς για την 3η Οκτωβρίου και το ορόσημό της στην ιστορία, είναι «ημέρα μνήμης». Αυτό το γνωρίζουν καλά οι επιζήσαντες της θηριωδίας των ναζί, η οποία επαναλήφθηκε ουκ ολίγες φορές στην Ήπειρο, αλλά και σε όλη την Ευρώπη, από τις «επίλεκτες μονάδες» τους και τους κατά τόπους συνεργάτες τους (που στην συντριπτική τους πλειοψηφία έγιναν μετέπειτα ταγοί και εξουσιαστές, ειδικά στην Ελλάδα).

Οι 92 άνθρωποι που δολοφονήθηκαν από τους άνδρες της Βέρμαχτ, δυστυχώς δεν ήταν οι μόνοι. Ήταν όμως μια πολύ σκληρή υπενθύμιση ότι ο κατακτητής είναι κατακτητής και ότι όλοι, σε μια κατοχή, είναι στόχοι.

Η 3η Οκτωβρίου ήταν Κυριακή. Τα αντίποινα της εκτέλεσης του αντισυνταγματάρχη Γιόσεφ Ζάλμινγκερ, ο οποίος ανήκε στον κύκλο στενών συνεργατών του Χίτλερ, ανέλαβε το 79ο Εφεδρικό Τάγμα με διοικητή τον Άλφρεντ Σρόπελ, μετά από διαταγή του Χιούμπερτ Λαντς, διοικητή της μεραρχίας «Έντελβαϊς».

Ο Λαντς στη δίκη της "Νοτιοανατολικής υπόθεσης" στη Νυρεμβέργη

Ο Λαντς τελείωσε τη ζωή του στα 86 του, ως μέλος των «Φιλελεύθερων Δημοκρατών» στη Γερμανία, αφού εξέτισε ποινή μόλις πέντε ετών, καταδικασμένος στη Νυρεμβέργη. Ήταν αδίστακτος μιλιταριστής, και η πολιτική του θέση που τον έφερε εμπλεκόμενο ακόμα και στις συνωμοσίες κατά του Χίτλερ, δεν του… απαγόρευσε να δώσει την εντολή για πολλαπλές δολοφονίες αμάχων, με ιδιαίτερα σκληρό τρόπο. Υπό τη διοίκησή του άλλωστε, έγινε η σφαγή των Ιταλών στην Κεφαλλονιά. Ο καθηγητής Κριστοφ Σμινκ-Γκουστάβους, στο βιβλίο του «Μνήμες Κατοχής ΙΙΙ» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ισνάφι», παρατηρεί ότι η σφαγή των Λιγκιάδων αποτελεί σκάνδαλο συγκάλυψης, καθώς οι φάκελοι αρχειοθετήθηκαν χωρίς δίκη, από εισαγγελείς που υπήρξαν μέλη του NSDAP από το 1933…

Πριν από 2,5 χρόνια, το επίσημο γερμανικό κράτος ζήτησε για πρώτη φορά συγγνώμη για το έγκλημα. Ο πρόεδρος της Γερμανίας Γιόακιμ Γκάουκ είπε, αφού είχε καταθέσει στεφάνι στο μνημείο στους Λιγκιάδες: «Επιθυμώ να αρθρώσω, αυτό που δράστες, αλλά και πολιτικά υπεύθυνοι τόσων πολλών χρόνων στη μεταπολεμική περίοδο δεν ήθελαν, ή δεν μπόρεσαν να προφέρουν, ότι δηλαδή τα όσα συνέβησαν εδώ ήταν κτηνώδης αδικία και με αίσθημα ντροπής και πόνου, ζητώ από τις οικογένειες των δολοφονηθέντων ‘συγγνώμη’».

Οι Λιγκιάδες και συνολικά η ηπειρώτικη γη δεινοπάθησε από τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους, που αργότερα επέστρεψαν ως εξουσιαστές και η μαύρη τους κληρονομιά φτάνει μέχρι σήμερα. Σε πολιτικό επίπεδο, η συζήτηση για τις γερμανικές αποζημιώσεις παραμένει ζωντανή, έστω και ενίοτε με υπερβολές ή με αφορισμούς, ανάλογα την εμπλεκόμενη πλευρά.

Αυτά όμως τα πρωινά, όπως της 3^ηςΟκτωβρίου του 1943, απειλούν πάντα με επιστροφές:όταν χάνεται η μνήμη των γεγονότων και των αιτιών τους.

Το μνημείο

Το 2005 εγκαταστάθηκε το μνημείο στους Λιγκιάδες, φτιαγμένο από τον πατρινό γλύπτη Στάθη Λεοντή. Το μνημείο αναγράφει συνολικά 85 ονόματα ανθρώπων.

Το μνημείο του ολοκαυτώματος

Η έκθεση για τις καταστροφές και τα θύματα

Η τραγωδία των Λιγκιάδων καταγράφηκε στον τόμο «Έκθεσις των γενομένων ζημιών εν γένει Ηπείρου από της κηρύξεως του Ελληνο-ιταλικού πολέμου (28-10-40) μέχρι της τελικής απελευθερώσεώς της, Οκτώβριος 1944». Εκεί, αναφέρονται 82 άνθρωποι που οι ναζί σκότωσαν εν ψυχρώ. Αργότερα αναθεωρήθηκε ο αριθμός στους 92, ενώ στις πρώτες αναφορές της γερμανικής στρατιωτικής αστυνομίας αναφέρονται ως θύματα «50 άμαχοι». Μεταξύ τους ήταν 34 παιδιά, ηλικίας 6 μηνών έως 11 χρονών, 37 γυναίκες 30 έως 64 ετών και 11 άνθρωποι άνω των 70 ετών. Οι διαφορές έχουν κυρίως να κάνουν με τον τόπο όπου έχασαν τη ζωή τους άμαχοι (στο χωριό ή στη γύρω περιοχή), στο πλαίσιο όμως της ίδιας διαταγής αντιποίνων από τους ναζί.

Στην έκθεση καταγράφονται όλες οι απώλειες και οι εκτελεσθέντες από τους Γερμανούς, ανά επαρχία. Στην επαρχία Δωδώνης, όπου υπάγονταν και τα Γιάννενα, η καταμέτρηση, η οποία γνώρισε κάποιες αναθεωρήσεις αργότερα, ήταν η ακόλουθη.

Περιοχή Ιωαννίνων

α/α	Πόλις ή Χωρίον Οικογένειαι	Καείσαι Οικίαι	Εκτελεσθέντες
1.	ΙΩΑΝΝΙΝΑ .. .. .. 4.097	136	6
2.	ΜΠΙΖΑΝΙ .. .. .. .. 60	39	2
3.	ΜΠΑΦΡΑ .. .. .... 74	-	1
4.	ΝΕΟΚΑΙΣΣΑΡΕΙΑ… 83	-	1
5.	ΠΕΔΙΝΗ .... .. .... 145	180	1
6.	ΚΡΥΦΟΒΟ .. .. .... 70	90	5
7.	ΚΟΥΤΣΕΛΙΟ .... .. 140	-	2
8.	ΠΕΤΡΑ .... .... .. 79	23	-
9.	ΣΕΡΒΙΑΝΑ ..... .. 74	-	2
10.	ΡΑΒΕΝΙΑ ... 45	62	1
	Σ Υ Ν Ο Λ Ο Ν ..... 4.867	530	21

Περιοχή Κουρέντων

α/α	Πόλις ή χωρίον Οικογένειαι	Καείσαι Οικίαι	Εκτελεσθέντες
1.	ΑΕΤΟΠΕΤΡΑ .. .... 76	44	4
2.	ΑΣΦΑΚΑ .... .. .... 62
3.	ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΝ.... 42	42	-
4.	ΔΡΑΓΟΨΑ .. .. .... 70	-	3
5.	ΚΟΥΡΕΝΤΑ .... .... 102	-	1
6.	ΜΕΓΑΛΟ ΜΠΙΣΔΟΥΝΙ 108	-	-
7.	ΝΕΓΡΑΔΕΣ .. .. ... 60	23	-
8.	ΣΟΥΛΟΠΟΥΛΟΝ .. . 40	37	2
9.	ΡΟΔΟΤΟΠΙ .... .... 140	114	6
10.	ΒΡΟΣΥΝΗ .. .. ..... 66	57	-
11.	Λ Ι ΓΟΨΑ .. .. .. .... 80	-	2
12.	ΧΙΝΚΑ ..... .. .. .. 95	74	-
ΣΥΝΟΛΟΝ 941		391	15

περιοχή Κατσανοχωρίων

α/α	Πόλις ή χωρίον	Οικογένειαι	Καείσαι Οικίαι	Εκτελεσθέντες
1.	ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ	160	59	1
2.	ΚΑΛΕΝΤΖΙ	104	131	2
3.	ΑΕΤΟΡΡΑΧΗ -ΛΑΖΑΝΑ .	53	29	1
	Σ Υ Ν Ο Λ Ο Ν.	317	219	4

περιοχή Μαλακασίου

α/α	Πόλις ή χωρίον Οικογένειαι Καείσαι Οικίαι		Εκτελεσθέντες
1.	ΠΕΤΡΟΒΟΥΝΙ…… 172	120	1
2.	ΧΟΥΛΙΑΡΑΔΕΣ…… 155	104	-
3.	ΜΙΧΑΛΙΤΣΙ…….. 127	80	-
4.	ΠΡΟΣΗΛΙΟΝ…… 80	-	7
5.	ΣΥΡΡΑΚΟΝ…… 350	4	6
6.	ΚΑΛΑΡΡΥΤΑΙ…. 225	17	6
7.	ΒΑΘΥΠΕΔΟΝ….. 79	65	1
8.	ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ…… 127	9	2
9.	ΚΡΑΨΗ – ΒΑΞΗ…. 175	33	1
10.	ΜΕΓΑΛΗ ΓΟΤΙΣΤΑ… 160	40	1
11.	ΜΙΚΡΑ ΓΟΤΙΣΤΑ…. 132	95	7
12.	ΚΡΥΟΒΡΥΣΙΣ και (ΚΑΜΠΕΡΑΓΑ) 56	31	1
13.	ΜΟΥΖΑΚΑΙΟΙ….. 70	64	-
14.	ΜΕΓ. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ… 190	179	15
15.	ΜΙKP0 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ……. 80	-	7
16.	ΜΟΝΟΛΙΘΙ…….. 120	67	6
17.	ΠΛΑΤΑΝΟΥΣΑ…… 230	95	-
	ΣΥΝΟΛΟΝ 2.528	1.004	61

περιοχή Πεστών

α/α	Πόλις ή Χωρίον	Οικογένειαι	Καείσαι Οικίαι	Εκτελεσθέντες
1.	ΤΕΡΟΒΟΝ	180	128	22
2.	ΣΚΛΗΒΑΝΗ	145	35	9
3.	ΒΑΡΛΑΑΜ	61	-	3
4.	ΛΑΓΑΤΟΥΡΑ	60	7	3
5.	ΜΟΥΛΕΣ	50	27	2
6.	ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ	47	2	6
7.	ΠΕΣΤΑ	69	-	1
	ΣΥΝΟΛΟΝ	612	199	46

περιφέρεια Ζαγορίου

α/α	Χωρία Οικίαι υπάρχουσαι		Καταστραφείσαι Οικίαι	Εκτελεσθέντα άτομα
1.	Ασπράγγελοι	140	122	-
2.	Ελάτη	70	57	-
3.	Άνω Σουδενά	93	8	-
4.	Τρίστενον	154	142	6
5.	Γρεβενίτιον	295	295	16
6.	Φλαμπουράρη	92	87	6
7.	Ελατοχώρι	65	65	3
8.	Μακρύνον	41	41	1
9.	Καστανών	31	25	-
10.	Δόλιανη	135	135	5
11.	Λεπτοκαρυαί	70	54	1
12.	Φραγγάδες	120	80	-
13.	Καλωτά	87	65	3
14.	Μανασή	38	37	1
15.	Καμνιά	33	33	-
16.	Καβαλάρι	43	43	6
17.	Συνοικισμός Καρυές	33	33	-
18.	Δεμάτι	110	46	1
19.	Πέτρα - Συν. Σίτσαινα 118		54	3
20.	Μεσοβούνι		2	7
21.	Λυγγιάδες	69	69	82
22.	Βωβούσα	84	83	2
23.	Λάϊστα	90	60	2
24.	Ηλιοχώρι	45	30	1
25.	Βρυσοχώρι	90	40	-
	ΣΥΝΟΛΟΝ	2.146	1706	146