Κι όμως υπάρχει μέλλον για το μαλλί προβάτου

Με την κλωστοϋφαντουργία να έχει παρακμάσει λόγω της εισόδου φθηνών συνθετικών ινών και με τους αργαλειούς να αποτελούν πια ένα στοιχείο της λαογραφικής παράδοσης, η εγκατάλειψη της αξιοποίησης του μαλλιού προβάτων ήταν σχεδόν νομοτελειακή. 

Όπως και σε άλλους τομείς, η μετάβαση από την παραδοσιακή στη σύγχρονη κοινωνία είχε τις απώλειές της. Σε πολλές περιπτώσεις όμως η παράδοση έχει επιστρέψει πια δυναμικά, με τους παραγωγούς ή τους δημιουργούς να βρίσκουν νέους τρόπους αξιοποίησης της πρώτης ύλης, προσαρμοσμένους στις νέες ανάγκες, και να αξιοποιούν την τάση που υπάρχει για χειροποίητα προϊόντα.

Αυτή ακριβώς την «επιστροφή» προσπαθούν να πετύχουν το Κέντρο Γενετικής Βελτίωσης Ζώων Ιωαννίνων του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και η Ένωση Μετακινούμενων Κτηνοτρόφων Ηπείρου για το μαλλί (ή έριο) του προβάτου. 

Η γιορτή μαλλιού που πραγματοποιήθηκε χτες από τους δύο φορείς στο Δολό Πωγωνίου, υπό την αιγίδα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, ήρθε να αναδείξει τη δυνατότητα μετατροπής του μαλλιού από απόβλητο σε ένα σύγχρονο, καινοτόμο προϊόν. 

Σήμερα, οι κτηνοτρόφοι στην Ελλάδα, κάθε φορά που κουρεύουν τα πρόβατα, ξεφορτώνονται το μαλλί όπως μπορούν. Άπλυτο και ακατέργαστο το εξάγουν μαζικά σε τρίτες χώρες (Τουρκία, Κίνα) ή απλώς το πετάνε στα σκουπίδια. Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή, το 2014 η εριοπαραγωγή των προβάτων στην Ήπειρο ήταν 533 τόνοι, που αντιστοιχούν στο 8,3% της χώρας.

«Η επεξεργασία του μαλλιού θα πρέπει να γίνεται εντός των συνόρων, ώστε αυτό να αποκτήσει υπεραξία» τόνισε ο πρόεδρος της Ένωσης Μετακινούμενων Κτηνοτρόφων Γιάννης Δεκόλης κατά τη διάρκεια της επιστημονικής ημερίδας. Και από κει και πέρα; Ποιες μπορεί να είναι οι χρήσεις του;

Καταρχήν, μέρος του επεξεργασμένου μαλλιού μπορεί να διοχετευτεί στη χειροτεχνία. «Η παράδοση είναι και θα είναι πάντα ο απαραίτητος συνδετικός κρίκος με το παρελθόν. Πάντα θα υπάρχει μια αγορά για υψηλής ποιότητας αντικείμενα, εμπνευσμένα από την παράδοση niche market (εξειδικευμένη αγορά)» τόνισε η τέως πρόεδρος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Χειροτεχνίας Έλενα Αβέρωφ. Ως μια βιώσιμη και αναπτυξιακή προοπτική χαρακτήρισε την «επένδυση» στη χειροτεχνία, που κάνει κι αυτή δυναμική επιστροφή, και η γεωπόνος-ζωοτέχνης Μερόπη Νικολάου εκ μέρους του Κέντρου Γενετικής Βελτίωσης Ζώων.

Το μαλλί προβάτου μπορεί να έχει όμως και άλλες χρήσεις σε πιο εκτεταμένο επίπεδο, όπως είναι στη στρωματοποιία. Ο καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωσήφ Μπιζέλης παρουσίασε και κάποιες εναλλακτικές χρήσεις με βάση τις μοναδικές ιδιότητες που έχει το μαλλί προβάτου. Αυτό λοιπόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως θερμομονωτικό, ηχομονωτικό, εδαφοβελτιωτικό και δομικό υλικό. Σημειωτέον ότι το παραγόμενο ελληνικό μαλλί δεν προσφέρεται για ύφανση λεπτών υφασμάτων λόγω της μεγάλης διαμέτρου της τρίχας. 

Κατά τη διάρκεια της ημερίδας, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις αυτόχθονες φυλές. Όπως ανέφερε η κ. Νικολάου, στην Ήπειρο, από τα 740.000 περίπου πρόβατα που εκτρέφονται, ένα πολύ μικρό τμήμα του συνόλου, 65.000 περίπου, ανήκουν σε καθαρόαιμες φυλές. Τα υπόλοιπα αποτελούν διασταυρωμένους τύπους, άγνωστης γονοτυπικής σύστασης και παραγωγικών και αναπαραγωγικών ιδιοτήτων. Η κυρίαρχη φυλή της περιοχής είναι η φυλή Άρτας (Φριζάρτα), η οποία είναι εγχώρια «συνθετική» φυλή που δημιουργήθηκε στο πεδινό τμήμα της Άρτας, με παραγωγή 1,2 έως 1,5 κιλά έριο. Στην κατηγορία των απειλούμενων αυτόχθονων φυλών αγροτικών ζώων στην περιοχή μας ανήκουν οι φυλές Κατσικά, Καλαρρύτικη, Σαρακατσάνικη και Ορεινό Ηπείρου. Σε όλες αυτές τις σπάνιες αυτές φυλές, η παραγωγή ερίου κυμαίνεται μεταξύ 1,0-1,8 κιλά, εκτός από το σαρακατσάνικο πρόβατο που έχει μεγαλύτερη παραγωγή (2,5–3,0 κιλά).

Η λέκτορας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτα Κουτσούλη παρουσίασε κάποια πρώτα στοιχεία για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ινών του μαλλιού σε πρόβατα που εκτρέφονται στην Ήπειρο (καλαρρύτικο και Κατσικά Ιωαννίνων) σε σύγκριση με άλλες ελληνικές φυλές.

Τέλος, ο επίκουρος καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών Ιωαννίνων Στέφανος Τσιόδουλος έκανε μια ιστορική διαδρομή για το μαλλί του προβάτου στην Ήπειρο. Όπως είπε, στα τέλη του 19ου αιώνα, το μαλλί που απέδιδαν τα ηπειρώτικα κοπάδια ανερχόταν σε 3.500.000 κιλά, από τα οποία τα 2/3 προορίζονταν για τις αγορές του εξωτερικού. Στις αρχές του 20ου αιώνα, η εριουργία άρχισε να περιορίζεται σε απλή χειροτεχνία και να μην αξιοποιείται εμπορικά όσο θα έπρεπε. Τα Γιάννενα, όπως και το Μέτσοβο, το Συρράκο και οι Καλαρρύτες, είχαν παράδοση στην κατασκευή καπών –μακριές για τους κτηνοτρόφους και κοντές για τους ναυτικούς και τους ψαράδες. 

Πέραν του επιστημονικού μέρους της εκδήλωσης, στον χώρο του ξενώνα του Κωσταρά, στήθηκε μια ωραία γιορτή (η οποία δυστυχώς διακόπηκε από τη βροχή και τη χαλαζόπτωση), με τους επισκέπτες να παρακολουθούν ζωντανά τη «διαδρομή του μαλλιού»: κούρεμα προβάτων, πλύσιμο μαλλιού, κοπάνισμα, βάψιμο, λανάρισμα, γνέσιμο, πλέξιμο, ύφανση σε αργαλειό. Σημαντικό ρόλο στην «ξενάγηση» αυτή είχε η Λένα Γεροθανάση, η οποία ασχολείται με την τέχνη της υφαντικής έχοντας ως βάση τον Ελαφότοπο Ζαγορίου. Παράλληλα, το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ανέλαβε να κάνει βιωματικά εργαστήρια σε παιδιά.

Στην εκδήλωση, το παρών έδωσαν μεταξύ άλλων ο βουλευτής Ιωαννίνων του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννης Καραγιάννης, ο εκπρόσωπος του αναπληρωτή υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης Ρήγας Τσιακίρης, ο δήμαρχος Πωγωνίου Κώστας Καψάλης και η αντιδήμαρχος Ιωαννίνων, αρμόδια για θέματα αγροτικής ανάπτυξης, Βάσω Μέγα. Την εκδήλωση προλόγισε ο προϊστάμενος του Κέντρου Γενετικής Βελτίωσης Ζώων Δημήτρης Παππάς, ο οποίος μίλησε για τη συνεργασία με την Ένωση Μετακινούμενων Κτηνοτρόφων αλλά και για την ανάγκη αύξησης της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας του τομέα της προβατοτροφίας μέσω της απόκτησης προστιθέμενης αξίας των παραγόμενων προϊόντων της.