Η πανούκλα, μπορεί να οδήγησε στη νεολιθική παρακμή

Πριν από περίπου 5.000 χρόνια, ο πληθυσμός στη Βόρεια Ευρώπη κατέρρευσε, αποδεκατίζοντας τις αγροτικές κοινότητες της Λίθινης Εποχής σε ολόκληρη την περιοχή. Η αιτία αυτής της καταστροφής, που ονομάζεται νεολιθική παρακμή, παραμένει αντικείμενο συζήτησης.

Νέα έρευνα που βασίζεται σε DNA που ελήφθη από ανθρώπινα οστά και δόντια που ανασκάφηκαν από αρχαίους τάφους στη Σκανδιναβία -επτά από μια περιοχή της Σουηδίας που ονομάζεται Falbygden, ένας από την παράκτια Σουηδία κοντά στο Γκέτεμποργκ και ένας από τη Δανία- υποδηλώνει ότι η ασθένεια, συγκεκριμένα η πανούκλα, μπορεί να οδήγησε στη νεολιθική παρακμή.

Τα ανθρώπινα λείψανα προέρχονταν από έναν μεγαλιθικό τύπο τάφου, χτισμένο από γιγάντιες πέτρες, που ονομάζονται τάφοι διέλευσης.

Μελετήθηκαν τα λείψανα 108 ανθρώπων -62 ανδρών, 45 γυναικών και ενός αγνώστου ταυτότητας. Δεκαοκτώ από αυτούς- το 17% - είχαν μολυνθεί από πανούκλα κατά τη στιγμή του θανάτου τους.

Οι ερευνητές μπόρεσαν να χαρτογραφήσουν το γενεαλογικό δέντρο 38 ατόμων από το Falbygden σε έξι γενιές, που καλύπτουν περίπου 120 χρόνια. Δώδεκα από αυτούς -32%- είχαν μολυνθεί από πανούκλα. Τα γονιδιωματικά ευρήματα έδειξαν ότι η κοινότητά τους είχε βιώσει τρία διακριτά κύματα μιας πρώιμης μορφής πανώλης.

Οι ερευνητές ανακατασκεύασαν τα πλήρη γονιδιώματα των διαφόρων στελεχών του βακτηρίου Yersinia pestis που προκαλεί πανούκλα και είναι υπεύθυνο για αυτά τα κύματα. Προσδιόρισαν ότι το τελευταίο μπορεί να ήταν πιο ιογενές από τα άλλα και εντόπισαν χαρακτηριστικά που υποδεικνύουν ότι η ασθένεια θα μπορούσε να μεταδοθεί από άτομο σε άτομο για να προκαλέσει επιδημία.

«Μάθαμε ότι η νεολιθική πανώλη είναι πρόγονος όλων των μεταγενέστερων μορφών πανώλης», δήλωσε ο γενετιστής Frederik Seersholm του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, επικεφαλής συγγραφέας της έρευνας που δημοσιεύθηκε αυτή την εβδομάδα στο περιοδικό Nature.

Μια μεταγενέστερη μορφή αυτού του ίδιου παθογόνου προκάλεσε την πανούκλα του Ιουστινιανού τον 6ο αιώνα μ.Χ. και τον Μαύρο Θάνατο του 14ου αιώνα που κατέστρεψε την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Επειδή τα στελέχη που κυκλοφορούσαν κατά τη νεολιθική παρακμή ήταν πολύ παλαιότερες εκδοχές, η πανώλη μπορεί να παρήγαγε διαφορετικά συμπτώματα από αυτά που παρατηρήθηκαν στις επιδημίες χιλιετίες αργότερα.

Η μελέτη έδειξε ότι η πανούκλα ήταν άφθονη και ευρέως διαδεδομένη στην περιοχή που εξετάστηκε.

Η Νεολιθική ή Νέα Λίθινη Εποχή περιελάμβανε την υιοθέτηση της γεωργίας και της εξημέρωσης των ζώων στη θέση ενός περιπλανώμενου τρόπου ζωής κυνηγών-συλλεκτών. Η νεολιθική πληθυσμιακή πτώση στη Βόρεια Ευρώπη συνέβη από το 3300 π.Χ. έως το 2900 π.Χ. περίπου. Μέχρι τότε είχαν ήδη δημιουργηθεί πόλεις και εξελιγμένοι πολιτισμοί σε μέρη όπως η Αίγυπτος και η Μεσοποταμία.

Οι πληθυσμοί της Σκανδιναβίας και της Βορειοδυτικής Ευρώπης εξαφανίστηκαν τελικά εντελώς, για να αντικατασταθούν αργότερα από ανθρώπους γνωστούς ως Yamnaya που μετανάστευσαν από μια περιοχή στέπας που καλύπτει τμήματα της σημερινής Ουκρανίας. Είναι οι πρόγονοι των σύγχρονων Βορειοευρωπαίων.

Mε πληροφορίες από Reuters. Φωτογραφία: Νεολιθικός τάφος στο Karleby στο Falbygden της Σουηδίας/Frederik Seersholm/University of Gothenburg