Ο χάρτης Τζαλμακλή για τα Γιάννενα του 1902

Στο αρχοντικό Ισμήνης Τζαβέλλα, εκεί που στεγάζεται το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Ιωαννιτών, εκτίθεται ένα ακριβές αντίγραφο του χάρτη των Ιωαννίνων του 1902.

Ο χάρτης, που τεκμηριώνει την κατάσταση του πολεοδομικού συγκροτήματος στις αρχές του 20^ου αιώνα, σχεδιάστηκε το 1902 από τον τότε σπουδαστή του Διδασκαλείου Ιωαννίνων και μετέπειτα ελληνοδιδάσκαλο Παναγιώτη Τζαλμακλή. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ο Τζαλμακλής γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1881 και πέθανε σε ηλικία 80 ετών.

Ο χάρτης του Τζαλμακλή βρίσκεται στα χέρια απογόνων του. Το ακριβές αντίγραφο που υπάρχει στο Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Ιωαννιτών, αποτελεί δωρεά της οικογένειας Μπαμπασίκα. Το 1980 ο φαρμακοποιός Βάσος Μπαμπασίκας ήταν αυτός που έφτιαξε το ακριβές αντίγραφο του χάρτη Τζαλμακλή.  

Η βασική διαφορά από τον πρωτότυπο χάρτη, είναι ότι ο Μπαμπασίκας τοποθέτησε συνειδητά στο αντίγραφο και σε περίοπτη θέση τη χρονολογία 1902 και το όνομα της πόλης. 

Στον πρωτότυπο χάρτη το όνομα και η χρονολογία αναγράφονται με μικρά και διακριτικά γράμματα στο κάτω μέρος του χάρτη.

Σε δημοσίευσή της με τίτλο «Ένας άγνωστος πολεοδομικός χάρτης των Γιαννίνων του 1902» («Ήπειρος, Κοινωνία-Οικονομία 15^ος-20^ος αι. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας 1985), η Ευαγγελία Ντάτση προχώρησε σε μια σύγκριση των δύο χαρτών –του πρωτότυπου και του αντιγράφου. Εκτός από την αναφερόμενη διαφοροποίηση, οι άλλες διαφορές χαρακτηρίζονται επουσιώδεις και αφορούν την ένταση των χρωμάτων και την περιπλοκότητα ή μη των συμβόλων που δηλώνουν δέντρα, λειμώνες, λόφους κ.λπ.

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή ή δωρεά, εδώ:

Ο χάρτης, έγχρωμος και σχεδιασμένος πάνω σε χαρτί 90x64 εκατ. δίνει πληροφορίες και για το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον της πόλης. Σημαντικό στοιχείο του χάρτη είναι το υπόμνημα, που βρίσκεται στην κάτω αριστερή πλευρά και στην πάνω δεξιά πλευρά του.

Πάνω στον χάρτη αναγράφονται τα ονόματα 36 συνοικιών και υποσυνοικιών. 

Ο Τζαλμακλής (και μετά από 80 χρόνια ο Μπαμπασίκας) χρησιμοποίησε διάφορα χρώματα για να προσδιορίσει τον «χώρο» που καταλαμβάνει η κάθε πληθυσμιακή ομάδα –χριστιανική, μουσουλμανική και εβραϊκή.

Το κόκκινο χρώμα αφορά τις μουσουλμανικές συνοικίες και τα κυβερνητικά κτίρια, το γκρίζο χρώμα τις χριστιανικές συνοικίες και το μολυβί τις εβραϊκές συνοικίες. Υπάρχει και το σκούρο πορτοκαλί που ταυτίζεται με την αγορά της πόλης (με επίκεντρο την οδό Ανεξαρτησίας), που αποτελούσε τόπο συνάντησης και των τριών πληθυσμιακών ομάδων.

Όπως αναφέρει και η Ευαγγελή Ντάτση στην εργασία της, οπτικά ο χάρτης δίνει την εντύπωση ότι έντεκα μόλις χρόνια πριν την απελευθέρωση το μεγαλύτερο τμήμα της πόλης το αποτελούσαν Οθωμανοί. Ωστόσο, αυτό δεν επαληθεύεται από τις ιστορικές πηγές. 

Σύμφωνα με τα δημογραφικά στοιχεία, την περίοδο εκείνη ζούσαν στα Γιάννενα 18.500 χριστιανοί, 4000 μουσουλμάνοι και 2500 εβραίοι. «Μια εξήγηση για αυτή την φαινομενική αντίφαση δίνουν οι ίδιοι οι κάτοικοι της πόλης: τα ταφικά έθιμα των Τούρκων δεν επέτρεπαν την εκταφή των νεκρών. Γι αυτό τα νεκροταφεία τους που συνήθως πλαισίωναν τα τζαμιά κάλυπταν μεγάλη έκταση. Ήταν επίσης και οι μεγάλο κήποι που περιέβαλλαν τις τουρκικές κατοικίες» εξηγεί.

Με διάφορα σύμβολα, αποτυπώνονται στον χάρτη διάφορα κτίρια –για την εκπαίδευση, τη διοίκηση, την κοινωνική πρόνοια, την ψυχαγωγία-, ενώ δίνονται πληροφορίες για τις παραγωγικές δραστηριότητες: καλλιεργήσιμες εκτάσεις (λαχανόκηποι, στις παραλίμνιες περιοχές), λατομεία (στις δύο άκρες της πόλης) και βυρσοδεψεία, αλλά και για τις μικρότερες εμπορικές δραστηριότητες όπως εργαστήρια, χάνια, ιχθυοπωλεία.

Διαβάστε: Ο Μπαρμπιέ ντυ Μποκάζ και ο παλιότερος χάρτης των Ιωαννίνων