Οικία Τζαβέλλα: «ταξίδι» στην ιστορία της πόλης

Οικία Τζαβέλλα, στην οδό Παύλου Μελά 31. Μια αστική, διώροφη κατοικία του 19^ου αιώνα, που έχει χαρακτηριστεί από το υπουργείο Πολιτισμού «έργο τέχνης». Ένα κληροδότημα στον Δήμο Ιωαννιτών από την Ισμήνη Τζαβέλλα υπό τον όρο: «η οικία μεθ’ όλων των επίπλων και αντικειμένων ευρισκομένων εν αυτή να διατηρηθεί οπωσδήποτε ως έχει και να λειτουργήσει ως Μουσείον».

Μετά από προσπάθεια χρόνων, η επιθυμία της δωρήτριας γίνεται πραγματικότητα. Η διατηρητέα κατοικία ετοιμάζεται να ταξιδέψει τον επισκέπτη σε άλλη εποχή. Ο α’ όροφος ήδη έχει διαμορφωθεί ως μουσείο αστικής κατοικίας, ενώ στο ισόγειο στεγάζεται πια το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Ιωαννιτών, το οποίο έρχεται να ενισχύσει και την ιστορικότητα του κτιρίου.

Η δημοτική αρχή Ιωαννίνων άνοιξε σήμερα τις πόρτες του αρχοντικού στα τοπικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, κάνοντας μια παρουσίαση του χώρου και των δράσεων που θα αναπτυχθούν. Προς το παρόν, λόγω Covid-19, το κτίριο δεν είναι επισκέψιμο για το κοινό.

«Το αρχοντικό Τζαβέλλα, μετά από πολλά χρόνια απέκτησε και πάλι ζωή. Το 2014 το κτίριο είχε πλήρως αποκατασταθεί επί δημαρχίας Φίλιππα Φίλιου» τόνισε ο δήμαρχος Ιωαννίνων Μωυσής Ελισάφ, με τον κ. Φίλιο να βρίσκεται λίγα μέτρα πιο πέρα. Και από τη δημοτική αρχή του κ. Φίλιου στη σημερινή δημαρχία, με τον κ. Ελισάφ να αφήνει τις αιχμές του για την πρώην δημοτική αρχή του Θωμά Μπέγκα. «Παραλάβαμε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο με νερά που έμπαιναν. Ήταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Ήταν από τις πρώτες προτεραιότητές μας να αποκαταστήσουμε αυτόν τον χώρο. Σήμερα είναι ένας λειτουργικός χώρος…» είπε, με τον δήμαρχο να ευχαριστεί ιδιαίτερα το μέλος της επιτροπής κληροδοτημάτων του Δήμου Νέλλη Τζιμογιάννη για τη δουλειά που έχει κάνει.

Ο δήμαρχος κ. Ελισάφ με τον αντιδήμαρχο Οικονομικών Φ. Βάββα

και τον γενικό γραμματέα του Δήμου Β. Ζωγράφο στο εσωτερικό της οικίας

Τον Σεπτέμβριο, στο κτίριο, μετακόμισε το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου, στο πλαίσιο υλοποίησης απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου το 2018. Εκτός από το Ιστορικό Αρχείο, και φυσικό το μικρό μουσείο αστικής κατοικίας, μέσω του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Ιωαννιτών αναπτύσσεται και ένα ψηφιακό οπτικοακουστικό αρχείο μαρτυριών της πόλης.  Ο κ. Ελισάφ συνέδεσε τη λειτουργία του κτιρίου και με τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. «Είναι μια ευκαιρία για κριτικό αναστοχασμό της πορείας μας, και το Αρχείο του Δήμου Ιωαννίνων έχει ξεχωριστεί σημασία» τόνισε.

Για το Ιστορικό Αρχείο μίλησε η αρχειονόμος-ιστορικός Μαρία Παππά. Το Αρχείο αυτό ιδρύθηκε το 2001, και μέχρι πρόσφατα στεγαζόταν σε ένα ακατάλληλο κτίριο στην οδό Ακαδημίας. Η κα Παππά εκτίμησε ότι ο νέος αυτός χώρος αποτελεί την καλύτερη συνθήκη για τη δημιουργία ενός νέου πολιτιστικού χώρου, ανοιχτού στο κοινό, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Στο Αρχείο διαφυλάσσεται το σύνολο των μαρτυριών και των εγγράφων που καταγράφουν την πορεία του δήμου Ιωαννιτών από το 1913, από την απελευθέρωση δηλαδή, μέχρι σήμερα. Το μεγαλύτερο μέρος δε του Αρχείου είναι ψηφιοποιημένο. Αποφάσεις δημοτικών συμβουλίων, χειρόγραφα, κατάστιχα, αλληλογραφία, προκηρύξεις, πρωτότυπα ή επικυρωμένα έγγραφα: όλα είναι εκεί.

Ο συνεργάτης του Πνευματικού Κέντρου, Χρήστος Παπαδόπουλος, αναφέρθηκε στο εγχείρημα του ψηφιακού οπτικοακουστικό υλικού που θα έρθει να ενισχύσει και το Ιστορικό Αρχείο με τη συλλογή και ψηφιοποίηση αρχειακού υλικού, όπως φωτογραφίες, ηχογραφήσεις και φιλμ. Ανέφερε δε ότι σε λίγες εβδομάδες, θα απευθυνθεί κάλεσμα στους πολίτες να δωρίσουν ή να δανείσουν υλικό που διαθέτουν, προς ψηφιοποίηση.

Στις προθέσεις του Δήμου, είναι να γίνονται και εκθέσεις στην οικία Ισμήνης Τζαβέλλα, όπως και διάφορες μικρές πολιτιστικές δράσεις στην πίσω αυλή του κτιρίου.

Η οικία Τζαβέλλα, μέχρι το 2006, στέγαζε τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ), τα οποία μετακόμισαν στη συνέχεια στο Σουφαρί Σεράι, στο Κάστρο. Με τη μετακόμιση των ΓΑΚ, το κτίριο περιήλθε σε αχρηστία. Το 2009 μάλιστα έγινε διάρρηξη, με αρκετά αντικείμενα (άγνωστο πόσα) να εξαφανίζονται από την οικία –αντικείμενα ιδιαίτερης αξίας είχαν μεταφερθεί προ πολλού στο δημαρχείο. Επί δημαρχίας Φίλιππα Φίλιου ξεκίνησε η αποκατάσταση του διατηρητέου κτιρίου. Ωστόσο, τα ζητήματα που έπρεπε να λυθούν, ήταν αρκετά, όπως η ανακριβής εγγραφή στο κτηματολόγιο η οποία έκλεισε το 2018 με αναγνωριστική αγωγή στο Πρωτοδικείο.

Όσον αφορά το ίδιο το κτίριο, η αρχική του μορφή, στα τέλη του 19^ου αιώνα, ήταν διαφορετική όπως αυτή έχει αποτυπωθεί σε φωτογραφία εκείνης της εποχής με τον φακό του Αλκιβιάδη Λαμπρινού, με τις προσθήκες στην πρόσοψη να γίνονται αργότερα.

H oικία Τζαβέλλα το 1892 (φωτ. Αλκ. Λαμπρινός από το αρχείο του Ιδρύματος Γκανή)

Το κτίριο αυτό δεν θα βρισκόταν σήμερα στην ιδιοκτησία του Δήμου Ιωαννιτών, αν δεν υπήρχε μια γυναίκα, η Ισμήνη Τζαβέλλα. Η Ισμήνη Τζαβέλλα ήταν κόρη του Γιώργου Τζαβέλλα (δικηγόρος ο οποίος είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα). Είχε δε μια αδελφή, την Αντιγόνη, με σημαντική δράση στον αγώνα απελευθέρωσης της πόλης, καθώς συμμετείχε στην κρυπτογράφηση πληροφοριών και στην αποκρυπτογράφηση των διαταγών του Ελληνικού Στρατηγείου. Η μητέρα της, Χαριτίνη Λαμπρινού, ήταν αδελφή του φαρμακοποιού-φωτογράφου Αλκιβιάδη Λαμπρινού (ο οποίος και φωτογράφισε το κτίριο το 1892).

Τις μαθησιακές της σπουδές, η Ισμήνη Τζαβέλλα τις έκανε σε παρθεναγωγείο της Κέρκυρας, το οποίο διοικούσε γαλλικό τάγμα. Κατά τον πόλεμο, έγινε εθελόντρια νοσοκόμα στο στρατιωτικό νοσοκομείο Ιωαννίνων, ενώ μετά τον πόλεμο έκανε ιδιαίτερα μαθήματα γαλλικής γλώσσας στο σπίτι της.

Με τη διαθήκη της, εκτός από την οικία της, άφησε στον Δήμο πολλά κοσμήματα και αντικείμενα αξίας, αλλά και ένα ακόμη κτίριο εξ αδιαιρέτου κατά 3/5 επί της οδού Ανεξαρτησίας 93-95, το οποίο δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση.