Το… πυργοκάστελο των Ιωαννίνων

Τρία είναι τα αρχοντικά στην πόλη που μετράνε σχεδόν δύο αιώνες ζωής: Το σπίτι του Δεσπότη (το παλαιότερο) κοντά στο Στάδιο, το οποίο διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1820 λόγω των εκτεταμένων αμπελώνων που το περιέβαλαν, η οικία Μίσιου, όπου σήμερα στεγάζεται η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων, και το αρχοντικό Πυρσινέλλα.

Το αρχοντικό Πυρσινέλλα βρίσκεται στη συμβολή των οδών Αραβαντινού και Παπάζογλου, απέναντι από την Καπλάνειο Σχολή. Είναι αυτό το κτίριο που «πιάνει» τη γωνία και το οποίο ένα μυστήριο το διαθέτει. Ο ψηλός μαντρότοιχος της μίας πλευράς (κάποτε το περιέβαλε) συμβάλλει τα μέγιστα στη δημιουργία ενός μυστηρίου. Ο λόγιος, ποιητής και δημοσιογράφος Σωτήρης Ζούμπος έγραφε στα «Άπαντα»: «Η ιδιόρρυθμος όσον και παλαιά αυτή μεγάλη γωνιαία οικία, περιβαλλόμενη πανταχόθεν από τοίχους υψηλούς, εκ πελεκητής πέτρας, ομοιάζει μάλλον μικρόν πυργοκάστελον με εν γένει σκυθρωπήν όψιν».  Το αρχοντικό αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κτιρίου της παλιάς οθωμανικής πόλης.

Στη θέση του υπήρχε ένα παλιό αρχοντικό το οποίο κάηκε το 1820. Το σημερινό αρχοντικό κτίστηκε πάνω στα παλιά ερείπια μεταξύ 1830 και 1840. Ανήκε δε στην οικογένεια Μακρή. Αργότερα περιήλθε στην κυριότητα της οικογένειας Πυρσινέλλα, με τον Βασίλη Πυρσινέλλα, δήμαρχο της πόλης τη δεκαετία του ’20, να το κληροδοτεί στον δήμο Ιωαννιτών. Ως οικία, το κτίριο χρησιμοποιούνταν μέχρι τη δεκαετία του ’40. Και μετά, ήρθε η εγκατάλειψή του. Εν έτει 1953, το αρχοντικό Πυρσινέλλα χαρακτηρίστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού ως μνημείο χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας. Θα περάσουν αρκετά χρόνια πάντως μέχρι ο Δήμος να αξιοποιήσει το κτίριο.

Όπως προκύπτει από το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου, η πρώτη χρήση του κτιρίου ήταν φοιτητικού χαρακτήρα. Το 1969, επί δικτατορίας, το δημοτικό συμβούλιο της πόλης αποφάσισε να μισθώσει το κτίριο στον φοιτητικό σύλλογο Ιωαννίνων. Είχαν περάσει πέντε χρόνια από την ίδρυση του Πανεπιστημίου στα Γιάννενα. Στη συγκεκριμένη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου σημειώνεται: «Άπαντες οι δημοτικοί σύμβουλοι κατόπιν διαλογικής συζητήσεως και σχετικής προτάσεως του κ. προέδρου του δημοτικού συμβουλίου εγκρίνουν όπως ενοικιασθή το επί της οδού Αραβαντινού κτίριον της κληρονομιάς Β. Πυρσινέλλα εις τον φοιτητικόν σύλλογον Ιωαννίνων διά το έτος 1969 αντί μηνιαίου μισθώματος 200 δραχ. και όπερ θέλει χρησιμοποιηθή ως οίκος φοιτητών».

Ο οίκος φοιτητών δεν έμεινε για πολλά χρόνια στο αρχοντικό Πυρσινέλλα. Το 1972, το δημοτικό συμβούλιο ενέκρινε τη μετακόμισή του στα πρώην δημοτικά λουτρά (εκεί που σήμερα βρίσκεται η Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη). Η… έξωση των φοιτητών έγινε προκειμένου να στεγαστεί στο αρχοντικό το Σώμα Ελλήνων «Αλκίμων», μια οργάνωση νεολαίας με εθνικιστικό ιδεολογικό προσανατολισμό, η οποία διαλύθηκε με τη μεταπολίτευση.

Τη δεκαετία του ’80, οι προοπτικές του αρχοντικού απασχόλησαν έντονα το δημοτικό συμβούλιο. «Η αρμόδια επιτροπή ετοιμόρροπων έκρινε το κτίριο επικίνδυνο και κινδυνεύουμε να έχουμε ατυχήματα», ανέφερε σε συνεδρίαση ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Αλέκος Σόφης. Από τη συζήτηση προκύπτει ότι στο κτίριο εκείνο τον καιρό έμεναν δύο ηλικιωμένοι. Το 1987, επί δημαρχίας Φίλιππα Φίλιου, αποφασίστηκε η αναστήλωση του αρχοντικού με σκοπό να φιλοξενηθούν εκεί τα γραφεία του ΔΗΠΕΘΕ και να λειτουργήσει εκθεσιακός χώρος. Τα εγκαίνια του αναπαλαιωμένου αρχοντικού έγιναν το 1993.  Σήμερα, εκτός από τα γραφεία του ΔΗΠΕΘΕ, φιλοξενεί τα γραφεία του αντιδημάρχου Πολιτισμού και της Δημοτικής Κοινότητας Ιωαννίνων. Η λειτουργία του ως εκθεσιακού χώρου είναι περιστασιακή.