Πέτρα την πέτρα, κάθε άνοιξη επί έξι χρόνια

Στρατιώτες αλλά και γυναίκες και άνδρες, κάτοικοι των χωριών Καμαρίνας, Κρυοπηγής και Πολύβρυσου Πρέβεζας, κάθε άνοιξη επί έξι χρόνια, από το 1954 έως το 1960, ανέβαιναν το δύσβατο μονοπάτι κουβαλώντας νερό, τσιμέντα, αμμοχάλικα, σίδερα και πέτρες στο εργοτάξιο ψηλά στον βράχο. Εκεί όπου ο γλύπτης Γιώργος Ζογγολόπουλος δημιουργούσε ένα έργο με διαστάσεις 18x15 μ. τον «Χορό του Ζαλόγγου».

Ένα έργο, από τα πρώτα δείγματα εφαρμογής των αρχών μοντερνισμού στη γλυπτική της μεταπολεμικής Ελλάδας, που το υπουργείο Πολιτισμού αποφάσισε πρόσφατα να το χαρακτηρίσει μνημείο νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς διότι «αποτελεί ένα πρωτοποριακό έργο μοντέρνας γλυπτικής, μεγάλης κλίμακας, σε υπαίθριο χώρο, με εξαιρετική ιστορική, καλλιτεχνική και τεχνική αξία». Και όχι μόνο.

Στο πέτρινο αυτό γλυπτό συναντά κανείς και μια άλλη ιδιαιτερότητα: η ίδια η τοπική κοινωνία συνέδραμε, παρέχοντας εθελοντική εργασία, στην ανέγερσή του. «Αποτελεί ένα μοναδικής καλλιτεχνικής αξίας τεκμήριο της προσφοράς ελλήνων καλλιτεχνών και τοπικής κοινωνίας, το οποίο συμβάλλει στη διατήρηση της μνήμης των ηπειρωτισσών γυναικών και των διαχρονικών τους αγώνων για την ελευθερία της Ελλάδας» αναφέρεται στην απόφαση της υπουργού Λίνας Μενδώνη.

Το αίτημα για χαρακτηρισμό του γλυπτού ως μνημείου νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς είχε καταθέσει το Ίδρυμα Γ. Ζογγολόπουλου, με την εισήγηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεότερων Μνημείων να είναι ομόφωνα θετική.

Το μνημείο σχεδιάστηκε από τον σημαντικό γλύπτη Γιώργο Ζογγολόπουλο και εκτελέσθηκε υπό την επίβλεψη του ίδιου, του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού και του μαρμαροτεχνίτη Ελευθέριου Γυφτόπουλου. Το έργο προήλθε μέσα από διαδικασίες δημόσιου διαγωνισμού.

Εκ μέρους του Ιδρύματος ο πρόεδρος και ανιψιός του Γιώργου Ζογγολόπουλου, Νίκος Θεοδωρίδης, αναφέρει: «Ο χαρακτηρισμός του γλυπτού ‘Ηρώον Ζαλόγγου’ από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, σαν Μνημείο Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, είναι δικαίωση τόσο για τον μεγάλο έλληνα καλλιτέχνη, Γιώργο Ζογγολόπουλο, όσο και αναγνώριση της καλλιτεχνικής αξίας του ίδιου του μνημείου. Ταυτόχρονα, όμως, η απόφαση κήρυξης του ηρώου σε μνημείο είναι αναγνώριση της θυσίας των Ελλήνων της προεπαναστατικής περιόδου στο βωμό της Ελευθερίας […]».

Όπως σημειώνει ο κ. Θεοδωρίδης, το μνημείο χρηματοδοτήθηκε από σχολικούς εράνους και από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, το οποίο συνεισέφερε και με εργασία στρατιωτών, αλλά και με αυτοκίνητα και άλλον τεχνολογικό εξοπλισμό. Ο Γιώργος Ζογγολόπουλος και η σύζυγός του, ζωγράφος Ελένη Πασχαλίδου-Ζογγολοπούλου, από το 1954 μέχρι και το 1960 κάθε άνοιξη άφηναν το εργαστήριό τους στο Ψυχικό και πήγαιναν στην Καμαρίνα για την ανέγερση του μνημείου.

Το εσωτερικό του μνημείου είναι κατασκευασμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα και το περίβλημα με τις αφαιρετικές μορφές των γυναικών αποτελείται από 4.300 όγκους λευκής ηπειρώτικης πέτρας που βρήκε και επέλεξε ο καλλιτέχνης σε νταμάρι σε απόσταση 160 χλμ από το εργοτάξιο του μνημείου.

Η περιγραφή του Ιδρύματος Ζογγολόπουλου για τον τρόπο ανέγερσης του μνημείου είναι λεπτομερής. Η πέτρα μεταφέρθηκε σε όγκους και σε διαστάσεις 50x25x20 εκ. και λαξευόταν in situ. Όλοι αυτοί οι εκατοντάδες τόνοι των υλικών έπρεπε να ανέβουν με τα χέρια στο εργοτάξιο. Μέσα δεν υπήρχαν. Όπως επισημαίνει το Ίδρυμα, ο Ζογγολόπουλος κατασκεύασε ένα αναβατόριο χρησιμοποιώντας τη μηχανή από ένα τζιπ του στρατού, καλώδια και τροχαλίες, αλλά, μετά από ένα ατύχημα και για λόγους ασφαλείας, αποφάσισε ότι τα υλικά μπορούν να μεταφερθούν μόνο με ανθρώπους και ζώα. Η προσφορά εργασίας ήταν παλλαϊκή.

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν στις 10 Ιουνίου του 1961 με κάθε επισημότητα με παρόντες τους τότε βασιλείς Φρειδερίκη και Παύλο, μέλη της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή, εκπροσώπους της Εκκλησίας και πλήθος κόσμου.

Μέσα στα χρόνια, η κακή αντικεραυνική προστασία και ο πάγος του χειμώνα προκάλεσαν ζημιές στο μνημείο. Το 2007,  ξεκίνησε επιτέλους η αποκατάσταση του μνημείου. Μια παρέμβαση που διήρκεσε πέντε χρόνια.

Με αφορμή την κήρυξη του γλυπτού σε μνημείο νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς, το Ίδρυμα Ζογγολόπουλου εκτιμά ότι με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η προστασία του μνημείου από την πολιτεία. Προτείνει δε την κατασκευή ενός τελεφερίκ για εύκολη πρόσβαση στο μνημείο. Σήμερα η πρόσβαση στον βράχο και στο σημείο του μνημείου είναι δυνατή μόνο από ένα λιθόχτιστο μονοπάτι, 410 σκαλοπατιών, σε σχέδιο του Πάτροκλου Καραντινού.

Το Μνημείο Ζαλόγγου, υπό κλίμακα 1/10, δημιουργήθηκε από τον γλύπτη σε τέσσερα ορειχάλκινα αντίτυπα, τα οποία βρίσκονται στο Προεδρικό Μέγαρο, στην Εθνική Γλυπτοθήκη, στο Μουσείο Μπενάκη και στην Υπαίθρια Δημοτική Γλυπτοθήκη Ψυχικού που είναι αφιερωμένη στο έργο του Γιώργου Ζογγολόπουλου.

*Photo credit (κεντρική φωτογραφία): Ίδρυμα Γ. Ζογγολόπουλου