Ο Μπαρμπιέ ντυ Μποκάζ και ο παλιότερος χάρτης των Ιωαννίνων

Ο Ζαν Ντενί Μπαρμπιέ, ή αλλιώς Μπαρμπιέ ντυ Μποκάζ (Barbié du Bocage) ήταν γεωγράφος, χαρτογράφος και ελληνιστής. Ένας άνθρωπος των γραμμάτων που αντιπροσώπευε τη χώρα του στον τομέα της επιστήμης της γεωγραφίας, κατά τη ναπολεόντεια περίοδο. Ο Μπαρμπιέ (1760-1825) είχε μια εντυπωσιακή σταδιοδρομία, η οποία ξεκίνησε από τα 17 του μόλις χρόνια, όταν έγινε μαθητής του J.-B. Bourguignon d'Anville, γεωγράφου του βασιλιά και μέλους της Ακαδημίας Επιστημών και της Ακαδημίας Επιγραφών.

Με βαθιά ελληνική παιδεία, αφιέρωσε μεγάλο μέρος στη μελέτη του ελληνικού χώρου, από την πλευρά της ιστορικής γεωγραφίας, αφήνοντας πίσω του ένα ογκώδες χαρτογραφικό έργο. Οι συναναστροφές του δε με έλληνες λόγιους, όπως είναι ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Άνθιμος Γαζής και ο Δημήτρης Φιλιππίδης, δεν ήταν μόνο επιστημονικές αλλά και φιλικές.

Ο ντυ Μποκάζ έχει αφήσει τη σφραγίδα του και στα Γιάννενα. Χάρη σε αυτόν, η πόλη έχει μια εικόνα για τον εαυτό της… πριν από 200 χρόνια. Ο χάρτης (δυο χάρτες, συγκεκριμένα, σε διαφορετική κλίμακα) σχεδιάστηκε στις αρχές του 19^ου αιώνα, μεταξύ 1811 και 1815 (λίγο πριν δηλαδή από το οικοδομικό έργο του Αλή πασά στο Κάστρο) – εκδόθηκε στη Γαλλία το 1820. Σήμερα, φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας.

Οι σύγχρονοι ερευνητές τον εντόπισαν αυτόν τον χάρτη μόλις στις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Ήταν ο αρχιτέκτονας Γιάννης Κανετάκης που τον ανέσυρε από τα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. Πάνω σε αυτόν τον χάρτη, στήριξε τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Κάστρο: Συμβολή στην πολεοδομική ιστορία των Ιωαννίνων« που αποτελεί μια εργασία αναφοράς για το παρελθόν της πόλης.

Δεν έχει αποσαφηνιστεί πάντως αν ο ντυ Μποκάζ επισκέφθηκε τα Γιάννενα για την τοπογραφική αποτύπωση ή αν βασίστηκε μόνο στις περιγραφές και στις αναφορές του περιηγητή και γάλλου προξένου την περίοδο του Αλή πασά Φρανσουά Πουκεβίλ.

Ο ντυ Μποκάζ καταγράφει λοιπόν στον χάρτη συνοικίες της πόλης (όχι όλες), όπως είναι η Καλούτσιανη («Καλό Τσεσμέ» αναφέρεται), το Πλινθοκοπείο, τις εβραϊκές συνοικίες μέσα στο Κάστρο και στο παζάρι, ακόμα και μια συνοικία που την ονοματίζει «Η συνοικία των απελευθερωμένων νέγρων», με τον Γ. Κανετάκη να εκτιμά ότι αφορά τη συνοικία «Γύφτικα».

Υπάρχουν σημειώσεις για τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις, τις φυλακές και τα κτίρια δημόσιου ενδιαφέροντος, για τα Λιθαρίτσια, για τα οθωμανικά νεκροταφεία, τα οποία κυριαρχούν στην εικόνα της πόλης, το παζάρι, τα οθωμανικά λατρευτικά κτίρια, για τις εκκλησίες, για την τάφρο γύρω από το Κάστρο, ακόμα και για το σπίτι του Ιωάννου Σταύρου (οικονομικού συμβούλου του Αλή πασά και πατέρα του πρώτου προέδρου της Εθνικής Τράπεζας Γεωργίου Σταύρου). Παρόντα και τα τζαμιά, αλλά όχι όλα, όπως τουλάχιστον αυτά έχουν καταγραφεί σε βιβλιογραφικές πηγές.

«Ο Barbie du Bocage έχει εκπονήσει ένα χάρτη πολύ σηµαντικό για την τοπογραφία της πόλης πριν από το 1820, µε ιδιαίτερη σχεδιογραφική επιδεξιότητα και ακρίβεια - εάν ληφθεί υπόψη ο  τρόπος µέτρησης, αποτύπωσης και το είδος των οργάνων που είχε ένας χαρτογράφος εκείνης της εποχής. Οι σηµειώσεις και τα λοιπά σχόλια, που περιλαµβάνει στη σχεδίασή του, δείχνουν σχολαστική εξέταση των τοπικών συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων των Ιωαννίνων, τις οικονοµικές δραστηριότητες της πόλης και τη δικαιοπολιτιστική οργάνωση της κοινωνίας της» σημειώνει ο Κανετάκης.

Επισημαίνει όμως και κάποια λάθη σχεδίασης. Κάποιες αναφορές στα σχέδια σε χαρακτηριστικά σημεία της πόλης δεν συνάδουν με τις βιβλιογραφικές πηγές, όπως π.χ. ο αριθμός των τζαμιών, αναφορές για τις οποίες ο Κανετάκης δίνει στη μελέτη του κάποιες πιθανές εξηγήσεις.