Η πολεμική... περιπέτεια των βιβλίων της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης

28 Οκτωβρίου 1940: Ο πόλεμος αρχίζει… Η Ζωσιμαία εν Ηπείρω Βιβλιοθήκη, όπως αποκαλούνταν τότε η Ζωσιμαία Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων, όντας από το 1938 ανεξάρτητος οργανισμός, στεγαζόταν σε έναν χώρο στο κτίριο της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας.

Eκεί λειτουργούσε αναγνωστήριο δύο φορές την εβδομάδα. Ωστόσο, δεν βρίσκονταν όλα τα βιβλία, τα χειρόγραφα και τα ιστορικά έγγραφα συγκεντρωμένα στον χώρο αυτόν. Αρκετά από αυτά βρίσκονταν διάσπαρτα σε διάφορα σημεία στην πόλη, λόγω της επί δεκαετίες «περιπλάνησης» της βιβλιοθήκης, από το 1913 και μετά.

Με τη δημιουργία της ανεξάρτητης Ζωσιμαίας εν Ηπείρω Βιβλιοθήκης το 1938, ξεκίνησε μια πιο οργανωμένη προσπάθεια αναζήτησης και συγκέντρωσης των βιβλίων και των χειρόγραφων, με τη διορισθείσα βιβλιοφύλακα Ευτυχία Πρίντζου να αναλαμβάνει τον Μάρτιο του 1940 τη δύσκολη αποστολή. Την αποστολή της την είχε αναθέσει το Εφορευτικό Συμβούλιο της Βιβλιοθήκης με πρόεδρο τον μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1948, η Ευτυχία Πρίντζου θα εκτελούνταν μαζί άλλους 15 στο Σταυράκι, μετά από προσχηματικές κατηγορίες (η διαβόητη δίκη Πρίντζου).

Το Πάσχα του 1941, το κτίριο της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας, όπου στεγαζόταν στρατιωτικό νοσοκομείο, βομβαρδίζεται. Ακολούθησε το καλοκαίρι η επίταξη του κτιρίου από τις κατοχικές δυνάμεις. Με εντολή των Ιταλών, τα βιβλία μεταφέρονται στο τότε ορφανοτροφείο Γ. Σταύρου, στην οδό Ανεξαρτησίας, και στην οικία της Ευτυχίας Πρίντζου.

Σε πρόσφατη έκδοση (2022) της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης με τίτλο «Η Βιβλιοθήκη του ‘σχολείου των Ζωσιμάδων’. Ένα ταξίδι στο χρόνο και στο χώρο», καταγράφεται αναφορά της Πρίντζου εν έτει 1946 προς το Εφορευτικό Συμβούλιο. Σε αυτήν σημειώνεται: «... στην οικία μου φυλάσσονται από τον Μάιο του 1941 μέχρι και σήμερα, εν γνώσει του Προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Ιωαννίνων, τα είδη και τα βιβλία που ανήκουν στη Ζωσιμαία εν Ηπείρω Βιβλιοθήκη. Κατόπιν διαταγής των Ιταλών, ολόκληρη η βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε στο Ορφανοτροφείο Γεωργίου Σταύρου, ωστόσο επειδή δεν αρκούσαν τα κιβώτια και τα μεταφορικά μέσα, αυτά τα είδη συγκεντρώθηκαν στην οικία μου, η οποία βρίσκεται κοντά στη Ζωσιμαία Πιαδαγωγική Ακαδημία, όπου στεγάζεται η Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη».

Ωστόσο, φαίνεται ότι τα βιβλία δεν παρέμειναν στο ορφανοτροφείο Γ. Σταύρου. Κι αυτό επειδή το 1943 τα βιβλία εντοπίστηκαν στο Γηροκομείο Ιωαννίνων.

Στην ίδια έκδοση της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης, καταγράφεται μια γνωστοποίηση της Γερμανικής Υπηρεσίας Προπαγάνδας Ιωαννίνων: «η Βιβλιοθήκη της υπό των Αδελφών Ζωσιμάδων ιδρυθείσης Σχολής… είχε προ καιρού κλεισθεί υπό των Ιταλών και δήθεν ελλείψεως χώρου είχεν υποστεί επανειλημμένας μεταφοράς. Εις την πραγματικότητα φαίνεται ότι οι Ιταλοί επεδίωξαν την εξουδετέρωσιν ενός ελληνικού μορφωτικού κέντρου […] Καταβάλλονται προσπάθειαι όπως αποδοθή εντός καταλλήλου χώρου το ταχύτερον εις την δημοσιότητα».

Μετά τον εντοπισμό των βιβλίων στα υπόγεια του Γηροκομείου Ιωαννίνων, η γερμανική προπαγάνδα έπιασε δουλειά –«ελπίζεται ότι την άνοιξη (σ.σ. του 1944) η Βιβλιοθήκη της Ζωσιμαίας, χάρις στην ευεργετική παρέμβαση των Γερμανικών Αρχών, θ’ αποδοθεί και πάλι στη δημοσιότητα». Γίνεται επίσης γνωστό ότι αναζητείται κατάλληλο οίκημα.

Την άνοιξη του 1944 συνέβη ο εκτοπισμός των Εβραίων των Ιωαννίνων –και γράφηκε μία από τις πιο μελανές σελίδες της ιστορίας της πόλης.

Μετά τον εκτοπισμό, στη Συναγωγή μέσα στο Κάστρο εγκαταστάθηκε η Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη μέχρι και το 1945. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, τα βιβλία και οι κώδικες της Συναγωγής τοποθετήθηκαν σε μια μυστική κρύπτη. Όσο για τα βιβλία της Ζωσιμαίας, δεν πήγαν όλα στη Συναγωγή. Υπάρχουν αναφορές ότι μέρος της βιβλιοθήκης μεταφέρθηκε σε ένα παλιό οθωμανικό σπίτι στην περιοχή του Άλσους.

Η γερμανική προπαγάνδα είχε επιτύχει τον σκοπό της πάντως: Είχε αξιοποιήσει δεόντως την επιστροφή των βιβλίων της Ζωσιμαίας στις ελληνικές αρχές. Ο γερμανικός Τύπος έγραφε: «Η γερμανική Βέρμαχτ επέστρεψε στους Έλληνες την πολύτιμη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη… Για πολύ καιρό έψαχναν χωρίς όμως αποτέλεσμα και τα βιβλία βρέθηκαν πρόσφατα από γερμανούς στρατιώτες […]. Ήδη κινδύνευαν να καταστραφούν από τα υπόγεια ύδατα σε ένα υγρό υπόγειο. Οι σύντροφοί μας μετέφεραν με προσοχή και επιμέλεια τους πάνω από 6000 πολύτιμους τόμους σε ασφαλές μέρος»…

Μετά τον πόλεμο, τα βιβλία επέστρεψαν στη Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία, με την Ευτυχία Πρίντζου να αναλαμβάνει την παραλαβή τους. Το 1948 η Πρίντζου παύτηκε από τη θέση της στη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη. Συνελήφθη, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε.

Πηγές: 

"Η Βιβλιοθήκη του 'σχολείου των Ζωσιμάδων'. Ένα ταξίδι στο χρόνο και στο χώρο", Βαΐα Β. Οικονομίδου, έκδοση Ζωσιμαίας Δημόσιας Κεντρικής Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ιωαννίνων, 2022

Φωτογραφία: Από την έκδοση της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης. Η παράδοση των βιβλίων από τους Γερμανούς στις ελληνικές αρχές, σε προπαγανδιστικά έντυπα της εποχής