Ψυχική υγεία: όχι πια ευχολόγια

 Ο διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων Θωμάς Υφαντής, μιλάει για τις αλλαγές, την προσπάθεια αποασυλοποίησης, την επίδραση της κρίσης και την αλλαγή των κοινωνικών δεδομένων, στην ψυχική υγεία, αλλά και για τα πράγματα που πρέπει να γίνουν.

Είναι απλά επετειακή η εκδήλωση που γίνεται στις 10 Οκτωβρίου στα παλιά σφαγεία;

Όχι, δεν είναι μόνο επετειακή. Αλλά η επέτειος, ο εορτασμός της ημέρας Ψυχικής Υγείας, αποτελεί αφορμή για να βρεθούμε όλοι μαζί. Πρέπει να δώσουμε σημασία στο τι έχει γίνει αυτή τη τριακονταετία ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, τι προβλήματα αντιμετωπίζει αυτή, πώς μπορούμε να βρούμε λύσεις, αλλά  κυρίως, που είναι και φιλοδοξία μας μέσα από αυτή την ημερίδα, να συνομιλήσουμε: να μιλήσουν οι ειδικοί μεταξύ τους, να γνωριστούν καταρχάς γιατί υπάρχουν πολλά στεγανά στις υπηρεσίες της πόλης και γενικά της περιοχής. Να γνωριστούμε και να μιλήσουμε επίσης με τους φορείς, για να μάθουν και αυτοί τα προβλήματα της ψυχικής υγείας. Επίσης, είναι πολύ βασικό ότι η ημερίδα έχει ένα χαρακτήρα αγωγής κοινότητας. Να επικοινωνήσουμε με τον κόσμο, να μάθει τι υπηρεσίες έχουμε, πώς λειτουργούν, τι προβλήματα αντιμετωπίζουν και τι μπορεί να περιμένει από αυτές, αλλά και τι μπορεί να προσφέρει και αυτός.

Υπάρχει θέμα με την οριζόντια σύνδεση υπηρεσιών; Ένα παράδειγμα «δοκιμασίας» τους ήταν οι ανάγκες που προέκυψαν από τον ερχομό των προσφυγικών πληθυσμών…

Πρέπει να ξεκινήσω να απαντάω από τον κατακερματισμό που υπάρχει στην ψυχική υγεία, σε ό,τι αφορά τις υπηρεσίες στην περιοχή μας, στον τομέα μας, που περιλαμβάνει τους νομούς Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας και την Κέρκυρα. Η Κέρκυρα ωστόσο έχει αναπτύξει ένα δικό της δίκτυο, λόγω του ψυχιατρείου που έκλεισε και της ιδιαίτερης κουλτούρας που ευτυχώς αναπτύχθηκε εκεί, οπότε η ημερίδα ουσιαστικά εστιάζει στη Θεσπρωτία και στα Γιάννενα.

;Ίσως να μην έχουμε όλες τις υπηρεσίες που χρειάζονται, ούτε και αυτές που υπάρχουν είναι επαρκώς στελεχωμένες. Όμως, όπως θα φανεί στην ημερίδα, έχουμε αρκετές υπηρεσίες. Θα μπορούσαμε, αν δικτυωνόμασταν και συνεργαζόμασταν καλύτερα και είχαμε και μερικά συνεκτικά αιτήματα προς την κεντρική διοίκηση, να είμαστε και πρότυπο, σε ό,τι αφορά τη λειτουργία φορέων ψυχικής υγείας. Αν συνυπολογιστούν και οι ιδιώτες συνάδελφοι που παρέχουν εξωνοσοκομειακή περίθαλψη σε πολύ ικανοποιητικά επίπεδα, συν τις μονάδες κατά των εξαρτήσεων και άλλες ειδικές μονάδες, τότε τα πράγματα θα ήταν καλύτερα.

Όλο αυτό το δίκτυο υπηρεσιών θα έπρεπε να σχεδιάζεται και ήδη σχεδιάζεται στην περιοχή μας να συμπεριληφθεί στο δίκτυο ολοκληρωμένης συνεργατικής φροντίδας του ΠΟΥ. Ο Οργανισμός έχει επιλέξει την περιοχή των Ιωαννίνων για να αναπτύξει ολοκληρωμένες υπηρεσίες υγείας.

Υπήρξε και μια σχετική ημερίδα πριν από λίγους μήνες..

…όντως, ήμουν εγώ εκπρόσωπος στην ημερίδα αυτή. Θα ξαναγίνει ένα workshop 12-14 Οκτωβρίου, στα Γιάννενα, για τις λεπτομέρειες του σχεδίου. Όλες οι υπηρεσίες «δένουν» στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, στις ΤΟΜΥ κ.λπ. Είναι δύσκολο και πολύ σύνθετο εγχείρημα…

Πρακτικά, πάει να συσταθεί σε κάτι όπως η πρωτοβάθμια περίθαλψη που στην Ελλάδα είναι σχεδόν ανύπαρκτη και πάει να στηθεί τώρα. Σε τι συνίσταται το σχέδιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας;

Είναι ένα μοντέλο που έχει αναπτυχθεί στη Σκωτία. Επιχειρεί να καλύψει συνολικά τις ανάγκες ενός ασθενούς λειτουργώντας αντίστροφα, θα λέγαμε, από τον ασθενή προς την υπηρεσία. Προσπαθεί να καλύψει οποιαδήποτε ανάγκη, οποιουδήποτε ασθενούς. Στη Σκωτία μάλιστα προσπαθούν να καλύψουν κυριολεκτικά όλες τις ανάγκες σε κτιριακά συγκροτήματα, όπου ο πολίτης θα απευθυνθεί σε ένα κεντρικό γραφείο που θα τον κατευθύνει μέσα στο συγκρότημα. Εκεί θα βρει  ακόμα και φαρμακείο ή οπωροπαντοπωλείο.

Όταν λέμε «πολυδιάσπαση» στα Γιάννενα, τι εννοούμε;

Οι υπηρεσίες στα Γιάννενα είναι πάνω από 30. Υπάρχουν ακόμα σύλλογοι ασθενών, ΜΚΟ, υπάρχουν χίλια πράγματα, κυριολεκτικά. Ο καθένας έχει το διαμέρισμά του και δεν γνωρίζει το διπλανό του. Εάν αυτό οργανωθεί, εάν δούμε δηλαδή τι έχουμε έστω και αν είναι υποστελεχωμένες μερικές υπηρεσίες προς το παρόν, νομίζω ότι μπορούμε να προχωρήσουμε σε ένα κλίμα συνεργασίας μεταξύ μας, με κοινό σκοπό την κοινοτική ψυχιατρική. Χωρίς κοινότητα δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε, γυρίζουμε στο άσυλο…

Όταν κάποιος αρνείται πεισματικά την περίθαλψη παρότι είναι φανερό ότι χρειάζεται οπωσδήποτε, δεν έχει συγγενείς, δεν υπάρχει καν κάποια αξιόποινη ή επιθετική πράξη, τι γίνεται τότε; Υπάρχουν παραδείγματα ανθρώπων στην πόλη, αστέγων, που μοιάζουν παρατημένοι…

Κοιτάξτε. Ο λόγος μιας ακούσιας νοσηλείας είναι καθαρά θεραπευτικός. Το καινούργιο νομοσχέδιο μάλιστα, βγάζει εντελώς έξω το θέμα της επικινδυνότητας, που στιγματίζει και είναι και λάθος. Δεν σημαίνει ότι όποιος άνθρωπος υπάρχει πιθανότητα να κάνει μια επικίνδυνη πράξη, εμπίπτει αναγκαστικά στα όρια της ψυχιατρικής. Φυσικά, κάποιοι ασθενείς θα μπορούσαν, σε κάποια υποτροπή, να κάνουν κάποια επιθετική ή αξιόποινη πράξη. Αλλά σε καμία περίπτωση δεν ισχύει ότι εξ ορισμού, θα κάνουν κάτι τέτοιο. Ένας άστεγος θα εξεταστεί αν χρήζει νοσηλείας ή όχι. Αν προσβλέπουμε σε θεραπεία, θα εισαχθεί, θα θεραπευτεί και θα ξαναβγεί στην κοινότητα. Από εκεί και πέρα είναι τα δύσκολα. Οι υπηρεσίες πρόνοιας και οι υπηρεσίες υγείας είναι ξεχωριστές, υπάγονται σε διαφορετικά υπουργεία.

Εδώ χρειάζεται το δεύτερο επίπεδο συνεργασίας. Θα πρέπει να συνεργαστεί αδρά το υπουργείο Υγείας με το υπουργείο Εργασίας. Και φανταστείτε πόσο δύσκολο εγχείρημα είναι αυτό, όταν στην ίδια πόλη τα δυο μεγάλα της νοσοκομεία δυσκολεύονται συχνά να συνεργαστούν.  Το θέμα των συνεργασιών το συναντήσαμε και όταν ήμουν πρόεδρος της επιτροπής διαπραγμάτευσης του Συμφώνου Ador-Λυκουρέντζου στις Βρυξέλλες. Πρέπει να γνωρίζει ο κόσμος ότι η ΕΕ θα στηρίξει την αποασυλοποίηση για να ολοκληρωθεί επιτέλους η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, υπό την προϋπόθεση όμως ότι όταν λέμε αποασυλοποίηση, εννοούμε και την κοινωνική πρόνοια. Από όσα γνωρίζω, η πρόνοια οργανώνει και αυτή ένα μετασχηματισμό των υπηρεσιών, αλλά πάμε αργά.

Ένα ακόμα δεδομένο, είναι ότι οι εισαγγελικές εντολές είναι πολλές πλέον. Σε εμάς (σ.σ. στην Ψυχιατρική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου) πάνω από το 60% των εισαγωγών είναι με εισαγγελική εντολή.

Τελικά, πώς έχει επιδράσει η κρίση και η κοινωνική αλλαγή την ψυχική υγεία; Μπορούμε για παράδειγμα να σταθμίσουμε την κατανάλωση ψυχοφαρμάκων και αν αυτή μειώνεται ή αυξάνεται;

Μόνο επίσημα μπορεί να γίνει αυτό ή μέσω της ΗΔΙΚΑ. Αναζήτησα και ο ίδιος πριν από λίγο καιρό αυτή την πληροφορία, αλλά το σύστημα δεν μπορούσε να δώσει τέτοια πληροφορία. Νομίζω όμως ότι γίνονται προσπάθειες για να το μπορέσει, τελικά.

Η αίσθησή μου όμως είναι ότι υπάρχει υπερκατανάλωση ψυχοφαρμάκων. Καταρχάς, μιλάμε για τρεις κατηγορίες: τα ελάσσονα ηρεμιστικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από πολύ κόσμο και με καλή και με κακή χρήση, τα αντικαταθλιπτικά και τέλος, τα αντιψυχωσικά, τα κατ’ εξοχήν επονομαζόμενα «ψυχοφάρμακα» δηλαδή. Δεν νομίζω ότι έχει αυξηθεί ιδιαίτερα η χρήση των αντιψυχωσικών.

Στις άλλες δύο κατηγορίες όμως υπάρχει αύξηση και υπερκατανάλωση. Προσέξτε να δείτε τι γίνεται: τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο λόγω κρίσης αλλά και νωρίτερα, μεγαλώνουμε τα παιδιά μας λέγοντάς τους «μη στεναχωριέσαι». Δεν υπάρχει χειρότερη συμβουλή από αυτή. Είναι εκτός πραγματικότητας. Δεν οχυρώνεται κανείς ως προς τον τρόπο που θα αντιμετωπίσει μια ανθρώπινη ματαίωση, απώλεια, απόρριψη, στεναχώρια. Όμως  κάθε πένθος, είτε φυσικό, είτε απώλεια, απόρριψη κ.λπ. αντιμετωπίζεται συχνά ως νόσος, και υπάρχει και πίεση από τον κόσμο να αντιμετωπιστεί ως τέτοια.  Και δυστυχώς, κι εμείς οι γιατροί συχνά εύκολα γράφουμε αντικαταθλιπτικά...

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η στεναχώρια είναι μια φυσική συνέπεια της ζωής. Άλλο πράγματα είναι η κλινική κατάθλιψη και άλλο η στεναχώρια. Μου έχει τύχει πολλές φορές στη δουλειά μου να έχει χάσει κάποιος ένα προσφιλές πρόσωπο και να έρχεται την άλλη μέρα να πάρει φάρμακα. Είναι πένθος όμως, πρέπει να το επεξεργαστούμε. Αν τώρα αυτό παραμείνει μετά από καιρό, τότε να το δούμε. Καταρχάς όμως πρέπει να το ζήσει κανείς, όπως και κάθε απώλεια.

Η κρίση πώς έχει επιδράσει;

Η κρίση έχει αυξήσει τη νοσηρότητα. Έχουν μειωθεί πολύ οι πόροι, όχι μόνο οι οικονομικοί, αλλά και οι ψυχικοί, που χρειάζονται για να αντισταθεί κανείς και να τα βγάλει πέρα. Το 2009 κάναμε μια έρευνα στο νοσοκομείο, για άλλο λόγο, αλλά με σχετικό ερώτημα. Είχαμε βρει μια συχνότητα κατάθλιψης στο προσωπικό του νοσοκομείου που κυμαινόταν στο 6,5%. Μετά από χρόνια, το 2015 κάναμε άλλη έρευνα για διαφορετικό πάλι λόγο, αλλά και πάλι με σχετικό ερώτημα και μάλιστα με συνέντευξη, που είναι πιο έγκυρη από ερωτηματολόγιο. Το ποσοστό είχε φτάσει το 11,5%, διπλασιάστηκε δηλαδή. Πρέπει να σημειώσω εδώ ότι ένα ποσοστό της αύξησης των αντικαταθλιπτικών, δικαιολογείται από την αύξηση των επιπέδων της κατάθλιψης.

Εντέλει, πώς θα συνοψίζατε την ανάγκη, αλλά και το μήνυμα της ημέρας ψυχικής υγείας

Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι, γενικότερα. Σε ό,τι αφορά την ψυχική υγεία καθαυτή, είναι σίγουρο ότι ο κόσμος δεν γνωρίζει τις υπηρεσίες που υπάρχουν, ούτε τη σωστή σειρά με την οποία πρέπει να αντιμετωπίσει κάποιο περιστατικό. Έρχεται για παράδειγμα κάποιος κατευθείαν στο νοσοκομείο, το οποίο δεν είναι πάντα ο καλύτερος τόπος για να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα.

Όπως λέει και ο ΠΟΥ, θα πρέπει ο κάθε άρρωστος να έχει την πύλη εισόδου του στο σύστημα. Είτε είναι η ΤΟΜΥ, είτε το κέντρο ψυχικής υγείας, είτε η κινητή μονάδα κ.λπ. Από εκεί και πέρα, το σύστημα θα πρέπει να δικτυωθεί ώστε να καλύψει τις εκάστοτε ανάγκες.  Αυτό που πρέπει να μείνει όμως, είναι ότι έχουμε διάθεση να προσφέρουμε, να συνεργαστούμε όλοι μαζί και είμαστε αισιόδοξοι ότι μπορούμε να καταφέρουμε περισσότερα πράγματα από ό,τι τώρα, που και πάλι, δεν είμαστε σε κακό επίπεδο. Το βασικό μήνυμα που θέλουμε να περάσει, είναι  «η πόρτα να είναι πόρτα», πρέπει δηλαδή να ανοίγει και να κλείνει και να μην είναι πάντα κλειστή ή πάντα ανοιχτή.

Ευχαριστώ πολύ

Ευχαριστώ κι εγώ

Info

Η εκδήλωση στα παλιά σφαγεία

Τετάρτη 10 Οκτωβρίου 17.00

«Η ψυχιατρική περίθαλψη στην περιοχή μας»

Διοργάνωση: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων-Ψυχιατρική Κλινική

17.25 Θ. Υφαντής-εναρκτήρια ομιλία

17.45 Στρογγυλό τραπέζι-Κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας

19.00 Στρογγυλό τραπέζι-Αποκαθιστώντας τις γέφυρες επικοινωνίας με την Κοινότητα

20.15 Στρογγυλό τραπέζι-Υπηρεσίες επανένταξης στην Κοινότητα

21.30 Συμπεράσματα-προοπτικές