Το περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η πολυαναμενόμενη απόφαση του ΕΔΑΔ (upd)

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) αποφασίζει την Τρίτη κατά πόσον η ανεπαρκής κυβερνητική δράση για την κλιματική αλλαγή μπορεί να ισοδυναμεί με παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε τρεις αποφάσεις που θα μπορούσαν να δώσουν νομική ισχύ στους ακτιβιστές για το κλίμα σε ολόκληρη την ήπειρο.

Οι υποθέσεις ενώπιον της επιτροπής των 17 δικαστών στο Στρασβούργο εντάσσονται σε μια αυξανόμενη τάση κοινοτήτων που ασκούν αγωγές για το κλίμα κατά κυβερνήσεων με επιχειρήματα που στηρίζονται στο δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μια νίκη σε οποιοδήποτε από αυτά θα μπορούσε να επιβάλει περαιτέρω αλλαγές στην εθνική πολιτική, ώστε οι χώρες να συμβαδίζουν με τον παγκοσμίως συμφωνημένο στόχο του περιορισμού της αύξησης της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου.

Στην πρώτη, η οποία κατατέθηκε το 2020, έξι νεαροί Πορτογάλοι κατηγορούν τις 32 χώρες που είναι οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου ότι απέτυχαν να αποτρέψουν την καταστροφική υπερθέρμανση του πλανήτη, η οποία, όπως λένε, απειλεί το δικαίωμά τους στη ζωή. Δεν ζητούν οικονομική αποζημίωση, αλλά από τις κυβερνήσεις να μειώσουν δραστικά τις εκπομπές.

Περισσότερες από 2.000 ηλικιωμένες Ελβετίδες υποστηρίζουν ότι οι «θλιβερά ανεπαρκείς» προσπάθειες της κυβέρνησής τους για την καταπολέμηση της θέρμανσης του πλανήτη τις θέτουν σε κίνδυνο να πεθάνουν κατά τη διάρκεια των καύσωνων. Ζητούν μια απόφαση που θα μπορούσε να αναγκάσει τη Βέρνη να μειώσει τις εκπομπές ορυκτών καυσίμων πολύ πιο γρήγορα από ό,τι έχει προγραμματιστεί.

Στην τελευταία υπόθεση, ο Damien Carême, πρώην δήμαρχος της γαλλικής κοινότητας Grande-Synthe, αμφισβητεί την άρνηση του Παρισιού να λάβει πιο φιλόδοξα μέτρα για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής.

Και οι τρεις υποθέσεις εκδικάστηκαν από το ανώτατο δικαστήριο το 2023.

Ορισμένες από τις κυβερνήσεις υποστηρίζουν ότι οι υποθέσεις είναι απαράδεκτες. Η Ελβετία έχει δηλώσει ότι δεν είναι δουλειά του ΕΔΔΑ να είναι «ανώτατο δικαστήριο» σε περιβαλλοντικά θέματα ή να επιβάλλει τις συνθήκες για το κλίμα.

Ανάλογα με την απόφαση, οι χώρες ενδέχεται να χρειαστεί να επικαιροποιήσουν τα σχέδιά τους για τον περιορισμό των εκπομπών που θερμαίνουν το κλίμα στο εγγύς μέλλον. Η μη συμμόρφωση θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω εθνικές δικαστικές διενέξεις και τα δικαστήρια θα μπορούσαν να επιβάλουν οικονομικές κυρώσεις.

Οι αποφάσεις, οι οποίες δεν μπορούν να προσβληθούν με έφεση, είναι επίσης πιθανό να χρησιμεύσουν ως οδηγός για τον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα των δικαστικών προσφυγών για το κλίμα.

Την τελευταία πενταετία, ο αριθμός των δικαστικών υποθέσεων που σχετίζονται με το κλίμα που έχουν κατατεθεί σε όλο τον κόσμο έχει υπερδιπλασιαστεί, σύμφωνα με έκθεση του 2023 του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ και του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης.

Τρία άλλα διεθνή δικαστήρια - το Διεθνές Δικαστήριο, το Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας - συντάσσουν επί του παρόντος συμβουλευτικές γνωμοδοτήσεις σχετικά με τις υποχρεώσεις των κρατών όσον αφορά την κλιματική αλλαγή.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) αποφάνθηκε πριν από λίγο υπέρ μιας ομάδας ηλικιωμένων Ελβετίδων, οι οποίες είχαν υποστηρίξει ότι οι ανεπαρκείς προσπάθειες της κυβέρνησής τους για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής τις έθεταν σε κίνδυνο να πεθάνουν κατά τη διάρκεια καύσωνα.

Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η αποτυχία της Βέρνης να εκπληρώσει τους προηγούμενους στόχους μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου είχε παραβιάσει ορισμένα από τα ανθρώπινα δικαιώματά τους.

Η απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου επί της υπόθεσης, την οποία άσκησαν περισσότερες από 2.000 γυναίκες, θα μπορούσε να έχει αντίκτυπο σε ολόκληρη την Ευρώπη και πέραν αυτής, δημιουργώντας δεσμευτικό προηγούμενο για τον τρόπο με τον οποίο ορισμένα δικαστήρια αντιμετωπίζουν την αυξανόμενη παλίρροια των αγωγών για το κλίμα που υποστηρίζονται με βάση παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ωστόσο, το δικαστήριο που εδρεύει στο Στρασβούργο απέρριψε άλλες δύο παρόμοιες υποθέσεις, την πρώτη από έξι πορτογαλικούς νέους εναντίον 32 ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και την άλλη από έναν πρώην Γάλλο δήμαρχο εναντίον της γαλλικής κυβέρνησης.

Η ελβετική ετυμηγορία, η οποία δεν μπορεί να προσβληθεί, θα μπορούσε να υποχρεώσει την κυβέρνηση να αναλάβει μεγαλύτερη δράση για τη μείωση των εκπομπών, συμπεριλαμβανομένης της αναθεώρησης των στόχων μείωσης των εκπομπών για το 2030, ώστε να ευθυγραμμιστεί με τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου.