![[300,399] Ψιχάλες](https://openweathermap.org/img/wn/04d@2x.png)
Του Σίμου Ανδρονίδη*
«Αυτοί δεν είναι οι δρόμοι που γνωρίσαμε/Αλλότριο πλήθος έρπει τώρα στις λεωφόρους/Αλλάξαν και των προαστίων οι ονομασίες/Υψώνονται άσυλα στα γήπεδα και στις πλατείες» (Μανόλης Αναγνωστάκης, ‘Αυτοί δεν είναι οι δρόμοι’).
Mέχρι τις 30 Αυγούστου, στο χωριό Κομμένο της Άρτας, πραγματοποιείται έκθεση εικαστικών που φέρει τον εύγλωττο, για ό,τι έλαβε χώρα στο χωριό, τίτλο 'Αίματος Χρώμα’. [1]
Στα 1943, γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις, εισήλθαν στο χωριό Κομμένο και με πρόσχημα την παρουσία αντάρτικων δυνάμεων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, προέβησαν σε μια μαζική σφαγή των κατοίκων του χωριού, με τους νεκρούς της σφαγής να είναι 317.
Ενταγμένη ή αλλιώς τροφοδοτούμενη από την εθνικοσοσιαλιστική-ναζιστική θανατο-πολιτική, ήτοι μία βιο-πολιτική επιτέλεση που συμπυκνώνει και συμπυκνώνεται [2] σε μορφές άσκησης βίας και θανάτου, η φόνευση των κατοίκων του χωριού Κομμένο της Άρτας 'επι-κοινωνεί' με σφαγές αντίστοιχης κλίμακας εντός του ελλαδικού χώρου, δύναται να 'ενσαρκώσει' το υπόδειγμα των ίδιων εθνικοσοσιαλιστικών πράξεων 'αντεκδίκησης,' που δεν καθίστανται παρά πράξεις εφαρμογής της έννοιας της 'συλλογικής ευθύνης' στην πράξη. [3]
Όπως τονίζουν με ενάργεια στην εμπεριστατωμένη εργασία τους οι Νίκος Παπαναστασίου και Χάγκεν Φλάισερ, «οι ψυχροί γραφειοκρατικοί όροι, όπως επιχειρήσεις εξιλασμού και εκκαθαρίσεις, υπήρξαν συνώνυμο της γερμανικής κατοχής σε ολόκληρη την Ευρώπη, καθώς σηματοδοτούσαν τη χρήση τυφλής συλλογικής βίας κατά του άμαχου πληθυσμού». [4]
Η 'φορτισμένη' πολιτικά και ιδεολογικά χρήση της «συλλογικής βίας» [5] κατά τη διαπίστωση των δύο συγγραφέων, προσδιορίζεται και στην περίπτωση του Κομμένου του Νομού Άρτας, δίχως όμως η επιλογή του όρου 'περίπτωση,' να υποπίπτει στο πλαίσιο μίας απλοϊκής περιπτωσιολογίας, αλλά, αντιθέτως, σπεύδει να αναδείξει την ευρύτητα πρακτικών που αρθρώνουν και εναλλάσσουν την μαζικότητα της ασκούμενης βίας και της φόνευσης με το τεκμήριο της 'ενοχής' ακόμα και της 'αμαρτίας,' την εκ νέου αναπαραγωγή της έννοιας της εδαφικής κυριαρχίας, με την συστηματική (και αυτό είναι μία ιδιαίτερα σημαντική διάσταση), και ουσιώδη, δύναται να προσθέσουμε, 'απαξία' της ανθρώπινης ζωής ιδίως όταν αυτή αντιπαρατίθεται ή στέκεται ενώπιον της Γερμανικής, της 'άριας' και φυλής: Πόσο 'αξίζει η ζωή των 'εχθρών' και των κατακτημένων λαών μπροστά σε μία ανώτερη και με βάση φυλετικές προσλήψεις, Γερμανική ζωή, ο αρχαϊκός τους πολιτισμός μπροστά στον άριο πολιτισμό των διαρκών και λαμπρών επιτευγμάτων;
Η στάση των γερμανικών [6] στρατευμάτων, μετά από την σφαγή των κατοίκων του χωριού (κατανάλωση φαγητού και ποτού), εν τοις πράγμασι σχετίζεται με αυτό που γράφει ο Γερμανοεβραίος φιλόσοφος Walter Benjamin στα 'Δοκίμια για την Τέχνη,' για την «καταστροφή» που βιώνεται «σαν αισθητική απόλαυση πρώτου μεγέθους», [7] εκεί όπου οι πολεμικές επεμβάσεις και η βία της νεωτερικότητας, αποκτούν νέο νόημα.
Η εικαστική [8] έκθεση που πραγματοποιείται στο χωριό καθ' όλη ουσιαστικά, την διάρκεια του Αυγούστου, προσιδιάζει σε μορφές ανα-πλαισίωσης της ιστορικής μνήμης, διαμέσου της καλλιτεχνικής επιτέλεσης, αναδεικνύει τις σημάνσεις του 'αίματος’ [9] (ο τίτλος της έκθεσης) που λειτουργεί ως χρώμα κόκκινο και ως θάνατος, ως σημαίνουσα ανθρώπινη συνθήκη αλλά και ως παροντική προσδοκία, ως υπόμνηση του τραύματος και δη του συλλογικού τραύματος που έχει εντυπωθεί στην ιστορική μνήμη αλλά και ως ιστορία που εμβαθύνει σε μία κατάσταση μετά θάνατον δικαίωσης, παροντικής δικαίωσης.
Το τραύμα ως μνήμη [10], και η γλώσσα αφηγούμενη μία μορφή ολέθρου, ως ιστορική μνήμη του τόπου (γύρω από την τοπικότητα και την μνημόνευση του θανάτου ανα-συγκροτούνται στη Μεταπολεμική Ελλάδα οι κοινότητες όπου τελέστηκαν ναζιστικές πράξεις βίας και μαζικού θανάτου/Καλάβρυτα, Δίστομο), παραμένει ενεργό, συμβάλλοντας στην επινόηση μίας συλλογικής ταυτότητας που ερείδεται και στις μαρτυρίες του θανάτου και του τρόμου, στο συμβάν αυτό καθαυτό που αφήνει να διαρρεύσει η δυναμική της συν-ύπαρξης: ‘είμαστε κάτοικοι Κομμένοι διότι διαθέτουμε μία κοινή μνήμη’.
Όπως επισημαίνει ο Λεωνίδας Οικονόμου, «το τραύμα θα πρέπει έτσι να νοηθεί όχι ως μια ιδιωτική ασθένεια ή κατάσταση, αλλά ως μια κοινωνική εμπειρία, που επηρεάζεται καθοριστικά από τον τρόπο που νοηματοδοτείται και αντιμετωπίζεται από το άμεσο περιβάλλον». [11]
Και με τις άμεσες προεκτάσεις αυτού του ιδιαίτερου τραύματος («κοινωνική εμπειρία» [12] βιωμένη και δια-γενεακά μεταδιδόμενη), 'διαπραγματεύεται' η εικαστική έκθεση που περιλαμβάνει δραστηριότητες για παιδιά και για εφήβους, [13] εγγράφει τρόπους νοηματοδότησης που εγκολπώνεται την τέχνη και δη την ζωγραφική τέχνη ως σημαίνον πεδίο ανα-στοχασμού και μία επι-τέλεσης που διαλεκτικά αντιμάχεται την ολέθρια βία του 20ου αιώνα, όπως αυτή σχηματοποιήθηκε στο υπόδειγμα δράσης της εθνικοσοσιαλιστικής-ναζιστικής Γερμανίας, δίδοντας παράλληλα έναν ορισμό της τέχνης ως εκπλήρωσης και ως αλήθειας: «Η Τέχνη! Ο άοπλος μαχητής, η δύναμη, που αβίαστα απογυμνώνει τον άνθρωπο από τα καλοσχεδιασμένα περιβλήματά του και τον παραδίδει στα μάτια μας , όπως μεταλλάχθηκε μέσα από συμφέροντα και ολέθριες ιδεολογίες. Άλλοτε για να ελεηθεί και άλλοτε για να κατακριθεί και να αποβεί φευκτέο παράδειγμα, όταν οι πράξεις του το επιτάσσουν».[14]
Η έκθεση δεν εκμαιεύει την αναφορά στο ίδιο το συμβάν της σφαγής των κατοίκων του χωριού, αλλά επιζητεί την εκ νέου άρθρωση, διαμέσου του συμβάντος, της 'δίκαιης μνήμης’ που άπτεται και της ευρύτερης θέασης των πράξεων μαζικής στρατιωτικής βίας που έλαβαν χώρα από τις Κατοχικές αρχές σε περιοχές της ελληνικής επικράτειας.
[1] Βλέπε σχετικά, "Αίματος Χρώμα": Έκθεση Εικαστικών στο Δημοτικό σχολείο Κομμένου Άρτας. Από τις 6 έως τις 30 Αυγούστου, στο μαρτυρικό χωριό τής Άρτας,’ Ενημερωτική Ιστοσελίδα ‘Το Περιοδικό,’ 04/08/2019. Η παρακάτω μαρτυρία δεικνύει την ευρύτητα της μαζικά ασκούμενης βίας, σημαίνοντας ένα πένθος που αναζητεί τρόπο ή τρόπους ώστε να εκφρασθεί. Η, διαφορετικά ειπωμένο, δεν διαθέτει πλέον την δύναμη ώστε να εκφρασθεί, εκεί όπου ο θάνατος θα εδύνατο να μετασχηματισθεί σε πένθος για αυτό που έλαβε χώρα, για την συστηματοποιημένη εκκαθάριση, γενεακή εκκαθάριση του χωριού.
[2]Με όρους ιστορικής ανάλυσης, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, αναφέρει εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την «μοναδικότητα της εβραϊκής γενοκτονίας», της Εβραιο-κτονίας, που συναρθρώνει τα χαρακτηριστικά της ιστορικής ‘φυλετικοποίησης’ του ανθρώπινου, ήτοι της Εβραϊκής παρουσίας στο χώρο και στο χρόνο, με την χωρική της διάσταση που εκ-διπλώνεται στην κατεχόμενη από την ναζιστική Γερμανία, Ευρώπη. «Η μοναδικότητα της εβραϊκής γενοκτονίας οφείλεται στον λόγο για τον οποίο έγινε (επειδή οι Εβραίοι είχαν διαπράξει το αποτρόπαιο έγκλημα να γεννηθούν) και στον τρόπο με τον οποίο έγινε (ψυχρή μεθοδικότητα, συστηματικότητα, και κυρίως ολικότητα). Ο ναζιστικός διωγμός εναντίον των Εβραίων ήταν ολικός: οι ναζί αρνούνταν στους Εβραίους το δικαίωμα να υπάρχουν πάνω στη γη, όλοι, μέχρις ενός. Το Ολοκαύτωμα είναι μοναδικό γεγονός καθολικής σημασίας». Βλέπε σχετικά, Ζουμπουλάκης Σταύρος, ‘Για το Ολοκαύτωμα,’ (Ομιλία στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος/27 Ιανουαρίου 2018), Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2018, σελ. 27. Μία ενδιαφέρουσα ιστορική και θεωρητική αντίληψη(που δεν θεωρούμε ό,τι αντιστρατεύεται άμεσα την ιστορική θεώρηση του Σταύρου Ζουμπουλάκη), για την μοναδικότητα του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος, καταθέτει ο Γάλλος φιλόσοφος Paul Ricoeur, κατά τον οποίο αυτή η ιστορική-πολιτική-φυλετική μοναδικότητα «επιβάλλεται να αρθεί έν μέρει ή τουλάχιστον να θεωρηθεί ως ευρισκόμενη υπό αίρεση/αναστολή, σαν σε μια μορφή φαινομενολογικής αποστασιοποίησης, ώστε να καταστεί δυνατή η ουσιαστικά ασύμμετρη σύγκριση, η οποία και θα καταδείξει περίτρανα τη ριζική ιδιομορφία του». Βλέπε σχετικά, Eaglestone Robert, ‘Μεταμοντερνισμός και άρνηση του Ολοκαυτώματος,’ Μετάφραση: Σπυράκου Άννυ, Πρόλογος στην Ελληνική Έκδοση: Κόκκινος Γιώργος, Εκδόσεις Επέκεινα, Τρίκαλα, 2014, σελ. 19.
[3] Είναι χαρακτηριστικό ως προς τον τρόπο προσέγγισης του ιστορικού-ανθρώπινου γίγνεσθαι από πλευράς των οργανωτών της έκθεσης στο χωριό Κομμένο της Άρτας, το ό,τι η ανθρώπινη παρουσία και δράση, καθίσταται «διπολική» (με όρους αρχαίας τραγωδίας), εγγράφοντας, αφενός μεν τείνει προς το καλό, ιδίως από την στιγμή όπου η ύπαρξη του εμπλουτίζεται από την καλλιτεχνική δημιουργία, από το ευρύτερο καλλιτεχνικό ‘πράττειν,’ (Κορνήλιος Καστοριάδης), και, αφετέρου, από την δυνατότητα δημιουργίας και έκφρασης (θεμελιωδώς, στον αντίποδα της τέχνης), «επιβλαβών κοινωνικοπολιτικών συνθηκών», δρώντας ως θηρίο (‘ζωώδης κατάσταση’ που σχετίζεται με το ‘κακό’ στον κόσμο), και πιο συγκεκριμένα ως ‘άγριο θηρίο’ που σπέρνει τον όλεθρο και τον θάνατο. Η συγκεκριμένη αντίληψη, διαπερνάται και από φιλοσοφικές θεωρήσεις-αντιλήψεις περί ‘καλού’ και ‘κακού,’ (διχοτομικό σχήμα ερμηνείας), συγγενεύοντας ως προς αυτό, με το μουσικό-στιχουργικό ‘κείμενο’ των Black Sabbath που φέρει τον τίτλο ‘Heaven and Hell,’ με το ανθρώπινο υποκείμενο να στέκει ανοικτό και στις δύο επιλογές που οριακά και μη, σημασιοδοτούν την δυνατότητα της μετάβασης: μεταξύ (ενδιάμεση θέση) του ‘καλού,’ της ‘αρετής,’ και του ‘κακού,’ του ‘επώδυνου.’ Ευρύτερα ομιλώντας, η heavy metal μουσική επιτέλεση, εστιάζει στο ζήτημα του διχοτομικού και όμως διαπλεκόμενου ‘καλού’ και ‘κακού’, όπως διαφαίνεται και στο άσμα του Βρετανικού heavy metal συγκροτήματος, Iron Maiden, ‘Between love and hate,’ όπου love η αγάπη ως ηθικο-πρακτική στάση, και όπου hate το μίσος ως ‘φορτισμένη’ αρνητική πρόσληψη-αναπαράσταση. «Θαυμαστή και παράλληλα τραγική η ανθρώπινη μοίρα! Το ανθρώπινο αποτύπωμα πάνω στη γη, ιστορικά καταγεγραμμένο, καταδεικνύει τον άνθρωπο ως ύπαρξη διπολική.
Γιατί απ’ τη μια θεριεύει, τρανώνει με ευγενή πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία, ενώ απ’ την άλλη, αυτός ο ίδιος, γενόμενος δημιουργός επιβλαβών κοινωνικοπολιτικών συνθηκών σπαράσσει ανηλεώς, θηριωδώς αλλήλους και καταλήγει να αυτοσπαραχθεί από την άτη και την ύβρη του». Βλέπε σχετικά, ‘ "Αίματος Χρώμα": Έκθεση Εικαστικών στο Δημοτικό σχολείο Κομμένου Άρτας
Από τις 6 έως τις 30 Αυγούστου, στο μαρτυρικό χωριό τής Άρτας…ό.π.
[4] Βλέπε σχετικά, Παπαναστασίου Νίκος & Φλάισερ Χάγκεν, ‘Το «οργανωμένο χάος». Η γερμανική κατοχική διοίκηση στην Ελλάδα,’ στο: Παπαστράτης Προκόπης & Χατζηιωσήφ Χρήστος, (επιμ.), ‘Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα. Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος 1940-1945, Κατοχή-Αντίσταση,’ Γ’ Τόμος, Μέρος 1ο, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2007, σελ. 129. «Το αξίωμα της συλλογικής ευθύνης του πληθυσμού εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη ΝΑ Ευρώπη με εντολή του στρατάρχη Βάιξ. Μετά την κατάληψη της Γιουγκοσλαβίας επέβαλε την εσχάτη των ποινών σε όσους άρρενες θα συλλαμβάνονταν σε «περιοχές συμμοριτών»-χωρίς να γίνεται χρήση του τεκμηρίου ατομικής ενοχής».
[5] Βλέπε σχετικά, Παπαναστασίου Νίκος & Φλάισερ Χάγκεν, ‘Το «οργανωμένο χάος». Η γερμανική κατοχική διοίκηση στην Ελλάδα,’ στο: Παπαστράτης Προκόπης & Χατζηιωσήφ Χρήστος, (επιμ.), ‘Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα…ό.π., σελ. 129. Όπως προσθέτουν οι δύο συγγραφείς του κειμένου, «αυτή η στρατηγική «προληπτικής» εξόντωσης κάθε δυνάμει εχθρού, για να μη διακυβευθεί «πολύτιμο γερμανικό αίμα», έμελλε να γίνει σε ορισμένες μονάδες ο κανόνας, ιδιαίτερα κατά την έξαρση του αντιστασιακού κινήματος μετά το 1943.
[6] Ο Γάλλος πολιτικός φιλόσοφος Jacques Derrida, συγκροτεί την έννοια του εθνικοσοσιαλισμού-ναζισμού ως ενός «αδυσώπητου ιστορικοπολιτικού μηχανισμού» ο οποίος και αναγνωρίζεται στη γραφειοκρατικοποιημένη σκληρότητα του. Αναφέρεται στο: Lindner Burkhardt, ‘Walter Benjamin im Kontext,’ Φραγκφούρτη-Μάιν, 1985, σελ. 173.
[7] Βλέπε σχετικά, Benjamin Walter, ‘To έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητας του,’ στο: Benjamin Walter, ‘Δοκίμια για την Τέχνη,’ Μετάφραση: Κούρτοβικ Δημοσθένης, Εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα, 1978, σελ. 38. Στη ναζιστική βιο-πολιτική, ο θάνατος δύναται να αποτελέσει «αισθητική απόλαυση» που εκ-φέρεται επί των ‘κατώτερων’ και που δεν δεικνύει παρά τον ‘θρίαμβο’ της Γερμανικής-ναζιστικής Νέας Τάξης. Δίπλα στα νεκρά σώματα, λαμβάνει χώρα η απόθεση των τροφικών υπολειμμάτων, προβάλλοντας την αίσθηση του καθημερινού: ο θάνατος ως καθημερινή ‘γλώσσα’ και ιστορία.
[8] «Ο Μορφωτικός Σύλλογος Κομμένου και οι κάτοικοι του Κομμένου, καταβάλλουμε κάθε χρόνο προσπάθειες για να διατηρήσουμε άσβεστη τη μνήμη του ολοκαυτώματος του χωριού μας και των 317 νεκρών του. Στις προσπάθειες αυτές, μέχρι τώρα, χρησιμοποιήσαμε εκτός της τέχνης του λόγου, την τέχνη της μουσικής, του κινηματογράφου, του χορού και του θεάτρου.
Φέτος επιθυμήσαμε, επιδιώξαμε και πετύχαμε, χάρη στην πρόθυμη και γενναιόδωρη αρωγή ανθρώπων της τέχνης, τη σύμπραξη της μουσικής με τη ζωγραφική σε μια σύνθεση ήχου και χρώματος που θα αποσκοπεί στην έκφραση της αποστροφής προς τη βία και της αγάπης για τη ζωή, τον άνθρωπο και την ειρήνη»! Η μνήμη ανα-πλαισιώνεται διαμέσου της τέχνης, των διαφόρων μορφών τέχνης, υπό το πρίσμα της βιωματικής αναπαράστασης του τραύματος που φέρει τα χαρακτηριστικά του αίματος που είναι κόκκινο. Βλέπε σχετικά, ‘ "Αίματος Χρώμα": Έκθεση Εικαστικών στο Δημοτικό σχολείο Κομμένου Άρτας
Από τις 6 έως τις 30 Αυγούστου, στο μαρτυρικό χωριό τής Άρτας΄…ό.π.
[9] Με σημάνσεις αίματος, κοινού αίματος που αναδεικνύει το αδελφοκτόνο της εμφύλιας πολεμικής σύγκρουσης, προσεγγίζει τον τριετή Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949), ο συγγραφέας και ποιητής Μάρκος Μέσκος, δομώντας μία λογοτεχνική αφήγηση που εντός της οποίας, το αίμα σημαίνει θάνατο, σε μία διαδικασία επαναλαμβανόμενη: «Νύχτα-μέρα». «Ανάμεσα στους Μπλε και στους Πράσινους ο πόλεμος αμείλικτος. Νύχτα-μέρα το αίμα και οι νεκροί, μπαινόβγαινε η φρίκη στους ανθρώπους σαν τίποτε σπουδαίο, τανάλια ο καιρός σφίγγοντας τα δόντια, πόσοι σακάτηδες και πόσους δεν έφαγε το χώμα». Ο Εμφύλιος Πόλεμος μεταξύ των «Μπλε» και των «Πρασίνων», ενέχει συμβολισμούς αίματος, ‘χυμένου αίματος,’ που, λόγω της επαναληπτικότητας του δεν συνιστά «τίποτε σπουδαίο» πλέον», σε ένα σημείο όπου η Εμφύλια πολεμική αντιπαράθεση αποτελεί την συνέχεια του πολέμου, της Κατοχής ως προς την συμβολοποιημένη πλαισίωση: ‘αυτή είναι η δεκαετία του αίματος.’ Βλέπε σχετικά, Μέσκος Μάρκος, ‘Ο Μπάρμπα-Τρύφων,’ Σειρά Διηγημάτων, ‘Κομμένη γλώσσα. Ονόματα και Ιστορίες,’ Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα, 1997, σελ. 47.
[10] Η εικαστική έκθεση ‘Αίματος χρώμα’ προσομοιάζει και σημασιοδοτεί την «αέναη αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας», κατά την διατύπωση του Γιώργου Κόκκινου, μη απέχοντας από μοτίβα ζωγραφικής απεικόνισης του τόπου σε φόντο κόκκινο το οποίο και είναι το χρώμα που κυριαρχεί, παραπέμποντας στην πληθυντικότητα του αίματος όσο και σε κάθε έναν νεκρό ξεχωριστά. Βλέπε σχετικά, Eaglestone Robert, ‘Μεταμοντερνισμός και άρνηση του Ολοκαυτώματος,’ Μετάφραση: Σπυράκου Άννυ, Πρόλογος στην Ελληνική Έκδοση: Κόκκινος Γιώργος, Εκδόσεις Επέκεινα, Τρίκαλα, 2014, σελ. 21. Το στοιχείο που επι-ζητείται είναι μία εκφραστική ένταση που ενσωματώνει σώματα.
[11] Βλέπε σχετικά, Οικονόμου Λεωνίδας, ‘Στέλιος Καζαντζίδης. Τραύμα και συμβολική θεραπεία στο λαϊκό τραγούδι,’ Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2015, σελ. 135.
[12] Βλέπε σχετικά, Οικονόμου Λεωνίδας, ‘Στέλιος Καζαντζίδης. Τραύμα και συμβολική θεραπεία στο λαϊκό τραγούδι…ό.π., σελ. 135. Είναι αυτή η «κοινωνική εμπειρία» του θανάτου-φόνευσης στο χωριό Κομμένο, θανάτου προσδιορισμένου ιστορικά όσο και πολιτικά, που μεταβιβάζεται από γενεά σε γενεά, υπό μορφή μίας ιδιαίτερης δια-γενεακής σκυταλοδρομίας, μη-αποκόπτοντας το περιεχόμενο από τα ιστορικά του συμφραζόμενα, προβαίνοντας σε μία εμπρόθετη πράξη της επωνυμίας, που εν προκειμένω, επινοείται διττά: ‘Ναζισμός και Ναζιστική Κατοχή της χώρας.’
[13] Βλέπε σχετικά, ‘ "Αίματος Χρώμα": Έκθεση Εικαστικών στο Δημοτικό σχολείο Κομμένου Άρτας. Από τις 6 έως τις 30 Αυγούστου, στο μαρτυρικό χωριό τής Άρτας΄…ό.π. «Παράλληλα με την έκθεση θα διοργανωθεί και ένα πενθήμερο μουσικοθεατρικό εργαστήριο
για παιδιά κι έφηβους 7-16 χρονών, από τις 5 έως τις 10 Αυγούστου, 19.00-21.30 μ.μ.
στην πλατεία του χωριού».
[14] Βλέπε σχετικά, ‘ "Αίματος Χρώμα": Έκθεση Εικαστικών στο Δημοτικό σχολείο Κομμένου Άρτας. Από τις 6 έως τις 30 Αυγούστου, στο μαρτυρικό χωριό τής Άρτας΄…ό.π. Με τον επι-γενόμενο συμβολισμό του αίματος ‘συν-διαλέγεται’ και η προλεταριακή-ταξική ποίηση (ας θυμηθούμε και την αντίστοιχου είδους ποίησης του Γιάζρα), του Βασίλη Αγγελή, εκεί όπου τα πολιτικά «ιδανικά» λόγω του μη μετασχηματισμού τους σε επαναστατική πράξη μετατρέπονται σε «σταλαχτίτες που στάζουν αίμα» και δια-κρατούν την ηλικιακή γήρανση, την Κεφαλαιοκρατική εκμετάλλευση, τα όνειρα που «σήπονται», τις θανατώσεις και την προσωπική αγωνία για την εκδήλωση του εγκάρσιου επαναστατικού (με ορίζουσα το σχεδόν ‘ιεροποιημένο’ πρόσωπο του Καρλ Μαρξ), συμβάντος που εκ-φέρεται ωσάν εσχατολογική ανύψωση («να υψωθούν οι σαλπιγέες»), η οποία και θα παύσει, όχι μόνο την αλληλουχία του χρόνου, αλλά τον ίδιο χρόνο που «θανατώνει», με ιστορικό ορίζοντα διαλεκτικής και ολικής χειραφέτησης. Βλέπε σχετικά, Αγγελής Βασίλης, ‘Οι Σταλαχτίτες στάζουν αίμα,’ Ποιητική συλλογή, ‘Σταλαχτίτες,’ Αθήνα, 1997, σελ. 39-44.
* Ο Σίμος Ανδρονίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
