Plásmata II: Ioannina, πέρα από το προφανές

Τα Πλάσματα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση είναι λοιπόν εδώ, στα Γιάννενα. Στην παραλίμνια διαδρομή από τον Μώλο μέχρι τη Σκάλα, 19 έργα, ψηφιακής τέχνης κυρίως, επιχειρούν μια συνομιλία με τον τόπο και τον κόσμο γενικότερα και μια εξερεύνηση των ορίων της φύσης, του πολιτισμού και της τεχνολογίας.

Η υπαίθρια αυτή εικαστική έκθεση ξεπερνά καταρχάς τα όρια του προφανούς. Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση κατάφερε να ξεφύγει από την «παγίδα» της λίμνης, υπό την έννοια ότι «διαβάζει» και ερμηνεύει το υδάτινο στοιχείο που καθορίζει την πόλη των Ιωαννίνων και δεν το ακολουθεί απλώς. Τα εικαστικά έργα δεν τυγχάνει να προκύπτουν στη βόλτα δίπλα στη λίμνη. Δεν ακολουθούν το σύνηθες πηγαινέλα του Γιαννιώτη και της Γιαννιώτισσας στην παραλίμνια διαδρομή.

Η έκθεση καταφέρνει να «ενεργοποιήσει» και να επανασυστήσει ένα σχεδόν αθέατο, αλλά τόσο σημαντικό κομμάτι της πόλης: Τα τείχη και τον βράχο του Κάστρου που «βλέπουν» τη λίμνη. Κάστρο και λίμνη, πόλη και λίμνη, μια σχέση αιώνων που δεν σταματά. Μπορεί να επαναπαύεται, μπορεί να σιωπά, αλλά δεν σταματά.

Και αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον της έκθεσης της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Ότι η πόλη έχει την ευκαιρία να δει την παραλίμνια διαδρομή αλλιώς. Να κοιτάξει και από την άλλη μεριά της λίμνης. Να στρέψει το βλέμμα της λίγο πιο εσωτερικά και να θυμηθεί ότι η Παμβώτιδα δεν είναι απλώς μια όμορφη λίμνη, αλλά είναι αυτή που έχει καθορίσει το οικοσύστημα, την ιστορία, τον πολιτισμό και την ταυτότητα της πόλης.

Μέσω της έκθεσης, το βλέμμα γυρνάει σε αυτά που προσπερνάμε συνήθως ή σε αυτά που δεν είναι και τόσο ορατά. Όπως είναι η προτομή του Πάλλη ή του Διονύσιου Φιλοσόφου, οι μικρές κλειστές, με πέτρα, πύλες του Κάστρου, τα απομεινάρια μιας σκάλας που κάποτε, επί Αλή πασά, κατέβαινε στη λίμνη. Τόσα πράγματα που απλώς κρύβονται από τη βλάστηση ή από τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα και τα λεωφορεία που κατακλύζουν το παραλίμνιο αστικό μέτωπο, τους περισσότερους μήνες του χρόνου, και τα οποία επιβάλλουν εντέλει μια διαφορετική και αλλότρια σχέση των κατοίκων με την παραλίμνια περιοχή.   

(Αποτελεί μια σχεδόν… απόκοσμη εμπειρία, η βόλτα στην παραλίμνια περιοχή χωρίς αυτοκίνητα –από τις 18:00 έως τις 00:00-  σε συνδυασμό με τα εικαστικά έργα και τον φωτισμό σε σημεία της διαδρομής).

Η μεγαλύτερη ίσως… αποκάλυψη είναι τα «έγκατα» του Κάστρου. Ένα καταφύγιο με 72 μικρά δωμάτια, στενούς διαδρόμους και παλιές ηλεκτρομηχανολογικές υποδομές, κατασκευασμένο στα τέλη της δεκαετίας του ’30, το οποίο επιτέλεσε τον ρόλο του κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένας άγνωστος στους περισσότερους Γιαννιώτες χώρος, μέσα στον βράχο, κάτω από την ακρόπολη του Ασλάν πασά, εκεί όπου υπάρχει και σπήλαιο, με το στοιχείο του νερού πάντα να δηλώνει την παρουσία του.

Μέσα σε αυτό το καταφύγιο που οδηγεί και σε μια σπηλιά, έχει στηθεί το πιο γιαννιώτικο έργο τέχνης. Μια πολυμεσική εγκατάσταση με ζωντανές ψηφιακές εικόνες με παράλληλη κίνηση στον χώρο, προσωπικές αφηγήσεις με τηλεοπτικά και φωτογραφικά ντοκουμέντα, όλα ταυτοχρόνως. «Εδώ μου τάχτηκε να ζήσω» ακούγεται η φωνή του ποιητή Γιάννη Δάλλα…

Δύο οι δημιουργοί: Αφροδίτη Παναγιωτάκου και Μανώλης Μανουσάκης. Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου είναι η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση και Γιαννιώτισσα –γι αυτό και η πιο γιαννιώτικη προσέγγιση του έργου αυτού.

Από τα 19 έργα, τα 11 έχουν δημιουργηθεί ειδικά για τα Γιάννενα, με μύθους, θρύλους, γλωσσικά ιδιώματα, μοιρολόγια και άλλα στοιχεία να εμπλέκονται. Τα έργα αυτά μπλέκονται με τα υπάρχοντα μαρμάρινα γλυπτά του παραλιμνίου, στα οποία επιτελείται μια άλλη ανάγνωση, και με φυσικά και μη σημεία ενδιαφέροντος.

Δεν είναι μια διαδρομή η οποία γίνεται γρήγορα και με τη λογική μιας βόλτας. Ο καθένας και η καθεμία μπορεί να την ερμηνεύσει κατά το δοκούν. Είναι μια υποκειμενική διαδικασία. Το σίγουρο είναι ότι αρκετά από τα έργα είναι εντυπωσιακά και σε αιχμαλωτίζουν. Από και πέρα, το «ταξίδι» του καθενός και της καθεμίας έχει τη σημασία του.

Όπως έχουν και τη σημασία τους και οι όποιοι προβληματισμοί για την τέχνη στον καιρό της τεχνολογίας, για τις ουτοπίες, τις δυστοπίες ή τις πραγματικότητες των ψηφιακών τεχνών, για τον τρόπο προσέγγισης του πολιτισμού.