Τα Γιάννενα στο στόχαστρο των αεροπλάνων

Το πρώτο εξάμηνο της εμπλοκής της Ελλάδας στον  Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο άφησε πολύ έντονα τα αποτυπώματά του στα Γιάννενα. Η πόλη υπήρξε στόχος των βομβαρδισμών, τόσο από τους Ιταλούς, όσο και από τους Γερμανούς αργότερα.

Η πόλη έγινε σημείο αναφοράς και στη διεθνή ειδησεογραφία. Το Associated Press συνόδευσε το τηλεγράφημά του για τους βομβαρδισμούς, με τη φωτογραφία από «κατεστραμμένο κτίριο των Ιωαννίνων», τον Ιανουάριο του 1941. Η τοποθεσία του κτιρίου δεν έχει ταυτοποιηθεί ακόμα, μέχρι σήμερα.

«Κτίριο βομβαρδισμένο στα Γιάννενα», φωτογραφία του Associated Press με ημερομηνία 31 Ιανουαρίου 1941

Από τις πρώτες μέρες του πολέμου,  το Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, η ιταλική αεροπορία ξεκίνησε τις επιχειρήσεις της χτυπώντας στην καρδιά του αστικού ιστού. Το στρατιωτικό νοσοκομείο στο Ιτς Καλέ για παράδειγμα, ήταν ένας από τους στόχους. Βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το Βυζαντινό Μουσείο. Το κτίριο άντεξε στους βομβαρδισμούς, αλλά κατεδαφίστηκε μετά τον πόλεμο.

Το στρατιωτικό νοσοκομείο στο Ιτς Καλέ βομβαρδίστηκε το βράδυ της 5^ης Νοεμβρίου 1940. Ο Πέτρος Αποστολίδης, γιατρός που υπηρετούσε στο νοσοκομείο, περιγράφει τα «προεόρτια», με την τοποθέτηση αντιαεροπορικού προβολέα στον περίβολο του νοσοκομείου και τις διαμαρτυρίες των γιατρών: «Αντιαεροπορικό όπλο στο νοσοκομείο! Θα το έκανε στόχο των αεροπλάνων και προπαντός δικαιολογία γι’ αυτούς να μη σέβονται ούτε νοσοκομείο ούτε τίποτε…».

Τότε, το στρατιωτικό νοσοκομείο. Σήμερα, το Βυζαντινό μουσείο

Ο προβολέας έγινε όντως στόχος. «Το αεροπλάνο ήρθε με βολ πλανέ, με σβησμένη μηχανή, από την κατεύθυνση του Δρίσκου, γι’ αυτό και δεν το πήρε είδηση κανένας, έριξε τις βόμβες του, έβαλε μπροστά τη μηχανή του και εξαφανίστηκε» συμπληρώνει ο Αποστολίδης. Η επιδρομή άφησε ένα νοσηλευόμενο, νεκρό.

Οι επιδρομές συνεχίστηκαν, όπως και τα θύματα.

Ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος του 1940, αλλά και ο Ιανουάριος του 1941 είχαν αρκετά περιστατικά. Σε κτίρια της πόλης όπως το ξενοδοχείο Ακροπόλ, είχαν κατασκευαστεί υπόγεια καταφύγια, στα οποία κατέφευγαν οι πολίτες.

«Εκεί βρισκόταν όλο το γενικό στρατηγείο του αλβανικού μετώπου. Είχαν φτιάξει τσιμεντένια κλουβιά εσωτερικά, δηλαδή μέσα από τα τοιχία, πάχους 50-70 εκατοστών» περιγράφει στον Κριστόφ Σμινκ-Γκουστάβους ο Αχιλλέας Καλογερίδης, της οικογένειας που είχε το «Ακροπόλ» (το σημερινό κτίριο της Alpha bank στην πλατεία).

Αρκετά νεόκτιστα κτίρια της εποχής, διέθεταν ενισχυμένα υπόγεια. Ένα από αυτά ήταν η οικία του εμπόρου Δούμα. «Στο υπόγειο φτιάχτηκε ένα μεγάλο καταφύγιο με ενισχυμένους τοίχους από οπλισμένο μπετόν και ειδικές σιδερένιες πόρτες που έκλειναν ερμητικά» λέει ο γιος του Δημητρίου Δούμα, στον Κριστόφ Σμινκ-Γκουστάβους.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Καλογερίδη, οι ιταλικές επιδρομές «δεν προξενούσανε μεγάλες ζημιές» (ωστόσο υπάρχουν αρκετές καταγραφές με θύματα και ζημιές). Δεν συνέβαινε το ίδιο πάντως με τις γερμανικές, με πιο τραγική, την επίθεση της 20^ης Απριλίου του 1941, μέρα της «δεύτερης ανακωχής», η οποία καταχωρήθηκε και ως η παράδοση του ελληνικού στρατού, από τον Τσολάκογλου, στο Βοτονόσι.

Τα Γιάννενα και η Άρτα βομβαρδίζονταν επί τριήμερο σχεδόν από την αεροπορία των ναζί και των Ιταλών.

«Σε ένα βομβαρδισμό η δόνηση ήταν τόσο σφοδρή που γνωματεύσανε οι στρατιωτικοί που ήταν μαζί μας στο καταφύγιο, ότι βγαίνοντας δεν θα βρούμε το ξενοδοχείο» λέει ο Αχ. Καλογερίδης στις «Μνήμες Κατοχής ΙΙ»

 Το πιο καίριο χτύπημα ήταν αυτό στην Ακαδημία, όπου στεγαζόταν το Β΄ στρατιωτικό νοσοκομείο της πόλης. Η ριπή του βομβαρδισμού ξεκίνησε από την Ακαδημία και έφτασε στο Ρολόι, σκοτώνοντας 50 άτομα μόνο στο νοσοκομείο.

Ένα άλλο σημείο της πόλης που καταστράφηκε, ήταν το ρώσικο προξενείο, στη σημερινή συμβολή των οδών Βηλαρά και Τσακάλωφ.

To ρωσικό προξενείο κατεστραμμένο και το ίδιο σημείο της πόλης, σήμερα

Άλλες μαρτυρίες, αναφέρουν ως κατεστραμμένη μερικώς την οικία Μετκόβεη, στην περιοχή του μετέπειτα θερινού Ορφέα.

Σύμφωνα με τη μελέτη Δοξιάδη, τα Γιάννενα «ήταν ένας από τους κυριώτερους στόχους της Αεροπορίας του Άξονος. Το ένα τρίτον της πόλεως, τα μεγαλύτερα σχολεία και τα νοσοκομεία, ήσαν τα θύματα των βομβαρδισμών».

Στο σχετικό χάρτη από την έκδοση «Αι θυσίαι της Ελλάδος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» που επιμελήθηκε ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης το 1946 εμφανίζονται σε κλίμακα τα άθικτα, τα κτίρια με ελαφρές ζημιές και αυτά με σφοδρές και τελείως κατεστραμμένα. Εκεί διακρίνονται μεταξύ άλλων οι καταστροφές στο σημερινό Παλλάδιο και λίγο πιο κάτω, προς την Αραβαντινού, στη γωνία της σημερινής Γιοσέφ Ελιγιά με την Αβέρωφ, στην περιοχή του παλιού ρωσικού προξενείου και του Αρχιμανδρειού, στην Ακαδημία, αλλά και διάσπαρτα, προς την περιοχή της ΚΑ’ Φεβρουαρίου.