Το παραλίμνιο αστικό τοπίο αλλάζει

Το παραλίμνιο αστικό τοπίο αλλάζει. Μέσα σε έναν χρόνο, έχουν κοπεί 40 πλατάνια, από την πλατεία Μαβίλη μέχρι το πάρκο Κατσάρη, στην πιο αγαπημένη, δηλαδή, διαδρομή των Γιαννιωτών και των επισκεπτών. Όλη αυτή η διαδρομή είχε περίπου 300 πλατάνια. Η μεγαλύτερη ζημιά από την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου έχει γίνει στη νότια πλευρά, μετά το «Δώδεκα» μέχρι τη Σκάλα, όπου πια έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο κενό κομμάτι. 

Αισθητό είναι πια, μετά και τις πρόσφατες κοπές δέντρων, το κενό στη μέση περίπου της παραλίμνιας διαδρομής, κοντά στο γλυπτό «Ζευγάρι» του Θ. Παπαγιάννη. Η εξαιρετικά μεταδοτική και θανατηφόρα για το συγκεκριμένο είδος ασθένεια του μεταχρωματικύ έλκους του πλατάνου, που οφείλεται στον μύκητα Ceratocystis platani, δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού. Ήδη, το Δασαρχείο Ιωαννίνων έχει εντοπίσει άλλα τρία μολυσμένα δέντρα στη νότια πλευρά της παραλίμνιας διαδρομής, εκεί δηλαδή που το τοπίο έχει «απογυμνωθεί» σχεδόν, ενώ άλλα δύο νεκρά πλατάνια βρίσκονται στην Ακτή Μιαούλη.

Δεν είναι μόνο η πόλη των Ιωαννίνων που βρίσκεται αντιμέτωπη με την ασθένεια αυτή. Στο χωριό Πλατανιά του Δήμου Ιωαννιτών, δεκάδες πλατάνια νεκρώθηκαν και απομακρύνονται ήδη. Και βέβαια, εδώ και χρόνια, περιοχές όπως ο Καλαμάς και ο Λούρος ποταμός «αποχαιρετούν» εκατοντάδες πλατάνια. Στις περιοχές αυτές πια τίθεται και ζήτημα δασικής διαχείρισης, διαχείρισης του οικοσυστήματος και πλημμυρών.

Ο μύκητας Ceratocystis platani εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2003 στη Μεσσηνία. Στην Ήπειρο, διαπιστώθηκε το 2011, πριν από μια δεκαετία. Ο μύκητας έφτασε στην Ευρώπη από τη Βόρεια Αμερική. Εκτιμάται ότι ο «ερχομός» του έγινε με κιβώτια από ξύλου πλατάνου κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μερικές ερωτήσεις-απαντήσεις:

Τι είναι η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου;

Είναι μία ασθένεια που προσβάλλει τα πλατάνια και προκαλείται από έναν μικροσκοπικό μύκητα, που ονομάζεται Ceratocystis platani. Ο μύκητας αυτός αναπτύσσεται μέσα στο ξύλο των πλατάνων και προσβάλλει τον κορμό, τα κλαδιά αλλά και τις ρίζες. Μετά από λίγο καιρό, ο πλάτανος νεκρώνεται.

Σημειωτέον ότι ο μύκητας αυτός δεν προσβάλλει όλα τα είδη πλατάνων. Το είδος του ελληνικού πλατάνου (Platanus orientalis) είναι ένα από τα είδη που εμφανίζουν πολύ μεγάλη ευπάθεια. Η ασθένεια είναι θανατηφόρος.

Πώς διαδίδεται η ασθένεια;

Η ασθένεια διαδίδεται κυρίως με μολυσμένα εργαλεία (πριόνια κλπ) που έχουν χρησιμοποιηθεί σε προσβεβλημένα δέντρα και με εκσκαπτικά μηχανήματα που έχουν προέλθει από «χτυπημένες» από τον μύκητα περιοχές και στα οποία δεν έχει απολύμανση. Γι’ αυτό και πρέπει να υπάρχει μεγάλη προσοχή από τους επιβλέποντες φορείς όταν εκτελούνται εργαλεία σε περιοχές με πλατάνια, πόσο μάλλον όταν ο μύκητας έχει εμφανιστεί ήδη. Μάλιστα το Δασικό Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, στην προσπάθειά του να αναδείξει τον κίνδυνο που υπάρχει, έχει επισημάνει ότι πρέπει να υπάρχει προσοχή ακόμα και στους… όρκους αγάπης που σκαλίζονται με αιχμηρά αντικείμενα από νέους ανθρώπους από δέντρο σε δέντρο..

Υπάρχει θεραπεία;

Όχι. Όταν ένας πλάτανος προσβληθεί από τον μύκητα, η μόνη λύση είναι η υλοτόμηση και η προσεκτική απομάκρυνση του δέντρου. Το ξύλο πρέπει να καταστραφεί με καύση. Γι’ αυτό και τα προσβεβλημένα πλατάνια δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για καυσόξυλα ή για άλλη χρήση, λόγω και του κινδύνου μεταφοράς του μύκητα σε υγιείς περιοχές. Όταν εντοπίζεται ένα άρρωστο δέντρο, ως μέτρο προφύλαξης κόβονται και υγιή για την αποτροπή διάδοσης της ασθένειας μέσω του ριζικού συστήματος.

Γιατί δεν έχουν απομακρυνθεί τα κάτω μέρη των κορμών των πλατάνων από την παραλίμνια περιοχή των Ιωαννίνων;

Το ριζικό σύστημα των πλατάνων είναι ιδιαίτερα μεγάλο. Οι ρίζες των κομμένων δέντρων απλώνονται κάτω από το παραλίμνιο μέτωπο. Εκ των πραγμάτων, η «εξαγωγή» είναι σχεδόν αδύνατη, καθώς θα πρέπει να καταστραφεί όλο το πλακόστρωτο. Η απομάκρυνση δε των κάτω μερών των πλατάνων απαιτεί ειδικό εξοπλισμό. Όλο αυτό το χρονικό διάστημα, η Υπηρεσία Πρασίνου του Δήμου παρακολουθεί την πορεία της πλήρους ξήρανσης (με φαρμακευτικό υλικό) των κάτω μερών. Στόχος είναι, μετά και την πλήρη «αδρανοποίηση» των κάτω μερών των δέντρων που κόπηκαν τον τελευταίο μήνα, να χρησιμοποιηθεί ειδικό μηχάνημα-τρυπάνι για την απομάκρυνση του εναπομείναντος δέντρου.

Ποια δέντρα αντικαθιστούν τα πλατάνια;

Η φύτευση πλατάνων (τουλάχιστον των ευπαθών στον μύκητα ειδών) απαγορεύεται για 10 χρόνια τουλάχιστον. Συν τοις άλλοις, η ασθένεια φαίνεται ότι δεν έχει αναχαιτιστεί στο παραλίμνιο μέτωπο.

Ο Δήμος Ιωαννιτών έχει φυτεύσει ήδη εδώ και αρκετούς μήνες σφένδαμους στη θέση των πλατάνων που είχαν κοπεί πέρσι. Σε συνεργασία με το Δασαρχείο Ιωαννίνων, αποφασίστηκε τα νέα δέντρα να μην είναι μόνο σφένδαμοι αλλά και βελανιδιές.

Οι νέες φυτεύσεις δεν γίνονται με κάποιο μοτίβο.

Πόσο χρονών είναι τα πλατάνια του παραλίμνιου μετώπου;

Tα πλατάνια στο παραλίμνιο αστικό μέτωπο μετρούν από 60 έως το πολύ 110 χρόνια ζωής. Η δεντροστοιχία δημιουργήθηκε σε διάφορες χρονικές περιόδους. Η πρώτη συστηματική δεντροφύτευση έγινε τη δεκαετία του ’30 από την τότε Φιλοδασική Ένωση. Μεγάλο τμήμα της παραλίμνιας οδού δεντροφυτεύτηκε τη δεκαετία του ’50.