Πλατάνια: μια πολύ δύσκολη «μάχη»

Ήταν το 2010 την Τύρια, δίπλα στην Εγνατία οδό,  όταν για πρώτη φορά εντοπίστηκε η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους στα πλατάνια στην Ήπειρο. Από τότε χιλιάδες πλατάνια νεκρώθηκαν σε Καλαμά, σε Αχέροντα, σε Άραχθο, σε Λούρο. Το μεταχρωματικό έλκος των πλατάνων «χτύπησε» το 2020 και το αστικό παραλίμνιο μέτωπο των Ιωαννίνων, με δεκάδες δέντρα να απομακρύνονται από τις δασικές υπηρεσίες και τον Δήμο Ιωαννιτών. Το 2021, ήρθε και η σειρά του Βοϊδομάτη, στην περιοχή της Μονής Σπηλιώτισσας της Αρίστης, με το εμβληματικό παρόχθιο δάσος να μετράει ήδη 60 λιγότερα πλατάνια.

Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους των πλατάνων κάθε άλλο παρά με αργούς ρυθμούς μεταδίδεται. Μέχρι σήμερα, έχει «χτυπήσει» την Πελοπόννησο, τη Δυτική Ελλάδα, την Ήπειρο και πρόσφατα τη Θεσσαλία, με τις δασικές υπηρεσίες να προβληματίζονται για την επέκταση της ασθένειας και στη Μακεδονία.

«Δεν θα απαλλαγούμε εύκολα από αυτή την ασθένεια…» είπε ο υφυπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Αμυράς την Παρασκευή κατά την έναρξη των εργασιών του τριήμερου δασικού συμποσίου που πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό Κέντρο.

Το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας προσπαθεί να ενδυναμώσει τα εργαλεία του για τη διαχείριση, για την αναχαίτιση και κυρίως για την πρόληψη της ασθένειας. Καταρχάς, το επόμενο διάστημα, σε συνεργασία με το  υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, αναμένεται να υπογραφεί νέα Κοινή Υπουργική Απόφαση για το παθογόνο. Παράλληλα, το υπουργείο Περιβάλλοντος κινείται πια προς την κατεύθυνση εκπόνησης ενός εθνικού σχεδίου δράσης, αλλά και δημιουργίας μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας, όπου θα καταγράφονται οι περιοχές στις οποίες εντοπίζεται ο μύκητας.

Όσον αφορά την Ήπειρο, το υπουργείο πρόκειται να χρηματοδοτήσει δράσεις καταπολέμησης της ασθένειας σε Καλαμά και Αχέροντα, σε δύο ποτάμια που έχουν πληγεί πολύ έντονα.

Το πιο κρίσιμο ζήτημα πάντως είναι η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση της ασθένειας, χωρίς να αγνοείται και η σημασία της σωστής διαχείρισης απομάκρυνσης των άρρωστων πλατάνων (ξήρανση, επιτόπια καύση, καραντίνα, παρακολούθηση).

Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους οφείλεται στον μύκητα C. platani και προσβάλλει μόνο είδη πλατάνου. Ένα δέντρο πλατάνου, αν προσβληθεί από το παθογόνο, είναι καταδικασμένο σε νέκρωση. Δεν υπάρχει καμία θεραπεία.

Ο μύκητας C. platani θεωρείται ιθαγενές είδος της Βορείου Αμερικής. Στην Ευρώπη κατέφτασε κατά τη διάρκεια του Β ́ Παγκοσμίου Πολέμου με ξύλο πλατάνου που είχε χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή κιβωτίων για τη μεταφορά πολεμικού εξοπλισμού.

Στην Ελλάδα, εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2003, στην Πελοπόννησο.

Το παθογόνο διαδίδεται κυρίως με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Πολύ συχνά μεταδίδεται σε υγιή φυτά με τα εργαλεία κλαδεύσεως και υλοτομίας. Επίσης, τα μηχανήματα εκσκαφής, που χρησιμοποιούνται σε ποτάμια ή δρόμους με προσβεβλημένα δένδρα, μπορεί να μεταφέρουν μολυσμένο χώμα ή τεμάχια προσβεβλημένου ξύλου και να δημιουργήσουν νέες εστίες προσβολής.

Για τις δασικές υπηρεσίες, η σωστή απολύμανση των μηχανημάτων είναι μη συζητήσιμη.

«Δυστυχώς αυτή η ασθένεια είναι ένας πολύ ύπουλος μύκητας και έχει αποδειχθεί ότι μεταδίδεται ακόμη και με αναστόμωση των ριζών των υγιών δέντρων. Η πρόληψη είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος και αυτό πρέπει να γίνει συνείδηση όλων. Είναι απαραίτητη η απολύμανση των μηχανημάτων, χρειάζονται γενναίες αποφάσεις…», ανέφερε σε δηλώσεις του ο Ευάγγελος Γκουντούφας, προϊστάμενος της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος του υπουργείου.

Μία παράμετρος που αναδεικνύει τη σημασία της πρόληψης και, σε περίπτωση εντοπισμού της ασθένειας, της άμεσης παρέμβασης των αρμόδιων υπηρεσιών, είναι ότι υπάρχουν ενδείξεις περί μετάδοσης της ασθένειας με τη «βοήθεια» των εντόμων και των πουλιών. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, αν δεν νεκρωθούν άμεσα τα μολυσμένα δέντρα με ζιζανιοκτόνα και αφεθούν να καταρρεύσουν χτυπώντας πιθανά διπλανά υγιή δέντρα, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος τα έντομα να μεταφέρουν τον μύκητα. Η κύρια θέση εισόδου του παθογόνου στους ιστούς του δέντρου είναι άλλωστε από πληγές στο φλοιό των κλάδων, του κορμού ή των ριζών.

Στην όλη υπόθεση με την καταστρεπτική ασθένεια που έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας, υπάρχει και λίγη αισιοδοξία. Η διαχείριση του παραλίμνιου αστικού μετώπου των Ιωαννίνων, που έχει μετρήσει δεκάδες απώλειες πλατάνων, αξιολογείται από τις δασικές υπηρεσίες ως ένα καλό παράδειγμα καταπολέμησης της ασθένειας. «Έχουμε φρενάρει την επέκταση της ασθένειας, η οποία κόστισε, ωστόσο, πολλά δέντρα. Πιστεύουμε ότι μέσα σε μια πενταετία, αν δεν έχουμε νέες μολύνσεις, θα έχουμε τελειώσει» ανέφερε ο δασολόγος του Δασαρχείου Ιωαννίνων Ρήγας Τσιακίρης στο συμπόσιο, αποδίδοντας το αποτέλεσμα στην πολύ καλή συνεργασία των δασικών υπηρεσιών με τον Δήμο Ιωαννιτών.

Ταυτόχρονα, ένα άλλο αισιόδοξο μήνυμα στέλνει η αθρόα αναγέννηση νεαρών πλατάνων σε ποτάμια όπου πριν από λίγο καιρό είχαν ξεραθεί μαζικά χιλιάδες δέντρα. Κάτι που προφανώς συμβάλλει στην αντιπλημμυρική προστασία των παραποτάμιων περιοχών.

O κ. Τσιακίρης έδωσε έμφαση και στην ανάγκη διασυνοριακής συνεργασίας με την Αλβανία, καθώς το παθογόνο έχει εντοπιστεί και σε παραποτάμιες περιοχές του Δρίνου.