Το Καλπάκι που «δεν υπήρχε» μέχρι το 1961

Το Καλπάκι, έδρα του Δήμου Πωγωνίου σήμερα, έχει μια από τις πιο ιδιαίτερες ιστορίες των οικισμών στα Γιάννενα.

Καταρχάς, είναι και… δεν είναι παλιό. Ως συγκροτημένος οικισμός δεν έχει συμπληρώσει καλά καλά έναν αιώνα διοικητικής ύπαρξης.

Δεύτερον, το όνομά του ως οικισμός, αργεί πολύ να εμφανιστεί στις απογραφές πληθυσμού. Ακόμα και το 1940, στους στρατιωτικούς χάρτες αναφέρεται ως «Ελαία» και σε παρένθεση «Καλπάκι».  

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή ή δωρεά, εδώ:

Σήμερα, είναι το μόνο υπαρκτό Καλπάκι στην Ελλάδα. Μέχρι το 1928, την ίδια ονομασία έφερε η Ελαία στη Θεσπρωτία, καθώς και ο Ορχομενός στην Αρκαδία, που άλλαξε όνομα το 1963.

Τρίτον, κατά τον Μεσοπόλεμο, το Καλπάκι ήταν βασικά ένα ύψωμα της περιοχής, το «καπέλο» όπως είναι και η τούρκικη προέλευση της λέξης.

Η ονομασία πρωτοσυναντάται στην ελληνική επικαιρότητα λόγω του πειθαρχικού ουλαμού Καλπακίου. «Η χειμερινή διαμονή (Δεκέμβρης-Απρίλης) είναι το Καλπάκι, τοποθεσία στο βορειοανατολικό βάθος πεδινής έκτασης», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Ριζοσπάστης της εποχής. Τότε περίπου δημιουργήθηκαν και κάποια καφενεία για τους εξοδούχους στρατιώτες (όχι βέβαια για τους «υπό σωφρονισμό» κομμουνιστές…).

Η περιοχή που σήμερα καταλαμβάνει το Καλπάκι, είναι η περιοχή της Ελαίας μαζί με την περιοχή του Καλπακίου.

Το 1940 αυτή η περιοχή έμελλε να καθοριστεί οριστικά ως ιστορικό τοπόσημο και συνώνυμο της επιτυχημένης άμυνας του ελληνικού στρατού.

Ο υποστράτηγος Κατσιμήτρος επέλεξε να παρακούσει το σχέδιο του γενικού αρχηγείου για σύμπτυξη της άμυνας, να αφήσει δηλαδή τα Γιάννενα και να παραταχθεί στον κάτω ρου του Αράχθου.

Είχε ήδη ανασυντάξει την αμυντική γραμμή, στα 2 χρόνια που ήταν διοικητής της VIII Μεραρχίας και περίμενε τους Ιταλούς κυρίως στη γραμμή που όριζαν τα φυσικά εμπόδια του Κόζιακα από τη Γκραμπάλα, μέχρι τα αποσπάσματα που βρίσκονταν στη Θεσπρωτία, στη Σαγιάδα.

Το Καλπάκι αναγράφεται ως «Ελαία», στο σχεδιάγραμμα της μάχης του ΓΕΣ (1960) και γενικώς, όλη η περιγραφή αναφέρει τη «Μάχη Ελαίας, 2-8 Νοεμβρίου 1940».

Στην περιοχή είχαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις οι κάτοικοι του Ελαφότοπου και των Κάτω Πεδινών, αλλά δεν έμεναν εκεί. Ο οικισμός αρχίζει σταδιακά να δημιουργείται κυρίως μετά την εγκατάσταση της Χωροφυλακής στο πέρασμα, το 1948 και υπάγεται στην κοινότητα Κάτω Πεδινών, μαζί με το χωριό του Ζαγορίου και τη Λιούμπα.

Στην απογραφή του 1961 απογράφονται 225 κάτοικοι στο Καλπάκι, 188 στα Κάτω Πεδινά και 506 στη Λιούμπα που σήμερα είναι ακατοίκητη.

Ως συγκροτημένος οικισμός, το Καλπάκι αυτονομείται το 1972. Στην απογραφή του 1981 κάνει την παρθενική του εμφάνιση ως ανεξάρτητη κοινότητα που υπάγεται στην επαρχία Δωδώνης και όχι του Πωγωνίου. Συνολικά, έχει 586 κατοίκους-493 το Καλπάκι και 93 η Λιούμπα.

Το 1999 συστήνεται ο Δήμος Καλπακίου. Το δημοτικό διαμέρισμα όπου και η έδρα του Δήμου, ήταν το Καλπάκι, που αποτελούσαν διοικητικά οι οικισμοί Καλπακίου και Λιούμπας.

Το 2011 με τη συνένωση των Δήμων Καλπακίου, Άνω Καλαμά, Άνω Πωγωνίου, και Δελβινακίου, καθώς και των κοινοτήτων Πωγωνιανής και Λάβδανης, δημιουργήθηκε ο σημερινός Δήμος Πωγωνίου με έδρα το χωριό που βρίσκεται πάνω στο πέρασμα του δρόμου, σε ένα από τα ιστορικότερα σημεία της χώρας…

Πηγές:

Απογραφές Ελληνικού Κράτους 1951, 1961,1971, 1981

ΓΕΣ/ΔΙΣ. Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Β’ Παγκόσμιον Πόλεμον. Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941. Αθήνα. 1960.