Δοκιμάζοντας τρούφες και κρασιά στην Άλμπα

Ένα ταξίδι δεν είναι απλώς μια μετάβαση. Είναι γνωριμία με τόπους και ανθρώπους, είναι ιδέες, είναι εμπειρίες, είναι εικόνες και εντυπώσεις, είναι έμπνευση. Κάθε ταξίδι συνδέεται με μια πλούσια θεματολογία: από την τουριστική βιομηχανία μέχρι τις συγκοινωνίες, από τη γεωγραφία μέχρι την ιστορία, από τη λογοτεχνία μέχρι την τέχνη και από την οικονομική και κοινωνική οργάνωση μέχρι την οικολογία.

Στο πλαίσιο συνεργασίας του με τον «Τύπο Ιωαννίνων», ο Γιάννης Παπαδημητρίου, δικηγόρος και ένας άνθρωπος με μεγάλη διαδρομή στην πολιτική ζωή του τόπου και στα κινήματα, γράφει «για τα δικά μας ταξίδια», για περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς προορισμούς, για τόπους που έχει επισκεφθεί ή σκοπεύει να επισκεφθεί. Και πάντα με την ιδιαίτερη αυτή ματιά του, που βάζει στο επίκεντρο τον ταξιδιώτη και όχι τον τουρίστα.

Προορισμός αυτής της εβδομάδας, η Άλμπα της Ιταλίας.

typos-i

Του Γιάννη Παπαδημητρίου

Ο βροχερός Νοέμβριος είναι μήνας έντονων συγκινήσεων για τους απανταχού μανιταρόφιλους. Δικαιωματικά θα ταξιδέψουμε στο Πιεμόντε της βόρειας Ιταλίας για να επισκεφθούμε την Άλμπα, τη θεωρούμενη παγκόσμια πρωτεύουσα του διασημότερου και ακριβότερου μανιταριού, της λευκής τρούφας (tartufo bianco).

Χτισμένη στη λοφώδη περιοχή Λάνγκε, μεταξύ Απεννίνων και Άλπεων, η πόλη αποτέλεσε σημαντικό στρατηγικό και εμπορικό κέντρο κατά τη ρωμαϊκή περίοδο υπό το όνομα Alba Pompeia και, μετά από την κατάλυσή της, ακολούθησε τη μοίρα του κατατεμαχισμού της ιταλικής χερσονήσου.

Ελεύθερη πόλη στο πλαίσιο της Λίγκας της Λομβαρδίας τον 11^ο αιώνα και αιώνια αντίπαλος του γειτονικού Άστι για τον έλεγχο της κοιλάδας του Τανάρο, αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των τοπικών ηγεμόνων αλλά και των μεγάλων δυνάμεων της εποχής αργότερα, λ.χ. μεταξύ Γάλλων και Ισπανών κατά τον 16^ο αιώνα, η Άλμπα αναγκάστηκε γρήγορα να οχυρωθεί ενώ έγινε γνωστή και ως «η πόλη των 100 πύργων».

Η αναγέννησή της συντελέστηκε υπό την εξουσία του βασιλικού οίκου της Σαβοΐας στο Πιεμόντε ενώ η επαναστατική διάθεση των κατοίκων της εκδηλώθηκε και το 1796, με αφορμή την άφιξη των στρατευμάτων του Ναπολέοντα, που ωστόσο γρήγορα τους απογοήτευσε, και το 1944, όταν απελευθερώθηκε για 23 μέρες από τους αντιφασίστες παρτιζάνους. Το κλίμα της εποχής περιγράφεται στα μυθιστορήματα του Φενόλιο «Οι 23 μέρες της Άλμπα» και «Τζόνι ο παρτιζάνος».

Καθόλου άδικα η πόλη φέρει τον τίτλο της «Δημιουργικής πόλης για τη γαστρονομία» της Unesco, καθώς σε αυτή κυρίως τη δραστηριότητα οφείλει τη σύγχρονη ακμή της. Ξεκινάμε από τη λευκή τρούφα, που ήταν περιζήτητη στα ρωμαϊκά συμπόσια, περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο και υμνήθηκε από τον Γιουβενάλη. Στο παρελθόν έχει αποκληθεί «άρωμα του έρωτα», λόγω των αποδοθεισών σ’ αυτή αφροδισιακών ιδιοτήτων, αλλά και «τροφή του διαβόλου». Το 1788 ο μυκητολόγος Πίκο την ονόμασε Tuber Magnatum και, με την προσθήκη του δικού του ονόματος, έγινε γνωστή ως «Tuber Magnatum Pico».

Η ετήσια διεθνής έκθεση Fiera Nazionale Tartufo Bianco d' Alba, καθιερωμένη το 1928 και προγραμματισμένη να συμπίπτει με την περίοδο της συγκομιδής (ανοίξτε και το https://www.fieradeltartufo.org/en/) θα διαρκέσει φέτος μέχρι τις 3 Δεκεμβρίου.

Κάθε σαββατοκύριακο λειτουργεί στην πόλη μεγάλη αγορά φρέσκων μανιταριών, όπου, υπό τον αυστηρό ποιοτικό έλεγχο της επιτροπής εμπειρογνωμόνων, οι τριφολάου, δηλαδή οι τρουφοσυλλέκτες, εκθέτουν και πωλούν τα ευρήματά τους. Μαζί με τους υπόλοιπους γευστικούς θησαυρούς της περιοχής, ενώ η έκθεση πλαισιώνεται από επιδείξεις υψηλής γαστρονομίας και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Τέλος, πριν από πέντε μέρες, στο γειτονικό Γκρινζάνε Καβούρ, στον οικογενειακό πύργο του αρχιτέκτονα της ιταλικής ενοποίησης και στη συνέχεια πρώτου πρωθυπουργού της χώρας Καμίλο Καβούρ, έγινε και η ετήσια δημοπρασία τρούφας με ιδιαίτερα υψηλές τιμές.

Ως εκ τούτου, το κυνήγι της πατατόμορφης λευκής τρούφας αποτελεί επικερδή δραστηριότητα για πολλούς κατοίκους της περιοχής. Βρίσκεται θαμμένη στο χώμα σε βάθος 15-30 εκατοστών κοντά σε ορισμένα είδη δέντρων, με τα οποία, ως μύκητας, συμβιώνει, κυρίως βελανιδιές και φουντουκιές. Ο ανεκτίμητος βοηθός ενός τριφολάου είναι ο πανάκριβος, ειδικά εκπαιδευμένος, σκύλος. Τα γουρούνια, ήμερα και άγρια, έχουν έμφυτο το ένστικτο του κυνηγού αλλά είναι αδύνατο να τα εκπαιδεύσει κανείς να μη τρώνε τις τρούφες!

Η τρούφα, καθαρισμένη προσεκτικά και κομμένη σε λεπτές φέτες, αποτελεί συνοδευτικό καρύκευμα σε ζυμαρικά, ριζότα, ομελέτες κλπ. και διατηρείται επί 10 το πολύ μέρες σε θερμοκρασία 3-6 βαθμών. Η οσμή της θυμίζει τυρί και η γεύση της καρύδι και επ’ ουδενί μπαίνει σε κατάψυξη ψυγείου, γιατί χάνει το άρωμά της. Στον σύνδεσμο https://ultimate-mushroom.com/edible/18-tuber-magnatum.html θα βρείτε περισσότερες λεπτομέρειες και κάποιες μαγειρικές προτάσεις.

Το δεύτερο πασίγνωστο προϊόν του χαρισματικού αμμο-ασβεστώδους εδάφους των περιοχών Λάνγκε, Ροέρο και Μομφεράτο είναι τα κρασιά. Οι γεμάτες με αμπελώνες λοφοπλαγιές έχουν ενταχθεί από το 2011 στην κατηγορία των προστατευόμενων πολιτιστικών τοπίων της λίστας της Unesco.

Αυτή την εποχή ειδικά, το θέαμα των κοκκινοκίτρινων αμπελώνων, που ξεπροβάλλουν μέσα στην πρωινή ομίχλη, προσφέρει μια ανεπανάληπτη οπτική απόλαυση. Για τη γευστική φροντίζει η ποικιλία των σταφυλιών νεμπιόλο, από την οποία προέρχονται δύο από τα γνωστότερα σκούρα κόκκινα κρασιά της Ευρώπης, το Μπαρόλο και το Μπαρμπαρέσκο. Και δεν είναι τα μόνα! Από τα υπόλοιπα μνημονεύω την ανερχόμενη Μπαρμπέρα και το λευκό Μοσκάτο ντ’ Άστι, αρκετά δημοφιλές στα μπαρ των Ιωαννίνων.

Δεν τελειώσαμε όμως εδώ με τους γαστριμαργικούς θησαυρούς του τόπου. Τα φουντούκια του χρησιμοποιούνται από τον 19^ο αιώνα για την παραγωγή της «τζαντούγια», μιας πάστας, που καταλήγει σε σοκολάτα. Η έδρα της γνωστής σοκολατοβιομηχανίας Φερέρο βρίσκεται στα περίχωρα της Άλμπα. Για να μην επεκταθώ στα 9 ΠΟΠ τυριά του Πιεμόντε.

Η ίδια η Άλμπα, μια πόλη 32.000 κατοίκων, διατηρεί λίγους από τους παλιούς ροδόχρωμους πύργους της αλλά αρκετές όμορφες εκκλησίες, όπως του Σαν Ντομένικο, ο καθεδρικός του Σαν Λορέντζο και η μπαρόκ Λα Μανταλένα. Εννοείται, και μουσείο τρούφας. 

Κάθε Οκτώβριο διοργανώνει το Πάλιο των γαϊδάρων, μια κούρσα στην οποία συναγωνίζονται οι 9 συνοικίες της πόλης, ύστερα από παρέλαση με παραδοσιακές στολές και αναπαραστάσεις ιστορικών γεγονότων. Και το Πάλιο είναι κληρονομιά του τοπικού ανταγωνισμού, καθώς το 1275 ο στρατός του Άστι πολιόρκησε την πόλη και διοργάνωσε, προκλητικά, αγώνες αλόγων έξω από τα τείχη της. Η απάντηση των πολιορκημένων ήρθε μία εβδομάδα αργότερα και ήταν κοροϊδευτική: μια κούρσα γαϊδάρων!

Αργά ή γρήγορα η πόλη εξαντλείται για τον επισκέπτη αλλά είναι ανεξάντλητη η περιπλάνηση στο τοπίο των ορεινών κοιλάδων και των αμπελώνων, οπότε εξετάστε και την ενοικίαση αυτοκινήτου.

Από τις πολλές υποψήφιες εκδρομές θα συνιστούσα δύο: Η πρώτη πεζοπορική κατά μήκος της βραχώδους όχθης του Τανάρο από την Άλμπα στο Μπαρμπαρέσκο. Ο Τανάρο, νότιος παραπόταμος του Πάδου, έχει αναχθεί σε συμβολικό καταφύγιο από τα βάσανα της ζωής στο έργο του Μπέπε Φενόλιο.

Από τη σπουδαία τετράδα των Ιταλών συγγραφέων, που συνδύασαν τη συμμετοχή τους στην αντίσταση κατά του φασισμού και τη λογοτεχνική της καταγραφή με πιο υπόκωφους, έως και «αντι-ηρωικούς» ήχους (Παβέζε, Φενόλιο, Καλβίνο, Μενεγκέλο), οι δύο πρώτοι κατάγονται από αυτή τη γωνιά της χώρας. Έφυγαν και οι δύο πολύ πρόωρα: Ο Παβέζε αυτοκτόνησε στα 42 του και ο Φενόλιο πέθανε στα 41 του από καρκίνο των βρόγχων.

Μεταφρασμένα στα ελληνικά θα βρείτε τα μυθιστορήματα του δευτέρου «Το μεροκάματο του Σαββάτου» και το αυτοβιογραφικό «Μια προσωπική ιστορία». Οι μεταφράσεις του Τσέζαρε Παβέζε είναι περισσότερες αλλά επιλέγω το τοποθετημένο στη γενέτειρά του «Το φεγγάρι και οι φωτιές». Εάν πάλι θέλγεστε από την αστυνομική λογοτεχνία, στο μυθιστόρημα του Μάικλ Ντίμπντιν «Κόκκινη Ομίχλη» θα παρακολουθήσετε την προσπάθεια του επιθεωρητή Αουρέλιο Ζεν να εξιχνιάσει μια σειρά φόνων, συνδεδεμένων με ανταγωνισμούς οινοπαραγωγών, που όμως έρχονται από το παρελθόν.

Η δεύτερη προτεινόμενη εκδρομή είναι στο Νιέβε, που έλκει το όνομά του από τη ρωμαϊκή οικογένεια Ναέβια. Συμπεριλαμβάνεται στη λίστα των «ομορφότερων χωριών της Ιταλίας» και συνδυάζει το πλούσιο φυσικό τοπίο με τα μεσαιωνικά δρομάκια του και τη θεατρική κεντρική πλατεία Ιταλίας.