Ο ιερωμένος από τα Άνω Σουδενά

Το 1760 γεννήθηκε στα Άνω Σουδενά ο Νεόφυτος Δούκας. Από πολύ μικρός, έζησε σε μοναστηριακό περιβάλλον και αργότερα, χειροτονήθηκε διάκονος και ιερέας. Ο δρόμος που φέρει το όνομά του στα Γιάννενα, είναι η στενή προέκταση της Σπύρου Λάμπρου, προς τη Ναπολέοντα Ζέρβα.

Πριν κλείσει τα 30 του, ο Δούκας ζούσε και διακόνευε στο Βουκουρέστι. Παρέδιδε ιδιαίτερα μαθήματα και ήταν σπουδαστής στην «Αυθεντική Ακαδημία»  όπου σχολάρχης ήταν ο Λάμπρος Φωτιάδης, επίσης γιαννιώτικης καταγωγής.

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή εδώ:

Ο Δούκας ξεκίνησε το συγγραφικό του έργο στη Βιέννη, όπου υπηρέτησε ως εφημέριος του ναού του Αγίου Γεωργίου, με τη «Γραμματική Τερψιθέα» που εκδόθηκε το 1804. Παράλληλα, προσπαθούσε να ιδρύσει την «Ακαδημία του Ζαγορίου», στον τόπο καταγωγής του.

Το 1815 επέστρεψε στο Βουκουρέστι, όπου πήρε τη θέση του Φωτιάδη, οποίος είχε πεθάνει στο μεταξύ.

Αύξησε σημαντικά τους μαθητές της σχολής και χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης, ενώ απέκτησε επαφές με το επαναστατικό ρεύμα στην Ελλάδα.

Τον καιρό εκείνο ο γλωσσοαμυντορισμός δεν ήταν αστεία υπόθεση, ούτε απλά φιλολογική. Ο Δούκας ήταν στόχος των δημοτικιστών της εποχής και σύμφωνα με τις μαρτυρίες του, λάμβανε ανώνυμα γράμματα που του ζητούσαν να παραιτηθεί. Ήδη, είχε έρθει σε ρήξη με άλλους καθηγητής της σχολής στο Βουκουρέστι, ανάμεσά τους και με τον Γεώργιο Γεννάδιο, για την επιμονή του στα αρχαία και τον παραγκωνισμό της νεοελληνικής γραμματείας. Φαίνεται ωστόσο ότι το θέμα είχε βαθύτερες αιτίες, που είχαν να κάνουν και με τη διεύθυνση της σχολής, αλλά και την αντιπαλότητα με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Ένα από τα πιο έντονα περιστατικά, ήταν η επίθεση που δέχθηκε από μαθητή του, ο οποίος τον χτύπησε στο κεφάλι και τον τραυμάτισε σοβαρά: «…παραφυλάξας εμέ απερχόμενον άμα έω εις την Εκκλησίαν, ίσηιν ομόσ’ όπισθεν αφανών τώ ροπάλω, και πατάξας επί κόρρης, αυτός μεν τρέπεται εις φυγήν, εγώ δε πεσών, παραχρήματα των τε φρενών εξέστην…» περιγράφει ο ίδιος το περιστατικό, σε επιστολή του.

Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και μετά, έζησε για μια επταετία περίπου στην Τρανσυλβανία.

Παρότι έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους πιο συντηρητικούς αρχαϊστές, ο Δούκας δεν δίστασε να σχολιάσει τον Αριστοφάνη. Επίσης, ήταν θιασώτης των ριζοσπαστικών ιδέων της εποχής και όπως αναφέρει ο Κ.Θ. Δημαράς, μια πιο ενδελεχής μελέτη του έργου του, πλην των θέσεων για το γλωσσικό ζήτημα, φανερώνει μια στάση αρκετά διαφορετική. Ο Δούκας κινδύνεψε μέχρι και αφορισμό από την επίσημη Εκκλησία και χαρακτηρίστηκε συχνά «αιρετικός».

Ο Καποδίστριας τον κάλεσε να επιστρέψει στην Ελλάδα και του ανέθεσε τη διεύθυνση του ορφανοτροφείου της Αίγινας. Όταν πληροφορήθηκε το θάνατο του Αδαμάντιου Κοραή, του βασικού του αντιπάλου στο γλωσσικό ζήτημα, έγραψε τιμητική βιογραφία και τη δημοσίευσε το 1834.

Προς το τέλος της ζωής του, ο Νεόφυτος Δούκας προτάθηκε να είναι ένας από τους πρώτους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών (δεν δίδαξε ωστόσο) και έγινε τιμητικά ο πρώτος διευθυντής της Ριζαρείου σχολής, στη δημιουργία της οποίας είχε παίξει σημαντικό ρόλο. Πέθανε στις 20 Δεκεμβρίου του 1845 και τάφηκε στην είσοδο της Ριζαρείου σχολής.

Χαριλάου, Ν. (1999) Νεόφυτος Δούκας: ένας μεγάλος δάσκαλος και λόγιος του 18ου - 19ου αιώνα, διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων