Μια 23χρονη στο δίκτυο κατασκοπείας του 1912-13

Στα Ιωάννινα του 1912-13, προ της απελευθέρωσης της πόλης, το δίκτυο κατασκοπείας είχε τη βάση του σε ένα αρχοντικό. Ο Ιωάννης Λάππας, δικηγόρος και διερμηνέας του Γαλλικού Υποπροξενείου, είχε οργανώσει στο σπίτι του (το οποίo διασώζεται και σήμερα –στη γωνία των οδών Δαγκλή και Τσιριγώτη) μια κρυπτογραφική υπηρεσία η οποία είχε αναλάβει την αποστολή της διαβίβασης των πληροφοριών. 

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή ή δωρεά, εδώ:

Το ελληνικό δίκτυο κατασκοπείας δουλευόταν ήδη από το 1909, όταν και επικεφαλής είχε τεθεί ο γενικός πρόξενος της Ελλάδας στα Ιωάννινα Άγγελος Φορέστης. Βασικό ρόλο στην οργάνωση των μυστικών υπηρεσιών είχε η Ηπειρωτική Εταιρεία, η οποία είχε συγκροτηθεί στην Αθήνα το 1906. Το κλιμάκιο της Ηπειρωτικής Εταιρείας στα Ιωάννινα είχε σημαντικά στελέχη. Εκτός από τον Φορέστη, που ανέλαβε καθήκοντα με την άφιξή του στην πόλη, στο κλιμάκιο συμμετείχαν ο Νικόλαος Χαντέλης, διερμηνέας του Γενικού Προξενείου, ο δικηγόρος Γιώργος Τζαβέλλας κ.ά. Με την έναρξη του πολέμου, τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και την εκ των πραγμάτων αποχώρηση του Φορέστη, ο Χαντέλης και ο Ιωάννης Λάππας συνέχισαν το έργο της κατασκοπείας στην Ήπειρο. 

Ένα από τα πρόσωπα που είχαν τον δικό τους ρόλο στο δίκτυο κατασκοπείας, και συγκεκριμένα στην κρυπτογράφηση και αποκρυπτογράφηση των μηνυμάτων προς και από το Ελληνικό Στρατηγείο, ήταν μια γυναίκα: η Αντιγόνη Τζαβέλλα (1890-1961), 23 ετών τότε, κόρη του Γιώργου Τζαβέλλα και ανιψιά του Ιωάννη Λάππα, και μέλος της Ηπειρωτικής Εταιρείας. Η μητέρα της ήταν η Χαριτίνη Λαμπρινού, αδελφή του φαρμακοποιού-φωτογράφου Αλκιβιάδη Λαμπρινού. Η μικρότερη της αδελφή, η Ισμήνη Τζαβέλλα (1904-1985), ευεργέτιδα του Δήμου Ιωαννιτών. 

Η Αντιγόνη Τζαβέλλα είχε κρατήσει αντίγραφα των κρυπτογραφημάτων που στέλνονταν στο Γενικό Στρατηγείο Εμίν Αγά σε ένα τετράδιο-ημερολόγιο. Το χειρόγραφο τετράδιο αντιγραφής κρυπτογραφημάτων φτάνει μέχρι τις 19 Φεβρουαρίου του 1913: «Σήμερον ήρξατο επιθέσεως. Φροντίσατε να τηρήτε ημάς μετά ταχύτητος ενημέρους αποτελεσμάτων επιθέσεως, και εν γένει πάσης ενδιαφερούσης στρατιωτικής πληροφορίας». 

Σε μια σελίδα του τετραδίου αυτού, όπως γράφει ο λόγιος Δημήτρης Σαλαμάγκας, ο Ιωάννης Λάμπας, υπογράφοντας ως διευθυντής του Κρυπτογραφικού Εμπιστευτικού, αναφέρει για την Αντιγόνη Τζαβέλλα: «Τη πολυτίμω συνεργάτιδα αγαπητή μου ανεψιά Αντιγόνη Γ. Τζαβέλλα, συναγωνιστή τω αφιλοκερδεστάτω αγώνι της εθνικής μας απελευθερώσεως, της τόσον ευφήμως επιβραβευθείσης, τεκμήριον πολύτιμων ημερών και συγκινήσεων». 

Σημειώματα-μαρτυρίες για τη δράση της Τζαβέλλα υπάρχουν ακόμα και από τον Νικ. Χαντέλη όπως και από τον πρόεδρο της Ηπειρωτικής Εταιρίας Παναγιώτη Δαγκλή. 

Παν. Δαγκλής: «Ομολογώ την πολύτιμον εργασίαν της φιλοπάτριδος δεσποινίδος Τζαβέλλα, συντελεσάσης εις το να διαφωτίση τον Ελληνικόν Στρατόν περί των τουρκικών δυνάμεων κατά τον ελληνοτουρκικόν πόλεμον»

Νικ. Χαντέλης: «Εις ανάμνησιν της πολυτίμου και μετ’ αυταπαρνήσεως, αξιολόγου συνεργασίας της χαριεστάτης δεσποινίδος Αντιγόνης Τζαβέλλα, εν ημέραις δειναίς, καθ’ ας, το Μέγα Έθνος μας, ηγωνίζετο τον περί υπάρξεως αγώνα». 

Διαβάστε και τα υπόλοιπα άρθρα της στήλης Ρετρό, εδώ

Πηγές:

Σαλαμάγκας Δημ., Ιστοριοδιφικά, Άπαντα, εκδόσεις Παπαζήση

Νικολαΐδου Ελευθερία, Το αρχείο Ιωάννου Λάππα και Αντιγόνης Τζαβέλλα (1912-1913) και η απελευθέρωση των Ιωαννίνων, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, 1975

* Φωτογραφία: Το Στρατηγείο στο Χάνι Εμίν Αγά. Από το λεύκωμα "Η απελευθέρωση της Ηπείρου" (Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις)